Ảnh minh họa. Nguồn: Baochinhphu.vn
Theo ông Chu Mạnh Sinh, Giám đốc BHXH Việt Nam, trong giai đoạn 2020-2024, hệ thống BHXH cả nước đã kịp thời phát hiện và dừng chi trả đối với 87.301 trường hợp vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp vừa có việc làm và đóng BHXH bắt buộc. Con số này giúp tiết kiệm cho ngân sách nhà nước 319 tỷ đồng. Bên cạnh đó, còn có 5.207 trường hợp vừa hưởng trợ cấp thất nghiệp vừa nhận lương hưu cũng bị phát hiện, tránh thất thoát thêm 24 tỷ đồng.
Thành công này có được nhờ việc áp dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin vào quản lý hệ thống. Hàng tháng, cơ quan BHXH tiến hành rà soát, đối chiếu dữ liệu giữa danh sách người hưởng trợ cấp thất nghiệp với hệ thống đóng BHXH bắt buộc trên toàn quốc.
Nhờ vậy, những trường hợp "một người hưởng hai chế độ" đều bị phát hiện và xử lý kịp thời. Điều này không chỉ bảo vệ nguồn quỹ mà còn đảm bảo sự công bằng cho những người lao động thực sự cần hỗ trợ.
Tuy nhiên, đằng sau những thành tích đáng ghi nhận này, BHXH Việt Nam cũng bày tỏ lo ngại về tình trạng cân đối quỹ bảo hiểm thất nghiệp. Số liệu thống kê cho thấy trong những năm gần đây, tổng chi cho các chế độ bảo hiểm thất nghiệp đã gần chạm mức thu.
Cụ thể, năm 2023, số thu đạt 23.000 tỷ đồng thì số chi lên tới 22.995 tỷ đồng. Năm 2024, dù số thu tăng lên 25.678 tỷ đồng nhưng số chi vẫn ở mức cao là 23.054 tỷ đồng. Đáng chú ý, có tới 95% tổng chi được dành cho trợ cấp thất nghiệp, trong khi chỉ 0.3% được phân bổ cho hỗ trợ học nghề.
Tình trạng này đặt ra bài toán khó về sự bền vững của quỹ bảo hiểm thất nghiệp trong dài hạn. Nguyên nhân chính đến từ sự gia tăng tỷ lệ thất nghiệp sau đại dịch COVID-19, cộng với việc người lao động chưa tích cực tham gia các chương trình đào tạo nghề để sớm tái gia nhập thị trường lao động. Thực tế cho thấy chỉ có khoảng 2% người hưởng trợ cấp thất nghiệp đăng ký tham gia các khóa học nghề.
Trước thực trạng này, các chuyên gia đề xuất nhiều giải pháp đồng bộ. Về phía quản lý, cần tiếp tục đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI) và phân tích dữ liệu lớn để nâng cao hiệu quả phát hiện gian lận. Việc thiết lập cơ chế phối hợp liên ngành giữa BHXH, ngân hàng và cơ quan thuế sẽ giúp xác minh chính xác tình trạng việc làm của người hưởng trợ cấp.
Nhìn chung, việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời hàng chục nghìn trường hợp gian lận đã cho thấy những bước tiến quan trọng trong công tác quản lý an sinh xã hội. Tuy nhiên, để bảo đảm sự bền vững của hệ thống, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa cải tiến quy trình quản lý và điều chỉnh chính sách hỗ trợ.
Quan trọng hơn cả là tạo lập được cơ chế khuyến khích người lao động chủ động tái hòa nhập thị trường việc làm, từ đó giảm áp lực lên ngân sách quỹ bảo hiểm thất nghiệp trong dài hạn.
Đây cũng chính là những vấn đề cần được ưu tiên xem xét khi sửa đổi Luật Việc làm sắp tới, nhằm xây dựng một hệ thống an sinh xã hội vừa đảm bảo công bằng, vừa duy trì được tính bền vững trước những biến động của thị trường lao động trong bối cảnh mới.
HỒNG ANH