1. Đặt vấn đề
Trong kỷ nguyên mới, an ninh quốc gia không còn giới hạn ở lĩnh vực quân sự, chính trị truyền thống mà mở rộng sang các yếu tố "mềm": an ninh năng lượng, an ninh môi trường, an ninh lương thực, an ninh thông tin, an ninh con người. Biến đổi khí hậu, dịch bệnh toàn cầu, khủng hoảng kinh tế, cạnh tranh chiến lược, chiến tranh công nghệ và thông tin đã tạo ra "môi trường an ninh lai", trong đó các mối đe dọa phi truyền thống có thể chuyển hóa nhanh thành thách thức chính trị, quân sự.
Đảng ta, trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV, khẳng định: "Phải chủ động nhận diện, dự báo và xử lý hiệu quả các thách thức an ninh phi truyền thống, coi đây là một bộ phận quan trọng trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc toàn diện, hiện đại."
Trước yêu cầu đó, Học viện Chính trị, trung tâm hàng đầu về lý luận chính trị, công tác đảng, công tác chính trị của Quân đội nhân dân Việt Nam, có sứ mệnh đặc biệt: không chỉ đào tạo cán bộ chính trị vững vàng bản lĩnh, mà còn bồi dưỡng tư duy chiến lược, năng lực phân tích, dự báo và xử lý các vấn đề ANPTT gắn với quốc phòng, an ninh và phát triển bền vững.
2. Kết quả đạt được
Trong những năm gần đây, công tác nghiên cứu và đào tạo về an ninh phi truyền thống (ANPTT) tại Học viện Chính trị có bước phát triển rõ rệt, chuyển mạnh từ nhận thức lý luận sang hành động thực tiễn. Những kết quả đạt được thể hiện nổi bật ở ba bình diện: nghiên cứu, đào tạo và tham mưu chính sách.
Thứ nhất, về nghiên cứu lý luận và dự báo chiến lược.
Học viện đã triển khai nhiều đề tài khoa học, tập trung vào các vấn đề cốt lõi của ANPTT như biến đổi khí hậu, an ninh năng lượng, an ninh nguồn nước và an ninh lương thực. Trong đó, nhiều công trình đã được nghiệm thu và ứng dụng trong công tác tham mưu cho Bộ Quốc phòng và các cơ quan hoạch định chiến lược. Đặc biệt, các báo cáo phân tích, dự báo chiến lược đã được sử dụng làm tư liệu tham khảo trong quá trình xây dựng Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Hoạt động nghiên cứu được triển khai và gắn kết giữa khoa học quân sự với khoa học môi trường, kinh tế, xã hội. Học viện cũng đã mở rộng hợp tác với Viện Nghiên cứu Chiến lược quốc phòng, các trường đại học trong và ngoài Quân đội... qua đó hình thành mạng lưới trao đổi học thuật và dữ liệu chiến lược về ANPTT. Những kết quả này không chỉ góp phần làm sáng tỏ lý luận về bảo vệ Tổ quốc trong điều kiện mới, mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho việc thể chế hóa nội dung "chủ động ứng phó các thách thức an ninh phi truyền thống" được xác định trong Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng.
Thứ hai, về đào tạo và bồi dưỡng cán bộ.
Học viện Chính trị đã tiến hành cập nhật, đổi mới chương trình giảng dạy theo hướng đảo chiều. Phương pháp đào tạo cũng chuyển từ truyền đạt một chiều sang đảo chiều, mô phỏng, xử lý tình huống, nghiên cứu tình huống thực tiễn quốc tế và khu vực. Kết quả khảo sát nội bộ cho thấy tỷ lệ học viên đạt chuẩn kỹ năng xử lý tình huống ANPTT tăng lên đáng kể, góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng đào tạo cán bộ chính trị, chính ủy, chính trị viên trong toàn quân.
Thứ ba, về tham mưu chiến lược và tác động xã hội.
Học viện đã tích cực tham gia tư vấn, góp ý cho các cơ quan Trung ương, đặc biệt là Bộ Quốc phòng, trong quá trình xây dựng chiến lược quốc gia về an ninh, phát triển bền vững và ứng phó ANPTT. Các kết quả nghiên cứu của Học viện được trích dẫn trong nhiều báo cáo và văn bản tham mưu cấp Bộ và Nhà nước. Đồng thời, Học viện đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến kiến thức ANPTT thông qua Tạp chí Lý luận Chính trị quân sự, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, các chương trình truyền hình quân đội.
Có thể khẳng định, Học viện Chính trị đã trở thành một trong những trung tâm nghiên cứu và đào tạo hàng đầu của cả nước về lĩnh vực an ninh phi truyền thống, góp phần quan trọng trong việc cụ thể hóa các mục tiêu chiến lược của Đảng nêu trong Dự thảo XIV về phát triển bền vững, tự chủ chiến lược và bảo vệ Tổ quốc toàn diện.
3. Giải pháp chủ yếu trong thời gian tới
Để tiếp tục phát huy vai trò nòng cốt, Học viện Chính trị cần triển khai đồng bộ các giải pháp mang tính hệ thống, gắn liền với tinh thần đổi mới, sáng tạo và hành động mà Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã xác định.
Một là, đổi mới toàn diện nội dung và phương pháp đào tạo.
Học viện cần tiếp tục cập nhật nội dung giảng dạy theo hướng "thực tiễn hóa" và "liên kết đa ngành", kết hợp tri thức chính trị, kinh tế, môi trường và quốc phòng trong cùng một khung kiến thức. Bên cạnh đó, Học viện cần mở rộng hợp tác đào tạo với các viện nghiên cứu, trường đại học trong và ngoài quân đội, mời chuyên gia các bộ, ngành, tổ chức quốc tế tham gia giảng dạy, phản biện và chia sẻ kinh nghiệm. Qua đó, hình thành cho đội ngũ học viên có tư duy chiến lược, năng lực phân tích liên ngành và bản lĩnh chính trị vững vàng trước các thách thức an ninh mới.
Hai là, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, giảng viên và nhà khoa học.
Học viện cần triển khai chiến lược phát triển nhân lực chất lượng cao về ANPTT, trong đó khuyến khích giảng viên, nghiên cứu viên tham gia các chương trình nghiên cứu khoa học, công bố kết quả trên các tạp chí khoa học có uy tín, đồng thời bồi dưỡng ngoại ngữ, phương pháp nghiên cứu định lượng, phân tích dữ liệu lớn phục vụ dự báo chiến lược. Việc hình thành mạng lưới chuyên gia, cố vấn khoa học về ANPTT trong và ngoài quân đội sẽ tạo điều kiện để Học viện trở thành trung tâm kết nối tri thức và lan tỏa ảnh hưởng học thuật trong khu vực.
Ba là, tăng cường công tác phối hợp, đẩy mạnh truyền thông và chuyển giao tri thức.
Học viện cần chủ động bám sát chỉ đạo của Bộ Quốc phòng và phối hợp với các địa phương trọng điểm để hình thành cơ chế về ứng phó ANPTT. Đồng thời, Học viện nên triển khai các diễn đàn học thuật, bản tin và chuyên đề về ANPTT nhằm nâng cao nhận thức của cán bộ, giảng viên, học viên. Đây là kênh quan trọng để chuyển hóa nhận thức lý luận thành hành động thực tiễn, đúng tinh thần Dự thảo XIV: "mọi cấp, mọi ngành, mọi người dân đều chủ động thích ứng và hành động vì an ninh quốc gia và phát triển bền vững".
Bốn là, bảo đảm nguồn lực, cơ chế và giám sát thực thi.
Để thực hiện hiệu quả, Học viện cần ban hành cơ chế đánh giá, giám sát định kỳ theo các tiêu chí cụ thể: số lượng đề tài, sản phẩm khoa học, chương trình đào tạo mới, tỷ lệ học viên đạt chuẩn năng lực, và số lượng báo cáo tham mưu được sử dụng trong hoạch định chính sách. Việc thực hiện cơ chế giám sát minh bạch, trách nhiệm giải trình rõ ràng sẽ giúp Học viện duy trì tính chuyên nghiệp, uy tín và đóng góp bền vững cho công tác nghiên cứu, giáo dục chính trị trong Quân đội nhân dân Việt Nam.
4. Kết luận
Kỷ nguyên mới của dân tộc, kỷ nguyên phát triển nhanh, bền vững, xanh và số đang mở ra thời cơ lớn nhưng cũng chứa đựng nhiều thách thức an ninh phi truyền thống phức tạp. Nâng cao nhận thức chính trị, tư tưởng và năng lực ứng phó ANPTT cho cán bộ, giảng viên, học viên là nhiệm vụ vừa cấp bách, vừa lâu dài, góp phần bảo đảm cho sự ổn định và phát triển bền vững của đất nước.
Học viện Chính trị, với vị thế trung tâm đầu ngành, cần tiếp tục khẳng định vai trò đầu tàu lý luận và thực tiễn, là nơi hội tụ trí tuệ khoa học, tư duy chiến lược và tinh thần đổi mới sáng tạo trong công tác giáo dục, nghiên cứu và tham mưu chiến lược về an ninh phi truyền thống. Đây chính là đóng góp thiết thực vào việc hiện thực hóa mục tiêu mà Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng đã xác định: "Phát triển nhanh, bền vững, nâng cao năng lực tự cường, chủ động thích ứng hiệu quả với các thách thức an ninh phi truyền thống, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.".
Nguyễn Long Quân - Trương Đức Long
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
Tài liệu tham khảo
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2025), Dự thảo Văn kiện Đại hội XIV của Đảng, Hà Nội.
2. Nguyễn Văn Bình (2024), "Phát triển năng lực ứng phó an ninh phi truyền thống trong quân đội thời kỳ chuyển đổi số", Tạp chí Lý luận Chính trị quân sự, số 3.