1. Đặt vấn đề
Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và quá trình chuyển đổi số đang tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có lĩnh vực quốc phòng. Thực tiễn xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay cho thấy, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số trong huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, quản lý, điều hành và bảo đảm, đã trở thành xu thế tất yếu, góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của quân đội. Tuy nhiên, quá trình này cũng đặt ra nhiều yêu cầu mới đối với đội ngũ cán bộ cơ sở, lực lượng trực tiếp lãnh đạo, chỉ huy, tổ chức mọi hoạt động ở đơn vị. Bên cạnh những tiến bộ rõ nét về trình độ, bản lĩnh và phương pháp công tác, không ít cán bộ vẫn còn hạn chế trong việc tiếp cận, khai thác và vận hành các hệ thống công nghệ mới; một số quy trình quản lý còn thủ công, thiếu tính liên kết và chưa đáp ứng yêu cầu tác chiến trong môi trường số. Do đó, nâng cao năng lực chỉ huy, cho đội ngũ cán bộ cơ sở gắn với chuyển đổi số là nhiệm vụ trọng tâm, có ý nghĩa quyết định trong xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
2. Cơ sở lý luận và thực tiễn
Trong thời kỳ chuyển đổi số, yêu cầu nâng cao năng lực chỉ huy đối với cán bộ cơ sở đặt ra những tiêu chí mới, vừa mang tính truyền thống, vừa hiện đại. Bên cạnh phẩm chất chính trị, đạo đức, tác phong mẫu mực, người cán bộ cần có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin, khai thác dữ liệu và điều hành hoạt động đơn vị trên nền tảng số. Cán bộ ở đơn vị cơ sở phải biết vận dụng các hệ thống chỉ huy điện tử, phần mềm quản lý huấn luyện, công cụ mô phỏng diễn tập và phân tích thông tin thời gian thực để đưa ra quyết định nhanh, chính xác, linh hoạt.
Nhận thức rõ vai trò đó, Quân ủy Trung ương và Bộ Quốc phòng đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị quan trọng nhằm đẩy mạnh chuyển đổi số và nâng cao năng lực cán bộ, như: Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022, Về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới; Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29-1-2025, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội và Kế hoạch số 536/KH-BQP ngày 31/01/2025 của Bộ Quốc phòng triển khai thực hiện Nghị quyết số 03/NQ-CP ngày 09/01/2025 của Chính phủ ban hành Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW..., ngoài ra còn tổ chức các lớp tập huấn "Đổi mới chương trình đào tạo công nghệ thông tin và triển khai chương trình phổ cập kỹ năng, tri thức về chuyển đổi số phục vụ phong trào "Bình dân học vụ số" trong Quân đội, theo quan điểm "Chuyển đổi toàn diện phương thức quản lý, chỉ huy, điều hành tác chiến trên cơ sở ứng dụng dữ liệu số, công nghệ số gắn với điều chỉnh mô hình tổ chức Quân đội tinh, gọn, mạnh" [1, tr.1]. Đây là cơ sở chính trị, pháp lý định hướng quá trình đào tạo, bồi dưỡng, chuẩn hóa và hiện đại hóa đội ngũ cán bộ cơ sở theo hướng "vừa hồng, vừa chuyên", có khả năng làm chủ công nghệ, thích ứng linh hoạt với sự thay đổi nhanh của môi trường tác chiến số hóa.
Thực tiễn cho thấy, nhiều đơn vị trong toàn quân đã chủ động áp dụng các nền tảng công nghệ mới vào huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và quản lý bộ đội. Việc triển khai mô hình huấn luyện mô phỏng, hệ thống quản lý nhân sự, vũ khí, trang bị và dữ liệu qua phần mềm điện tử đã góp phần nâng cao hiệu quả công tác, tiết kiệm thời gian và tăng tính chính xác trong điều hành. Tuy nhiên, một bộ phận cán bộ cơ sở vẫn còn hạn chế về kỹ năng công nghệ, tư duy quản lý số và phương pháp làm việc khoa học; công tác đào tạo, bồi dưỡng chưa thực sự theo kịp yêu cầu của quá trình chuyển đổi số toàn quân.
Trong điều kiện đó, xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở có năng lực số toàn diện, biết kết hợp giữa phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" với tư duy quản lý hiện đại, trở thành yêu cầu khách quan và cấp bách. Mỗi cán bộ cần được trang bị kiến thức, kỹ năng công nghệ, đồng thời phải không ngừng tự học, tự rèn để thích ứng với mô hình chỉ huy mới, nơi con người và công nghệ cùng tạo nên sức mạnh tổng hợp. Nâng cao năng lực chỉ huy trong thời kỳ chuyển đổi số chính là giải pháp trọng tâm để xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong mọi tình huống.
3. Giải pháp nâng cao năng lực chỉ huy cho cán bộ ở đơn vị cơ sở trong thời kỳ chuyển đổi số
Một là, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, chỉ huy các cấp gắn với yêu cầu chuyển đổi số
Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp của Đảng là nguyên tắc cơ bản, bảo đảm quân đội vững mạnh toàn diện. Trước yêu cầu chuyển đổi số, cấp ủy, chỉ huy các cấp phải coi nâng cao năng lực chỉ huy của cán bộ cơ sở là nhiệm vụ trọng tâm, có ý nghĩa chiến lược lâu dài, gắn với mục tiêu xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại.
Các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Nhà nước và Quân đội, nhất là Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, cần được cụ thể hóa thành kế hoạch hành động sát đặc điểm từng đơn vị. Chuyển đổi số không chỉ là áp dụng công nghệ mà là đổi mới phương thức chỉ huy, quản lý và ra quyết định dựa trên dữ liệu.
Người chỉ huy phải là trung tâm đổi mới, gương mẫu trong học tập, sử dụng công nghệ, truyền cảm hứng cho tập thể thực hiện chuyển đổi số hiệu quả theo nguyên tắc "Người đứng đầu phải trực tiếp phụ trách, chỉ đạo; cán bộ, đảng viên phải gương mẫu thực hiện" [1, tr.4]. Cơ quan chính trị, cơ quan chuyên môn cần tham mưu xây dựng tiêu chí đánh giá, khen thưởng dựa trên năng lực số, khả năng ứng dụng công nghệ và hiệu quả quản lý qua môi trường mạng; lấy "kết quả thực hiện chuyển đổi số là tiêu chí đánh giá hiệu quả thực hiện nhiệm vụ, đánh giá thi đua, khen thưởng hằng năm" [5, tr.2], đồng thời lấy đó làm căn cứ đề bạt, bổ nhiệm, tạo động lực phấn đấu cho cán bộ cơ sở.
Hai là, đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ theo hướng hiện đại, thực tiễn
Đào tạo, bồi dưỡng là yếu tố quyết định năng lực chỉ huy. Trong điều kiện chuyển đổi số, chương trình đào tạo phải đổi mới toàn diện theo phương châm "chất lượng đào tạo của nhà trường là khả năng sẵn sàng chiến đấu của đơn vị", gắn lý luận với thực hành, công nghệ với yêu cầu thực tiễn của đơn vị.
Cần chú trọng các kỹ năng mới: quản lý và phân tích dữ liệu quân sự; mô phỏng huấn luyện; ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phân tích, dự báo; quản trị rủi ro an ninh mạng và xử lý tình huống trong tác chiến công nghệ cao. Cùng với đó, phải lồng ghép giáo dục chính trị, tư tưởng, bảo đảm công nghệ phục vụ mục tiêu chiến đấu, giữ vững bản chất cách mạng của quân đội.
Các học viện, nhà trường cần chú trọng "Phát triển đội ngũ giảng viên, các nhà khoa học đủ năng lực, trình độ đáp ứng việc giảng dạy" [1, tr.8]; phối hợp với đơn vị cơ sở để từng bước thực hiện chuẩn hóa nội dung, chương trình đào tạo; kết hợp giữa học trực tiếp và trực tuyến, huấn luyện mô phỏng, diễn tập ảo, giúp cán bộ rèn luyện tư duy chỉ huy trong môi trường số. Việc kiểm tra, đánh giá phải dựa trên năng lực vận dụng công nghệ vào tổ chức, điều hành thực tế, tránh thiên về lý thuyết.
Ba là, phát huy tinh thần tự học, tự rèn và đổi mới sáng tạo của cán bộ cơ sở trong môi trường số
Tự học, tự rèn là truyền thống quý báu của người cán bộ quân đội, góp phần hình thành bản lĩnh, trí tuệ và năng lực thực tiễn. Trong thời kỳ chuyển đổi số, yêu cầu này cần được nâng lên thành năng lực tự học về công nghệ, dữ liệu và phương pháp lãnh đạo hiện đại.
Cán bộ cơ sở phải coi việc học và làm chủ công nghệ là trách nhiệm chính trị, yếu tố thể hiện năng lực của người chỉ huy thời đại mới. Thực tế cho thấy, ở một số đơn vị, vẫn còn tình trạng ngại thay đổi, phụ thuộc vào cán bộ chuyên môn, làm giảm hiệu quả chuyển đổi số. Vì vậy, cần khuyến khích tinh thần tự nghiên cứu, "biến khó thành dễ, lạ thành quen", từng bước làm chủ công nghệ.
Các mô hình như "Mỗi tuần một kỹ năng số", "Tổ học tập công nghệ", "Sáng kiến cải tiến kỹ thuật" nên được triển khai thường xuyên để khơi dậy tinh thần sáng tạo, chia sẻ kinh nghiệm ứng dụng công nghệ vào chỉ huy, huấn luyện, quản lý. Kết quả tự học, sáng kiến đổi mới phải được lượng hóa, đưa vào tiêu chí đánh giá, quy hoạch, đề bạt cán bộ. Đồng thời, cần xây dựng môi trường văn hóa quân sự dân chủ, kỷ luật, sáng tạo; khuyến khích cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, góp phần hình thành phong cách chỉ huy hiện đại, linh hoạt, thích ứng nhanh với công nghệ.
Bốn là, đẩy mạnh ứng dụng khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong công tác chỉ huy, quản lý gắn với bảo đảm an toàn, bí mật quân sự
Ứng dụng khoa học, công nghệ là xu thế tất yếu, giữ vai trò đột phá trong nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác chỉ huy và quản lý, đồng thời là động lực then chốt thúc đẩy quá trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, tiến lên hiện đại. Tuy nhiên, ở nhiều đơn vị, việc triển khai chuyển đổi số còn hình thức, thiếu đồng bộ. Vì vậy, cần chuyển mạnh từ nhận thức sang hành động thực chất, coi chuyển đổi số là công cụ chiến lược trong chỉ huy, quản lý, huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu.
Các đơn vị cần xây dựng hệ thống quản lý dữ liệu, điều hành tác nghiệp trên nền tảng số; đẩy mạnh ứng dụng công nghệ mô phỏng và số hóa trong huấn luyện, quản lý ở đơn vị cơ sở. Cần chủ động triển khai, mở rộng các mô hình, phần mềm mô phỏng huấn luyện hiện đại, giúp cán bộ, chiến sĩ rèn luyện kỹ năng, làm chủ vũ khí, trang bị kỹ thuật mới trong điều kiện an toàn, tiết kiệm thời gian và chi phí thực hành; tiếp tục số hóa dữ liệu, hồ sơ, tài liệu quân sự, xây dựng hệ thống quản lý điện tử thống nhất, qua đó tinh gọn quy trình hành chính, giảm khối lượng giấy tờ, nâng cao hiệu quả điều hành và quản lý của người chỉ huy trong môi trường số. Đồng thời, phải coi trọng bảo mật, an toàn thông tin, phòng chống tấn công mạng, bảo vệ bí mật quân sự. Cán bộ cơ sở cần được huấn luyện kỹ năng nhận diện, ứng phó rủi ro an ninh mạng, để góp phần "Từng bước ứng dụng công nghệ trong chỉ huy, điều hành tác chiến của lực lượng vũ trang" [1, tr.8].
Mỗi cán bộ cơ sở phải hướng tới mục tiêu trở thành "quân nhân số", vừa làm chủ công nghệ, vừa lan tỏa tinh thần đổi mới, hình thành phong cách chỉ huy khoa học, minh bạch, chính xác, góp phần xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, mẫu mực, tiêu biểu, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, tiến lên hiện đại trong tình hình mới.
4. Kết luận
Chuyển đổi số trong quân đội không chỉ là xu thế phát triển của công nghệ, mà còn là cuộc cách mạng toàn diện về tư duy lãnh đạo, phương pháp quản lý và phong cách chỉ huy. Trong tiến trình đó, đội ngũ cán bộ cơ sở, lực lượng trực tiếp tổ chức, điều hành và cụ thể hóa các nhiệm vụ, giữ vai trò trung tâm, quyết định chất lượng, hiệu quả và tốc độ chuyển đổi số tại đơn vị.
Nâng cao năng lực chỉ huy cho cán bộ cơ sở trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi sự kết hợp đồng bộ giữa giáo dục chính trị, rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng với đào tạo kỹ năng số, đổi mới tư duy quản lý và ứng dụng khoa học, công nghệ hiện đại. Khi người cán bộ vừa có bản lĩnh chính trị kiên định, vừa có năng lực làm chủ công nghệ, họ không chỉ là người thực thi nhiệm vụ mà còn là chủ thể sáng tạo, hạt nhân đổi mới trong quá trình chuyển đổi số của quân đội.
Đây không chỉ là yêu cầu cấp thiết trước mắt, mà còn là nhiệm vụ chiến lược, có ý nghĩa lâu dài, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, đủ sức đáp ứng yêu cầu bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới.
Nguyễn Thị Thắng- Ban Khảo thí và Đảm bảo chất lượng giáo dục - Đào tạo Trường Cao đẳng Công nghiệp Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
1. (3), (5), (6) Bộ Chính trị, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Hà Nội, tr.4, 8, 8.
2. Chính phủ, Nghị quyết số 03-NQ/CP ngày 09/01/2025, về Ban hành chương trình hành động của Chính phủ, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Hà Nội, tr.2.
3. Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.309.
4. Quân ủy Trung ương, Nghị quyết số 1657-NQ/QUTW ngày 20/12/2022, Về đổi mới công tác giáo dục và đào tạo đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng Quân đội trong tình hình mới, Hà Nội, 2022.
5. Quân ủy Trung ương, Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025, về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, Hà Nội, 2025, tr.1.