Với lợi thế về khả năng tiếp cận công nghệ, tư duy đổi mới và năng lực thích ứng nhanh, họ được kỳ vọng trở thành lực lượng tiên phong trong đổi mới phương pháp dạy học, ứng dụng công nghệ và phát triển môi trường giáo dục số trong quân đội. Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ còn chưa đồng đều, cả về kỹ năng, thói quen lẫn điều kiện triển khai thực tế. Bài viết tập trung phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra nhằm nâng cao năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ ở nhà trường Quân đội hiện nay.
Chuyển đổi số trong giáo dục được hiểu là quá trình tích hợp có hệ thống các công nghệ số vào toàn bộ hoạt động giảng dạy, học tập và quản lý nhà trường nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả và khả năng tiếp cận giáo dục. Theo UNESCO (2021), chuyển đổi số trong giáo dục không chỉ là việc sử dụng công nghệ, mà còn là sự thay đổi toàn diện trong tư duy sư phạm, mô hình tổ chức và văn hóa học tập. Đối với giáo dục quân sự, chuyển đổi số vừa là yêu cầu tất yếu trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, vừa là điều kiện bảo đảm để hiện thực hóa mục tiêu xây dựng quân đội hiện đại, có trình độ công nghệ cao, sẵn sàng tác chiến trong môi trường chiến tranh công nghệ. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo đã nhấn mạnh: "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học, khắc phục lối truyền thụ một chiều, ghi nhớ máy móc. Phát triển năng lực, phẩm chất người học… Ứng dụng công nghệ thông tin mạnh mẽ trong dạy và học". Quan điểm này là nền tảng quan trọng cho việc thúc đẩy chuyển đổi số trong giáo dục nói chung, giáo dục quân sự nói riêng.
Trong bối cảnh đó, năng lực chuyển đổi số của giảng viên, đặc biệt là giảng viên trẻ, trở thành yêu cầu quan trọng. Năng lực này là tổng hòa của kiến thức, kỹ năng, thái độ và kinh nghiệm cần thiết để vận dụng hiệu quả công nghệ số vào quá trình giảng dạy. Các thành tố cơ bản của năng lực chuyển đổi số bao gồm: tư duy số và nhận thức về vai trò của công nghệ trong giáo dục; kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin - truyền thông (ICT); khả năng thiết kế học liệu và bài giảng số có tính tương tác; năng lực tổ chức, quản trị lớp học trực tuyến; cũng như ý thức tuân thủ đạo đức nghề nghiệp và bảo đảm an toàn thông tin trong môi trường số. Việc trang bị những năng lực này cho giảng viên trẻ sẽ góp phần trực tiếp nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ quân sự quốc phòng trong tình hình mới.
Giảng viên trẻ ở các nhà trường Quân đội hiện nay có nhiều lợi thế về khả năng tiếp cận công nghệ mới, tinh thần cầu thị và khát vọng đổi mới. Họ là lực lượng quan trọng trong việc đưa các phương pháp dạy học hiện đại như lớp học đảo ngược (Flipped Classroom), dạy học tích hợp công nghệ (Blended Learning), hay hệ thống quản lý học tập (LMS) vào thực tiễn giáo dục quân sự. Tuy nhiên, để phát huy vai trò tiên phong của đội ngũ này, cần có sự đầu tư đúng mức về hạ tầng công nghệ, chương trình bồi dưỡng bài bản, cũng như môi trường và cơ chế khuyến khích phù hợp. Trên nền tảng lý luận đó, việc nghiên cứu thực trạng năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ ở các nhà trường Quân đội hiện nay là bước đi cần thiết, có ý nghĩa thực tiễn rõ rệt nhằm thúc đẩy công cuộc đổi mới giáo dục đào tạo trong quân đội theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững.
Trong những năm gần đây, việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong giáo dục quân sự đã bước đầu được các nhà trường Quân đội quan tâm triển khai. Đội ngũ giảng viên trẻ, với đặc trưng năng động, tiếp cận nhanh với công nghệ và có nhu cầu khẳng định chuyên môn đã thể hiện vai trò tích cực trong tiến trình này. Trên thực tế, nhiều giảng viên trẻ đã chủ động áp dụng các nền tảng dạy học trực tuyến như Zoom, Google Meet, Microsoft Teams; sử dụng thành thạo phần mềm văn phòng (PowerPoint, Word, Excel) và bước đầu làm quen với một số công cụ quản lý lớp học và tạo bài giảng như Google Classroom, Moodle, Canva hoặc Kahoot. Một bộ phận giảng viên trẻ còn mạnh dạn thử nghiệm các phương pháp mới như lớp học đảo ngược (flipped classroom), dạy học kết hợp (blended learning) hoặc tổ chức kiểm tra đánh giá trực tuyến trên nền tảng số. Đây là những chuyển biến tích cực, cho thấy tiềm năng lớn của lực lượng giảng viên trẻ trong đổi mới phương pháp giảng dạy và thích ứng với môi trường giáo dục số.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm, năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ ở các nhà trường Quân đội hiện nay vẫn tồn tại không ít hạn chế. Trước hết, về mặt kỹ năng, phần lớn giảng viên mới chỉ sử dụng công nghệ ở mức cơ bản, thiên về trình chiếu và giao tiếp trực tuyến, trong khi kỹ năng thiết kế bài giảng số có tính tương tác cao (sử dụng các công cụ như Articulate Storyline, Genially, H5P…) còn yếu, chưa phổ biến. Việc xây dựng hệ thống học liệu số chuyên sâu, bài giảng điện tử chuẩn hóa theo mô hình e-learning vẫn là khoảng trống lớn. Nhiều giảng viên trẻ cũng gặp khó khăn trong việc tổ chức lớp học trực tuyến hiệu quả, quản lý tiến độ học tập, tương tác với học viên qua hệ thống LMS (Learning Management System) hay thiết kế công cụ kiểm tra đánh giá trực tuyến phù hợp với đặc thù quân sự. Một bộ phận chưa có tư duy sư phạm số rõ nét, dẫn đến việc ứng dụng công nghệ còn mang tính hình thức, chưa thực sự đổi mới phương pháp dạy học. Ngoài ra, môi trường làm việc và điều kiện triển khai chuyển đổi số tại nhiều nhà trường quân đội vẫn còn những rào cản nhất định. Một số đơn vị chưa có hạ tầng công nghệ đồng bộ, hệ thống LMS riêng còn thiếu hoặc chậm cập nhật, chưa xây dựng được ngân hàng học liệu số, thư viện điện tử hoặc kho đề thi trực tuyến dùng chung. Việc đào tạo, bồi dưỡng năng lực số cho giảng viên trẻ chủ yếu mới ở dạng tập huấn ngắn ngày, chưa hệ thống, thiếu chuyên sâu. Đặc biệt, cơ chế khuyến khích đổi mới phương pháp giảng dạy gắn với ứng dụng công nghệ chưa rõ ràng, dẫn đến thiếu động lực nội tại trong một bộ phận giảng viên trẻ, nhất là khi khối lượng công việc giảng dạy, nghiên cứu và phục vụ huấn luyện vẫn còn cao.
Tình trạng này đặt ra yêu cầu cần nhìn nhận năng lực chuyển đổi số không chỉ đơn thuần là khả năng sử dụng công cụ công nghệ, mà còn là một năng lực tích hợp, bao gồm tư duy sư phạm số, khả năng thiết kế hoạt động học tập trên môi trường số, và kỹ năng phản hồi, tương tác với người học thông qua nền tảng công nghệ. Trong môi trường giáo dục quân sự, đặc thù của nội dung giáo dục đào tạo, kỷ luật nghiêm ngặt và yêu cầu bảo mật thông tin càng làm cho quá trình chuyển đổi số trở nên phức tạp và đòi hỏi sự thích nghi cao hơn. Mặt khác, không ít giảng viên trẻ còn bị áp lực bởi nhiệm vụ chuyên môn dày đặc, trong khi chưa được bố trí đủ thời gian, điều kiện hoặc nguồn lực để thử nghiệm và triển khai các hình thức dạy học số hóa một cách hiệu quả và lâu dài. Ngoài ra, việc thiếu một hệ thống hỗ trợ chuyển đổi số đồng bộ trong các nhà trường Quân đội, bao gồm cơ chế chia sẻ tài nguyên số, đội ngũ hỗ trợ kỹ thuật, trung tâm công nghệ giáo dục và cộng đồng thực hành nghề nghiệp, khiến giảng viên trẻ thường rơi vào trạng thái "tự thân vận động", dễ nản chí hoặc bỏ cuộc giữa chừng. Đặc biệt, khi không có sự gắn kết giữa yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học với tiêu chí đánh giá thi đua, khen thưởng, thì việc ứng dụng công nghệ rất dễ bị xem là "phụ trợ", không ảnh hưởng đến kết quả công tác. Chính điều đó khiến không ít giảng viên trẻ tuy có năng lực và sáng kiến, nhưng vẫn lựa chọn phương pháp giảng dạy truyền thống để bảo đảm an toàn về mặt hành chính và đánh giá.
Như vậy, có thể thấy rằng, dù giảng viên trẻ ở các nhà trường Quân đội có tiềm năng lớn về chuyển đổi số, nhưng trên thực tế năng lực này chưa được khai thác và phát triển đúng mức. Những hạn chế về kỹ năng, điều kiện công nghệ, chương trình bồi dưỡng và chính sách khuyến khích đang là các rào cản chính ảnh hưởng đến việc phát huy vai trò của giảng viên trẻ trong tiến trình chuyển đổi số giáo dục quân sự hiện nay. Điều đó đặt ra yêu cầu cấp thiết cần có các giải pháp tổng thể, đồng bộ để tháo gỡ "điểm nghẽn" và thúc đẩy đội ngũ này phát huy hết khả năng, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nhà trường quân đội thông minh trong thời kỳ mới. Từ thực trạng năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ ở các nhà trường Quân đội, có thể thấy quá trình đổi mới giáo dục theo hướng số hóa đang gặp phải nhiều rào cản cả về chủ quan lẫn khách quan. Những rào cản này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả ứng dụng công nghệ trong giảng dạy, mà còn trực tiếp tác động đến chất lượng đào tạo sĩ quan trong điều kiện chiến tranh công nghệ cao và xây dựng quân đội hiện đại. Trên cơ sở đó, có thể khái quát một số vấn đề đặt ra như sau:
Thứ nhất, thiếu một khung năng lực số chuyên biệt dành cho giảng viên ở các nhà trường Quân đội. Hiện nay, chưa có văn bản chính thức nào quy định rõ các tiêu chí, mức độ hoặc nội dung cấu thành năng lực chuyển đổi số trong môi trường giáo dục quân sự. Điều này gây khó khăn trong việc xác định mục tiêu đào tạo, nội dung bồi dưỡng cũng như tiêu chí đánh giá đội ngũ giảng viên trẻ. Trong khi đó, các mô hình chuẩn năng lực số quốc tế (như DigCompEdu của EU hay ISTE của Hoa Kỳ) tuy có giá trị tham khảo, nhưng chưa được nội địa hóa để phù hợp với đặc thù nhiệm vụ quân sự quốc phòng và điều kiện dạy học của các trường trong quân đội.
Thứ hai, điều kiện hạ tầng công nghệ, học liệu số và hệ thống dạy học số chưa đồng đều giữa các nhà trường. Một số học viện, nhà trường có trang thiết bị hiện đại và hệ thống LMS riêng (như Học viện Kỹ thuật Quân sự, Học viện Hậu cần), nhưng nhiều trường sĩ quan vẫn chưa được đầu tư đúng mức về phòng học thông minh, thiết bị hỗ trợ ghi hình, hệ thống quản lý học tập hoặc kho học liệu nội bộ. Bên cạnh đó, tình trạng thiếu hụt học liệu số chuyên sâu, đặc biệt là học liệu gắn với các học phần chuyên ngành quân sự đặc thù (chiến thuật, hậu cần, kỹ thuật, công binh…), khiến giảng viên trẻ gặp khó khăn trong việc phát triển bài giảng số hóa mang tính đặc trưng ngành nghề.
Thứ ba, hoạt động đào tạo, bồi dưỡng năng lực chuyển đổi số cho giảng viên trẻ chưa đồng bộ, còn mang tính chất thời vụ và nặng về lý thuyết. Phần lớn các lớp tập huấn hiện nay mới chỉ dừng ở mức làm quen với công cụ phổ biến (như Zoom, PowerPoint, Kahoot), thiếu chiều sâu về kỹ năng thiết kế học liệu tương tác, xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá trực tuyến hoặc tích hợp phương pháp dạy học hiện đại. Chưa có chương trình đào tạo riêng dành cho giảng viên trẻ theo hướng phát triển toàn diện năng lực số, có phân nhóm trình độ đầu vào, có đánh giá sau tập huấn, và đặc biệt là thiếu điều kiện thực hành, ứng dụng ngay sau khi học.
Thứ tư, chưa có cơ chế khuyến khích, động viên xứng đáng cho giảng viên trẻ đổi mới phương pháp gắn với chuyển đổi số. Trong một số đơn vị, việc đánh giá giảng viên vẫn còn thiên về hồ sơ hành chính và số tiết giảng, chưa chú trọng đến mức độ đổi mới phương pháp, hiệu quả sử dụng công nghệ trong lớp học. Các sáng kiến về thiết kế bài giảng số, xây dựng ngân hàng câu hỏi trắc nghiệm trực tuyến, hay ứng dụng phần mềm quản lý lớp học vẫn chưa được ghi nhận như là thành tích chuyên môn tương xứng. Tình trạng này dễ dẫn đến tâm lý ngại đổi mới hoặc không duy trì đổi mới lâu dài trong đội ngũ giảng viên trẻ.
Thứ năm, môi trường sư phạm số và văn hóa đổi mới trong các nhà trường Quân đội còn yếu. Hiện chưa hình thành được mạng lưới chia sẻ tài nguyên, kinh nghiệm giảng dạy số giữa các giảng viên; chưa có các câu lạc bộ chuyên đề đổi mới phương pháp hoặc diễn đàn học thuật nội bộ để lan tỏa sáng kiến. Bên cạnh đó, người học (học viên sĩ quan) ở một số đơn vị cũng chưa được trang bị kỹ năng học tập số, dẫn đến việc dạy học bằng công nghệ không đạt hiệu quả như mong muốn. Sự thiếu đồng bộ giữa đổi mới của người dạy và năng lực thích ứng của người học là một điểm nghẽn cần được khắc phục.
Những vấn đề trên không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn là vấn đề nhận thức, tổ chức và chính sách. Để giảng viên trẻ thực sự trở thành lực lượng tiên phong trong chuyển đổi số giáo dục quân sự, cần một chiến lược phát triển tổng thể, có tầm nhìn dài hạn và sự phối hợp đồng bộ giữa cấp ủy, Ban giám hiệu, phòng đào tạo và các đơn vị chức năng. Khi những rào cản về môi trường, chính sách và kỹ năng được tháo gỡ, giảng viên trẻ sẽ phát huy được vai trò dẫn dắt đổi mới giáo dục đào tạo, góp phần xây dựng nhà trường quân đội hiện đại, linh hoạt và thích ứng với thời đại số.
Chuyển đổi số trong giáo dục quân sự là xu thế tất yếu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, đáp ứng yêu cầu xây dựng quân đội hiện đại. Giảng viên trẻ là lực lượng nòng cốt trong tiến trình này, với nhiều tiềm năng về tư duy đổi mới và khả năng tiếp cận công nghệ. Tuy nhiên, năng lực chuyển đổi số của giảng viên trẻ hiện còn nhiều hạn chế, cả về kỹ năng chuyên môn, điều kiện triển khai và cơ chế hỗ trợ. Điều đó đặt ra yêu cầu cần có giải pháp đồng bộ từ đào tạo, bồi dưỡng đến chính sách khuyến khích, tạo môi trường thuận lợi để giảng viên trẻ phát huy vai trò tiên phong. Khi được trang bị đầy đủ năng lực và điều kiện, giảng viên trẻ sẽ trở thành nhân tố quan trọng thúc đẩy chuyển đổi số giáo dục quân sự, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo sĩ quan trong thời kỳ mới.
Thái Phi - Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
Tài liệu tham khảo
- 1. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Nghị quyết về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, số 29-NQ/TW, ngày 04/11/2013, Hà Nội, 2013.
2. Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Nghị quyết về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, số 57-NQ/TW, ngày 22/12/2024, Hà Nội, 2024.
3. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Quyết định điều chỉnh, bổ sung danh mục nhiệm vụ kèm theo Quyết định số 1282/QĐ-BGDĐT ngày 10/2/2022 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Kế hoạch tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và CĐS trong giáo dục và đào tạo giai đoạn 2022-2025 của Bộ Giáo dục và Đào tạo, số 100/QĐ-BGDĐT, ngày 08/01/2024, Hà Nội, 2024.
4. Bộ Quốc Phòng, Kế hoạch về phát triển Chính phủ điện tử, hướng tới Chính phủ số trong Bộ Quốc phòng giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến 2030, số 4396/KH-BQP, ngày 04/11/2021, Hà Nội, 2021.
5. Bộ Quốc phòng, Quyết định phê duyệt Đề án "Xây dựng đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục trong Quân đội giai đoạn 2023 - 2030 và những năm tiếp theo", số 3525/QĐ-BQP, ngày 03/8/2023, Hà Nội, 2023.
6. Bộ Thông tin và Truyền thông, Cẩm nang chuyển đổi số, Nxb Thông tin và Truyền thông, Hà Nội, 2021.
7. Bộ Tổng tham mưu, Kế hoạch chuyển đổi số trong giáo dục, đào tạo ở các nhà trường Quân đội giai đoạn 2022 - 2025, định hướng đến năm 2030, số 588/KH-BTTM, ngày 04/3/2022, Hà Nội, 2022.