Ảnh minh họa
Biến động ngành nghề - điều không còn xa lạ
Theo báo cáo “Tương lai việc làm” (2023) của Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 83 triệu việc làm có thể biến mất vào năm 2027 do tác động của tự động hóa và công nghệ, trong khi khoảng 69 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra, chủ yếu trong các lĩnh vực như dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng tái tạo, kinh tế xanh và chăm sóc sức khỏe.
Tại Việt Nam, xu hướng này cũng đang diễn ra với tốc độ nhanh chóng. Các ngành nghề như dệt may, lắp ráp điện tử, kế toán thủ công, nhân viên tổng đài truyền thống... đang đứng trước nguy cơ bị thay thế bởi robot, phần mềm và công nghệ tự động. Trong khi đó, những vị trí mới như kỹ sư dữ liệu, chuyên viên an ninh mạng, chuyên gia phát triển AI, quản lý cộng đồng mạng xã hội, chuyên viên chăm sóc khách hàng ảo… ngày càng xuất hiện nhiều hơn trên các sàn tuyển dụng.
Khi kỹ năng truyền thống không còn là tấm khiên an toàn
Một thực tế đang diễn ra là nhiều lao động, đặc biệt là nhóm lao động phổ thông hoặc người trung niên, đang cảm thấy lạc lõng trong chính ngành nghề họ từng gắn bó. Một nhân viên kho tại một công ty logistics tại TP.HCM, chia sẻ:
“Ngày xưa chỉ cần bốc xếp, kiểm hàng bằng tay là đủ. Giờ hệ thống chuyển sang quản lý tự động, dùng mã QR, phần mềm… Tôi thấy mình tụt hậu, học mãi cũng không theo kịp lớp trẻ.”
Không chỉ ở nhóm lao động tay chân, kể cả những ngành có trình độ chuyên môn như kế toán, hành chính nhân sự, giáo viên ngoại ngữ… cũng không nằm ngoài vùng ảnh hưởng khi các phần mềm tự động hóa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) có thể thay thế một phần hoặc toàn bộ công việc.
Vấn đề cốt lõi không chỉ là nghề biến mất, mà là năng lực của người lao động không kịp thích ứng với sự thay đổi. Đó chính là khoảng trống mà nếu không sớm được lấp đầy, sẽ khiến họ bị bỏ lại trong hành trình chuyển mình của thị trường lao động.
Kỹ năng mới - tấm vé để tiếp tục cuộc chơi
Để không bị loại khỏi cuộc đua, người lao động cần trang bị lại “hành trang nghề nghiệp” với những nhóm kỹ năng phù hợp với xu thế mới. Cụ thể:
1. Kỹ năng số và công nghệ cơ bản
Không cần phải trở thành lập trình viên, nhưng người lao động trong mọi ngành đều cần hiểu và sử dụng thành thạo các công cụ kỹ thuật số cơ bản: phần mềm văn phòng, ứng dụng quản lý công việc, công cụ trực tuyến… Đây là điều kiện “cần” để tồn tại trong môi trường làm việc hiện đại.
2. Kỹ năng học hỏi liên tục
Thế giới thay đổi nhanh đến mức kiến thức hiện tại có thể lỗi thời sau vài năm. Người lao động cần có tư duy học suốt đời – luôn sẵn sàng cập nhật kiến thức mới, học thêm nghề mới, hoặc chuyển đổi kỹ năng khi cần.
3. Kỹ năng mềm và tư duy sáng tạo
Khả năng giao tiếp, làm việc nhóm, tư duy phản biện, giải quyết vấn đề, sáng tạo… là những kỹ năng mà máy móc khó thay thế. Đây sẽ là điểm cộng lớn cho người lao động trong các lĩnh vực dịch vụ, sáng tạo nội dung, giáo dục, quản lý…
4. Khả năng thích nghi và chuyển đổi nghề nghiệp
Người lao động cần chuẩn bị tinh thần rằng “không có nghề mãi mãi”. Tư duy linh hoạt, sẵn sàng học lại từ đầu, hoặc chấp nhận rẽ hướng sang lĩnh vực mới sẽ giúp họ duy trì sự hiện diện trên thị trường việc làm.
Vai trò của nhà nước, doanh nghiệp và trung tâm dịch vụ việc làm
Việc nâng cao năng lực cho người lao động không thể chỉ trông chờ vào nỗ lực cá nhân. Cần có sự chung tay của các bên:
Nhà nước cần đẩy mạnh đào tạo nghề, chuyển đổi nghề nghiệp thông qua hệ thống các trung tâm dịch vụ việc làm, các trường nghề. Đặc biệt, cần hỗ trợ tài chính, học bổng, miễn giảm học phí cho các nhóm lao động dễ bị tổn thương (lao động lớn tuổi, lao động nữ, người khuyết tật…).
Doanh nghiệp đóng vai trò quan trọng trong việc cập nhật xu hướng kỹ năng mới, tổ chức đào tạo nội bộ, tạo điều kiện cho nhân viên học tập và thích ứng. Thay vì sa thải, nên tạo cơ hội tái đào tạo cho lao động cũ chuyển sang vị trí mới.
Trung tâm dịch vụ việc làm không chỉ dừng lại ở giới thiệu việc làm, mà cần đóng vai trò định hướng nghề nghiệp, dự báo xu hướng lao động, và kết nối người lao động với các chương trình đào tạo lại phù hợp.
Chuyển nguy thành cơ – câu chuyện của những người đi trước
Nhiều lao động đã chủ động thích nghi và chuyển mình thành công. Một người từng là nhân viên bán hàng tại một trung tâm thương mại. Khi bị mất việc trong đại dịch, chị đã đăng ký khóa học thiết kế đồ họa online và hiện nay đang làm freelancer toàn thời gian với mức thu nhập gấp đôi trước kia.
Chị chia sẻ:
“Ban đầu tôi chỉ nghĩ học thêm để giết thời gian. Không ngờ sau 6 tháng, tôi có thể nhận việc qua các nền tảng quốc tế. Giờ thì tôi có thể làm việc ở bất cứ đâu, tự do hơn mà cũng ổn định hơn.”
Những câu chuyện như của chị đang ngày càng phổ biến, đó là minh chứng rõ ràng rằng, nếu người lao động chủ động học hỏi, thay đổi, thì những biến động nghề nghiệp không còn là nguy cơ mà trở thành cơ hội.
Sự biến mất của một ngành nghề không đồng nghĩa với thất bại của người lao động - nếu họ có đủ kỹ năng và tinh thần thích nghi để bước sang một hành trình mới. Trong thời đại mà thế giới nghề nghiệp đang được lập trình lại từng ngày, “vốn liếng” lớn nhất của người lao động không còn là bằng cấp hay kinh nghiệm lâu năm, mà là khả năng học hỏi liên tục, thích nghi linh hoạt và tư duy không ngừng đổi mới.