Ảnh minh họa
Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam, năm 2023, tại Hà Nội có tổng số 628.981 sinh viên. Trong khi đó, dự báo phát triển dân số tại Hà Nội đến năm 2030 là 11 triệu dân. So với quy mô dân số năm 2020 tại Hà Nội là 8,247 triệu người thì đến năm 2030, tốc độ gia tăng dân số của Hà Nội đạt khoảng 33%. Như vậy, khi so với mức độ phát triển số lượng sinh viên từ khoảng trên 600.000 sinh viên năm 2023 lên 1,1 triệu sinh viên năm 2030, tốc độ gia tăng sinh viên đạt mức gần 75%. Tuy nhiên, trên thực tế, công tác giáo dục pháp luật cho sinh viên vẫn chưa đạt kết quả như mong đợi.
Thực hiện công cuộc đổi mới do Đảng ta đề xướng và lãnh đạo, chúng ta đã đạt được những thành tựu hết sức to lớn, đã đưa đất nước vượt qua được thời kỳ khủng hoảng kinh tế - xã hội, giữ vững ổn định chính trị, giải quyết một cách có hiệu quả những vấn đề cấp bách về kinh tế - xã hội. Nhưng một thực tế đáng buồn là cùng với sự phát triển về kinh tế - xã hội, đời sống ngày càng được nâng cao, thì tình trạng vi phạm pháp luật ngày càng tăng cả về số lượng và mức độ nghiêm trọng. Trong đó, một số lượng không nhỏ các vụ vi phạm pháp luật do sinh viên gây ra. Nguyên nhân cơ bản vẫn là do ý thức pháp luật của một bộ phận sinh viên trên địa bàn thành phố Hà Nội còn hạn chế. Có một thực tế mà chúng ta cũng phải thừa nhận, đã có một thời gian dài, công tác tuyên truyền, giáo dục pháp luật chưa được chú trọng đúng mức, thậm chí nhiều nơi, nhiều lúc buông lỏng. Sự coi nhẹ và thiếu năng động trong công tác tuyên truyền giáo dục pháp luật cho sinh viên là một trong những nguyên nhân dẫn đến tình trạng số lượng sinh viên vi phạm pháp luật và kỷ cương ngày càng tăng. Điều đó đã đặt ra sự cần thiết phải nhận thức được ý nghĩa quan trọng mang tầm chiến lược của công tác tuyên truyền phổ biến và giáo dục ý thức pháp luật trong công tác giảng dạy ở trường đại học hiện nay.
Trong một thời gian khá dài, chúng ta mới chỉ chú trọng bồi dưỡng truyền thụ cho thế hệ trẻ những kiến thức khoa học, mà chưa chú ý đúng mức đến kiến thức pháp luật và kỹ năng sống. Sự thiếu đồng bộ trong công tác giáo dục đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng là ý thức pháp luật của quần chúng - trước hết là lớp người trẻ tuổi - chưa cao, dẫn đến tình trạng phạm tội ở lớp người này xảy ra nghiêm trọng, chiếm tỷ lệ cao trong tổng số người phạm pháp và đang có xu thế ngày càng tăng, trong số đó có nhiều trường hợp do kém hiểu biết pháp luật mà dẫn đến phạm tội. Vì vậy, trong tình hình hiện nay việc nâng cao ý thức pháp luật cho mọi thành viên trong xã hội, đặc biệt là đối với sinh viên được đặt ra như là một tất yếu khách quan. Có thể khái quát việc nâng cao ý thức pháp luật thể hiện ở một số vấn đề cơ bản sau:
1. Góp phần vào việc hình thành, phát triển nhân cách của sinh viên
Nhân cách có thể hiểu là những phẩm chất mang tính đặc trưng của mỗi cá nhân được biểu hiện ra bên ngoài thông qua những hành vi cụ thể của chủ thể. Những phẩm chất đó được bộc lộ đầy đủ nhất ở những thời điểm và trong những hoàn cảnh cụ thể, đòi hỏi chủ thể phải thể hiện khả năng ứng xử và quyết định sự lựa chọn phương thức hành động. Chính vì vậy, mỗi hành vi con người khi tham gia vào các hoạt động của đời sống đều thể hiện sắc thái của chính nội tâm con người đó, không phải là kết quả của sự phản ứng mang tính bản năng mà hàm chứa đầy đủ dấu ấn của tư duy bản thân người đó trước những biến động của cuộc sống. Nhân cách có vai trò quan trọng trong việc quyết định hành vi của cá nhân.
Thực tế gần đây cho thấy tình trạng sinh viên vi phạm pháp luật ở nước ta đang gia tăng cả về số lượng và tính chất nghiêm trọng đã đặt ra cho xã hội nói chung, những người làm công tác giáo dục nói riêng một câu hỏi: Vì sao những thanh niên có học thức, có hiểu biết lại dễ dàng bị cuốn vào con đường vi phạm pháp luật? Một trong những câu trả lời cho vấn đề này là: Do ý thức pháp luật của các em còn hạn chế, bởi vậy việc nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên sẽ là tiền đề cho việc hình thành nhân cách, lối sống, góp phần làm giảm những hành vi vi phạm pháp luật trong xã hội. Khi giáo dục và nâng cao ý thức pháp luật cũng đồng thời giáo dục, nâng cao hiểu biết của các em về đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta. Bản thân pháp luật thể hiện các giá trị của đạo đức như bảo vệ cái thiện, chống cái ác, cái xấu, xây dựng cái đẹp, giữ gìn và nâng cao phẩm giá của con người.
Nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên tức là cũng góp phần hình thành tính hướng thiện trong hành vi của các em. Hoạt động nâng cao ý thức pháp luật làm cho sinh viên hiểu rõ hơn ý nghĩa của các giá trị đạo đức, bổn phận đạo đức và nhận thức được sự cần thiết phải xây dựng các giá trị đạo đức và có bổn phận thực hiện những giá trị đạo đức ấy. Bên cạnh đó làm cho hiểu pháp luật là công cụ để duy trì, bảo vệ các giá trị đạo đức, các hành vi vi phạm chuẩn mực đạo đức mà pháp luật thừa nhận đều bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của pháp luật. Sự hiểu biết và tôn trọng pháp luật sẽ giúp các em luôn bảo đảm tính hợp pháp trong hành động. Đồng thời hình thành ở các em nhân cách ý thức pháp luật và ý thức đó sẽ theo suốt trong quá trình sống của các em những người chủ tương lai của đất nước.
2. Góp phần đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước
Đảng và Nhà nước ta luôn coi nhân tố con người giữ vị trí trung tâm, vừa là mục tiêu, vừa là động lực trong chiến lược phát triển kinh tế. Chính vì vậy giáo dục đào tạo được coi là quốc sách hàng đầu, việc nâng cao dân trí, đào tạo nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân tài luôn luôn được quan tâm chú trọng. Sinh viên là những người sẽ trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao cho đất nước, là lực lượng lao động cơ bản trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Việc nâng cao ý thức pháp luật cho các em có vai trò quan trọng để trang bị cho các em có ý thức tổ chức kỷ luật cao, am hiểu pháp luật nhằm đáp ứng được yêu cầu đối với nguồn nhân lực của đất nước ta trong giai đoạn mới.
Dưới tác động của cơ chế thị trường, trong xã hội cũng đã xuất hiện rất nhiều mặt trái đòi hỏi việc quản lý bằng pháp luật phải nghiêm minh và chặt chẽ. Việc trang bị đầy đủ những kiến thức pháp luật cho nhân dân nói chung và sinh viên nói riêng là một vấn đề mang tính cấp thiết nhằm góp phần hạn chế những tiêu cực và phát huy tính tích cực của nền kinh tế thị trường đem lại. Chẳng hạn, khi du khách nước ngoài đến thăm Việt Nam mà họ phải thường xuyên cảnh giác trước những hành vi đe dọa đến sự an toàn về tính mạng hay tài sản thì sẽ để lại hình ảnh xấu về đất nước, con người Việt Nam trong con mắt của các quốc gia khác trên thế giới và như vậy chắc chắn chúng ta sẽ rất khó khăn trong hội nhập. Hoặc khi chúng ta hợp tác kinh tế, trao đổi mua bán với các nước nếu chúng ta không hiểu hoặc không có ý thức chấp hành tốt những quy định của thương mại quốc tế thì chúng ta sẽ vi phạm pháp luật và bị loại khỏi danh sách hợp tác của các nước và hậu quả rất lớn đối với sự phát triển kinh tế của đất nước. Vậy để đáp ứng yêu cầu đặt ra của xu thế hội nhập, thực hiện thành công con đường cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đã lựa chọn thì chúng ta phải không ngừng nâng cao ý thức pháp luật cho người dân trên địa bàn thành phố Hà Nội nói chung và sinh viên trên địa bàn Hà Nội nói riêng.
3. Góp phần ổn định kỷ cương phép nước và trật tự xã hội
Nhà nước ta là nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì thế mà nhân dân ta không thể không có những tri thức pháp luật cần thiết để suy nghĩ và hành động theo đúng pháp luật. Trong đời sống xã hội con người luôn luôn gắn với cộng đồng của mình, mối liên hệ đó luôn được nhìn nhận như là một điều kiện cơ bản để đảm bảo sự phát triển của mỗi cá nhân. Có thể nói, quá trình trưởng thành của mỗi cá nhân là quá trình tiếp nhận và xử lý các mối quan hệ thông qua sự tác động của nó từ nhiều phía và từ nhiều cấp độ khác nhau. Để xử lý tốt mối quan hệ đó, con người luôn giữ vai trò chủ đạo trong quá trình điều chỉnh hành vi của con người và muốn đạt được điều này thì con người cần có ý thức pháp luật tích cực.
Trong chế độ xã hội chủ nghĩa, pháp luật được coi là phương tiện hữu hiệu để công dân thực hiện quyền làm chủ của mình. Với vai trò là công cụ đặc biệt trong việc thiết lập trật tự xã hội, hệ thống pháp luật đã không ngừng được hoàn thiện, đã và đang góp phần quan trọng vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Nhưng chúng ta đã biết, để thiết lập trật tự xã hội thì hoàn thiện hệ thống pháp luật còn chưa đủ mà còn phải làm cho nó đi vào cuộc sống của người dân, phát huy hiệu lực của nó với các quan hệ xã hội. Mà muốn vậy thì công tác tuyên truyền giáo dục pháp luật đóng vai trò chủ yếu để giúp mọi thành viên trong xã hội hiểu biết pháp luật, tự giác tuân theo quy định của pháp luật. Giáo dục pháp luật là nội dung quan trọng, có ý nghĩa đặc biệt trong việc nâng cao ý thức pháp luật của công dân. Đặc biệt, sinh viên là những người trong lứa tuổi đang hình thành và hoàn thiện về trí thức cũng như nhân cách, với tâm lý lứa tuổi là thích khẳng định mình, nhanh chóng tiếp cận với những cái mới, dễ bị lôi kéo và suy nghĩ chưa chín chắn còn nông nổi, bồng bột… do vậy nếu ý thức pháp luật không cao thì dễ dẫn đến vi phạm pháp luật.
Thực tế cho thấy tỷ lệ đối tượng vi phạm pháp luật của sinh viên ở đất nước ta trong giai đoạn hiện nay đang có chiều hướng gia tăng, tình trạng đó làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự xã hội và kỷ cương phép nước. Muốn giảm tình trạng này, có thể tác động bằng nhiều biện pháp trong đó biện pháp quan trọng nhất là phải nâng cao ý thức pháp luật cho sinh viên để các em nhận thức một cách đúng đắn về vai trò của pháp luật đối với bản thân và xã hội, hiểu những quy tắc xử sự theo chuẩn mực của pháp luật để từ đó các em hạn chế được những hành vi vi phạm pháp luật, góp phần ổn định kỷ cương, ổn định trật tự xã hội và góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.
Để có thể nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội hiện nay thì chúng ta có thể đẩy mạnh thực hiện một số giải pháp sau đây:
Một là, thường xuyên đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học trên địa bàn Hà Nội về nội dung, chương trình giáo dục pháp luật trong các trường đại học có ảnh hưởng rất lớn đến kết quả học tập, rèn luyện của sinh viên. Do đó, để nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên, đòi hỏi các trường đại học phải thường xuyên đổi mới, hoàn thiện nội dung, chương trình phổ biến, giáo dục pháp luật, bám sát kế hoạch phổ biến, giáo dục phổ biến pháp luật hàng năm của Bộ Giáo dục và Đào tạo.
Hai là, linh hoạt, sáng tạo trong lựa chọn, sử dụng hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật phù hợp với tình hình thực tiễn và từng đối tượng sinh viên.
Thực hiện “đa dạng các hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật, phù hợp với nhu cầu, lứa tuổi, trình độ của đối tượng được phổ biến, giáo dục pháp luật và truyền thống, phong tục, tập quán tốt đẹp của dân tộc”. Các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội căn cứ vào đặc điểm cụ thể để lựa chọn, sử dụng hình thức phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên phù hợp. Kết hợp các hình thức, phương pháp như thông qua nội dung các bài giảng, thông qua tuyên truyền miệng; qua các buổi sinh hoạt đoàn thể để phổ biến, giáo dục pháp luật, thường xuyên “tổ chức các cuộc thi tìm hiểu pháp luật; phổ biến, giáo dục pháp luật thông qua các hoạt động tư vấn pháp luật, trợ giúp pháp lý, hòa giải, giải quyết khiếu nại, tố cáo…”.
Ba là, nâng cao trình độ, năng lực của đội ngũ giảng viên, báo cáo viên pháp luật ở các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội
Đây là lực lượng trực tiếp làm công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên, do đó, trình độ, năng lực của đội ngũ giảng viên, báo cáo viên sẽ quyết định chất lượng, hiệu quả quá trình này. Do đó, các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội cần chú trọng việc đào tạo, bổ sung, nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, báo cáo viên pháp luật, từng bước hoàn thiện theo tiêu chuẩn Báo cáo viên pháp luật được quy định trong điều 35 của Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật. Chú trọng đào tạo, bồi dưỡng nhận thức và trình độ chuyên môn, “rà soát, có kế hoạch đào tạo, đào tạo lại, bồi dưỡng nâng cao trình độ, chuyên môn nghiệp vụ cho đội ngũ giảng viên giảng dạy môn pháp luật đại cương; khuyến khích và tạo điều kiện để cán bộ, giảng viên cơ sở giáo dục tham gia làm báo cáo viên, tuyên truyền viên pháp luật và tham gia vào phổ biến, giáo dục pháp luật cho nhân dân tại địa phương” (Bộ Giáo dục và Đào tạo, 2023).
Bốn là, quan tâm đầu tư kinh phí, cơ sở vật chất, phương tiện phục vụ phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học trên địa bàn thành phố Hà Nội. Đây là điều kiện, tiền đề để thực hiện hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học hiện nay. Theo đó, cần tập trung “thực hiện đầy đủ các thể chế, chính sách về phổ biến, giáo dục pháp luật hiện hành; đồng thời hoàn thiện thể chế, cơ chế, chính sách liên quan đến lĩnh vực này đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ. Đa dạng hóa nguồn lực xã hội cho công tác phổ biến, giáo dục pháp luật” (Ban Chấp hành trung ương, 2020).
Năm là, phát huy tính tích cực, tự giác của sinh viên trong phổ biến, giáo dục pháp luật.
Sinh viên vừa là đối tượng, vừa là chủ thể trực tiếp quyết định chất lượng, hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật. Do đó, để nâng cao hiệu quả công tác phổ biến, giáo dục pháp luật cho sinh viên ở các trường đại học cần chuyển hóa quá trình phổ biến, giáo dục thành quá trình tự phổ biến, tự giáo dục, phải khơi dậy được tính tích cực học tập, rèn luyện, tu dưỡng của chính sinh viên.
Sáu là, chú trọng xây dựng đội ngũ làm công tác phổ biến giáo dục pháp luật - Vai trò quyết định chất lượng tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật. Tăng cường công tác bồi dưỡng giáo viên, cán bộ đảm nhiệm có phẩm chất, năng lực, trình độ, có khả năng tuyên truyền, giáo dục hoặc hòa giải tốt, có lòng nhiệt tình, say mê với công việc giáo dục pháp luật. Bên cạnh đó phải chú trọng rà soát, phân loại, đào tạo, bồi dưỡng nghề nghiệp và định hướng nội dung giáo dục pháp luật một cách thường xuyên cho đội ngũ làm công tác giáo dục pháp luật, chú ý cung cấp kiến thức cần bồi dưỡng, rèn luyện kỹ năng tuyên truyền phổ biến giáo dục pháp luật, giúp họ không chỉ có kiến thức vững mà còn có khả năng truyền đạt thu hút người nghe (sinh viên) cảm nhận niềm tin pháp luật, nuôi dưỡng niềm tin pháp luật khi đó công tác giáo dục pháp luật sẽ đạt hiệu quả tốt
Trung tá, Th.s Lê Văn Tư - Phó trưởng Phòng Quản lý học viên, Học viện Cảnh sát nhân dân
