Nghiên cứu các yếu tố tác động đến quyết định tìm hiểu về bộ môn bắn cung của giới trẻ gen Z tại Hà Nội, Việt Nam

Kết quả khảo sát cho thấy Gen Z bị chi phối mạnh bởi truyền thông đại chúng, thiếu trải nghiệm thực tế, và gặp khó khăn trong việc tiếp cận bộ môn do chi phí và cơ sở vật chất hạn chế. Từ đó, nghiên cứu đề xuất các hướng tiếp cận thông qua giáo dục, chính sách hỗ trợ và truyền thông phù hợp nhằm giúp bắn cung trở thành một lựa chọn thể thao hấp dẫn, khả thi và gần gũi hơn với thế hệ trẻ.

TỪ KHÓA: Bắn cung, Hành vi tìm hiểu, Mạng xã hội, Gen Z, Thể Thao Việt Nam, Lý thuyết hành vi có kế hoạch (TPB), Lý thuyết học tập xã hội (SLT)

A Study on the Factors Influencing Gen Z Youth's Decision to Explore Archery in Hanoi, Vietnam.

Authors: Lê Trọng Minh, Phạm Tuấn Triệu, Lê Thị Hải Tú, Đỗ Thu Hà, and Nguyễn Xuân Minh – Students of FPT University

ABSTRACT: This study aims to analyze the factors influencing Gen Z youth's decision to explore archery in Hanoi, Vietnam — in the context that, despite archery being part of the national competition system and having achieved some international success, it has yet to gain widespread attention among the younger generation. By integrating two foundational theories — the Theory of Planned Behavior (TPB) and Social Learning Theory (SLT) — the research identifies four main groups of factors influencing exploration behavior: personal perception and experience, media and social network influence, cultural–psychological–sports consumption behaviors, and economic barriers. Survey results show that Gen Z is heavily influenced by mass media, lacks real-life experience, and faces challenges in accessing the sport due to cost and limited facilities. The study therefore proposes approaches involving education, supportive policies, and targeted communication to make archery a more attractive, accessible, and relatable sport for younger generations.

Keywords: Archery, Exploration Behavior, Social Media, Gen Z, Vietnamese Sports, Theory of Planned Behavior (TPB), Social Learning Theory (SLT)

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa nhanh chóng, thể thao Việt Nam đang phát triển mạnh, đặc biệt tại các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM, Hải Phòng,... Tuy nhiên, sự phát triển này vẫn mất cân đối khi chỉ tập trung vào một số bộ môn quen thuộc như bóng đá, bóng rổ, cầu lông – vốn được truyền thông đại chúng ưu ái. Ngược lại, các môn mang tính kỹ năng cá nhân cao như bắn cung lại rơi vào tình trạng khó tiếp cận, dù có mặt trong hệ thống thi đấu quốc gia và từng đem lại thành tích quốc tế nhưng Bắn cung vẫn chưa thể thu hẹp được khoảng cách tiếp cận của giới trẻ đối với bộ môn này.

Bắn cung – bộ môn đòi hỏi sự tập trung, kỷ luật và kiểm soát cảm xúc – rất phù hợp với việc rèn luyện nhân cách cho Gen Z. Thế nhưng trong mắt nhiều bạn trẻ, môn này vẫn còn xa lạ, mang tính biểu tượng hơn là lựa chọn thực tế. Dù Gen Z nổi bật với sự năng động và khả năng tiếp cận công nghệ, họ vẫn dễ bị chi phối bởi trào lưu, KOLs và những nội dung phổ biến, trong khi Bắn cung lại thiếu sự hiện diện trên mạng xã hội, truyền thông và giáo dục chính thống. Bên cạnh đó, rào cản về chi phí, cơ sở vật chất và hoạt động trải nghiệm thực tế chưa được đầu tư đúng mức cũng khiến bắn cung chưa thể trở thành một lựa chọn thể thao tự nhiên trong cộng đồng giới trẻ.

Chính vì vậy, nghiên cứu này được đặt ra hai vấn đề cốt lõi:

Đâu là những yếu tố ảnh hưởng đến quyết định tìm hiểu bộ môn bắn cung của Gen Z tại Hà Nội – bao gồm cả yếu tố thúc đẩy lẫn rào cản?

Làm thế nào để xây dựng môi trường, chính sách và chiến lược truyền thông phù hợp nhằm kích thích sự quan tâm và tiếp cận bộ môn này trong giới trẻ?

Khi chưa có nghiên cứu khoa học nào tại Việt Nam phân tích cụ thể về hành vi tiếp cận của Gen Z đối với bắn cung, nghiên cứu này không chỉ mang ý nghĩa học thuật – lấp khoảng trống trong lĩnh vực thể thao không đại trà, mà còn có tính ứng dụng cao. Kết quả kỳ vọng sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách, tổ chức thể thao, trường học và đơn vị truyền thông có thêm căn cứ để định hướng phát triển bắn cung như một lựa chọn thể thao hấp dẫn, sáng tạo và phù hợp với nhịp sống mới của thế hệ trẻ tại đô thị.

2. NỘI DUNG CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU

Trong nghiên cứu này, hai lý thuyết nền tảng được sử dụng để giải thích hành vi tìm hiểu bộ môn Bắn cung của GenZ Hà Nội là Lý thuyết hành vi có kế hoạch (Theory of Planned Behavior – TPB) và Lý thuyết học tập xã hội (Social Learning Theory)

Lý thuyết hành vi có kế hoạch (Theory of planned Behavior - TPB) là một khuôn khổ tâm lý được Icek Ajzen phát triển vào năm 1985, kế thừa từ lý thuyết hành vi hợp lý và mở rộng thêm thành phần về nhận thức kiểm soát hành vi. TPB nhấn mạnh rằng hành vi của một cá nhân chủ yếu được định hình bởi 3 yếu tố trung tâm: Ý định hành vi - phản ánh mức độ cam kết và mong muốn của một người trong việc thực hiện hành vi cụ thể, ý định càng mạnh mẽ thì khả năng hành vi xảy ra càng cao. Thái độ đối với hành vi - được hình thành dựa trên niềm tin về kết quả của hành vi và cảm nhận được giá trị của kết quả đó. Chuẩn mực chủ quan - đề cập đến ảnh hưởng từ môi trường xã hội, đặc biệt là người quan trọng như bạn bè, gia đình, đồng nghiệp đối với quyết định thực hiện hành vi, nó phản ánh áp lực xã hội mà cá nhân cảm nhận được. Nhận thức kiểm soát hành vi - đề cập đến mức độ cá nhân cảm thấy mình có khả năng kiểm soát hành vi, bao gồm cả những thuận lợi và rào cản có thể gặp phải. Nhóm đối tượng GenZ Hà Nội sẽ định hình quyết định tìm hiểu bộ môn Bắn cung thông qua 4 yếu tố trên.

Lý thuyết học tập xã hội do Albert Bandura đề xuất cho rằng con người có thể học hành vi mới thông qua quan sát người khác, mà không cần trải nghiệm trực tiếp. Khác với các lý thuyết hành vi truyền thống vốn tập trung vào điều kiện hóa và củng cố, Bandura nhấn mạnh vai trò của yếu tố nhận thức, bao gồm: chú ý, ghi nhớ, tái hiện hành vi và động lực cá nhân. Theo lý thuyết này, cá nhân học bằng cách quan sát hành vi từ các mô hình sống (người thật), mô hình biểu tượng (trên TV, mạng xã hội), hoặc mô hình bằng lời nói (hướng dẫn miệng). Hành vi được quan sát có thể được ghi nhớ và tái hiện sau đó nếu người học có đủ động lực, thường chịu ảnh hưởng bởi phần thưởng hoặc hình phạt mà mô hình nhận được. Từ đóm lý thuyết học tập xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc lý giải ảnh hưởng của môi trường xã hội và truyền thông đến quá trình học tập và hình thành hành vi, đặc biệt ở giới trẻ. Trong bối cảnh hiện tại, lý thuyết này có thể áp dụng để hiểu cách Gen Z Hà Nội bị tác động bởi các KOLs, Influencer và nền tảng số trong việc tiếp cận và quan tâm đến các hoạt động như thể thao hoặc các môn chưa phổ biến như bắn cung.

Từ hai lý thuyết trên, nghiên cứu tổng hợp và phân loại bốn nhóm yếu tố ảnh hưởng chính đến quyết định tìm hiểu bắn cung của Gen Z Hà Nội.

2.1. Yếu tố nhận thức – giáo dục – trải nghiệm cá nhân

Sự quyết định tìm hiểu về bắn cung bắt nguồn từ việc cá nhân nhận thức được lợi ích thể chất, kỹ năng tinh thần và cảm nhận năng lực bản thân. Mô hình từ TPB khẳng định rằng thái độ tích cực và nhận thức về kiểm soát hành vi là tiền đề quan trọng tạo nên ý định hành động. Ví dụ, Wang, Zhigang và cộng sự (2022) chỉ ra rằng "tự hoàn thiện" là động lực mạnh mẽ thúc đẩy tiêu dùng thể thao mang tính ý nghĩa, khi người trẻ mong muốn phát triển bản thân qua trải nghiệm thể thao. Do đó, việc Gen Z được giáo dục qua chương trình thể chất hoặc được tham gia trải nghiệm thực tiễn tại sân bắn cung giúp tăng cường khả năng và thúc đẩy sự tự tin trong quyết định tìm hiểu.

2.2.Yếu tố truyền thông – mạng xã hội

Căn cứ theo lý thuyết học tập xã hội, việc học thông qua quan sát ảnh hưởng trực tiếp đến hành vi tìm hiểu của Gen Z. Theo TPB, yếu tố "chuẩn mực xã hội" phản ánh áp lực hay kỳ vọng từ người xung quanh – bao gồm cả cộng đồng mạng, thần tượng thể thao hoặc bạn bè – có thể làm gia tăng xu hướng tiếp cận môn thể thao này. Bên cạnh đó, Wang et al. (2022) phát hiện rằng "sự gắn bó đội nhóm" và "lòng tự trọng" đóng vai trò trung gian thúc đẩy hành vi thể thao có ý nghĩa, đặc biệt khi Gen Z xem các nội dung tập thể thao có tính biểu tượng và tạo ra cảm giác tự hào về bản thân. Điều này phản ánh rõ vai trò của mạng xã hội – nơi Gen Z có thể quan sát và cảm thấy truyền cảm hứng từ những người khác trên nền tảng video dài/ngắn. Nhờ đó, họ có thể hình thành mong muốn tìm hiểu môn bắn cung một cách tự nhiên và giải trí.

2.3. Yếu tố văn hóa – tâm lý – hành vi tiêu dùng thể thao

Bên cạnh nhận thức và truyền thông, yếu tố văn hóa – tâm lý và hành vi tiêu dùng thể thao cũng là thành phần quan trọng định hướng hành vi tìm hiểu môn bắn cung của Gen Z. Đây là nhóm người tiêu dùng có nhu cầu thể hiện bản thân mạnh mẽ, ưa thích các trải nghiệm khác biệt, và thường chọn các hoạt động thể thao phản ánh cá tính cá nhân. Theo TPB, khi cá nhân đánh giá một hành vi có giá trị biểu tượng, thể hiện được bản sắc hoặc mang lại cảm xúc tích cực, thái độ đối với hành vi sẽ trở nên tích cực hơn và thúc đẩy hành động.

Lý thuyết học tập xã hội bổ sung thêm rằng cảm xúc, động lực và hình ảnh xã hội gắn liền với hành vi sẽ ảnh hưởng đến việc học và lựa chọn hành vi đó. Nghiên cứu thực nghiệm của Dinh (2024) về động lực tiêu dùng thể thao ở Gen Z tại Hà Nội đã chỉ ra rằng các yếu tố như "định danh cá nhân" và 'giá trị cảm xúc" có ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi tiêu dùng thể thao thương hiệu. Điều này gợi mở rằng Gen Z tìm đến bắn cung không chỉ vì vận động thể chất, mà còn để khẳng định bản thân trong xã hội hiện đại.

2.4. Yếu tố kinh tế – chi phí tiếp cận

Yếu tố chi phí và điều kiện tiếp cận là một rào cản phổ biến ảnh hưởng đến quyết định tìm hiểu của Gen Z đối với môn bắn cung – một bộ môn có yêu cầu về trang bị, sân tập và thời gian luyện tập. Trong TPB, nhận thức kiểm soát hành vi là yếu tố phản ánh mức độ dễ hoặc khó thực hiện hành vi, bao gồm các rào cản về kinh tế, thời gian và nguồn lực.

Dù không phải là trọng tâm của lý thuyết học tập xã hội, khả năng tiếp cận tài chính và cơ sở vật chất vẫn gián tiếp ảnh hưởng đến cơ hội quan sát, mô hình hóa và hình thành hành vi. Chẳng hạn, nếu một cá nhân không có điều kiện tham gia các sự kiện thể thao hoặc không tiếp xúc với bạn bè có cùng sở thích, khả năng hình thành hành vi tìm hiểu sẽ bị hạn chế. Vì vậy, yếu tố kinh tế giữ vai trò như một "điểm gãy" trong quá trình chuyển đổi từ nhận thức sang hành động.

2.5. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu này được thực hiện bằng cách khảo sát 520 đối tượng GenZ địa bàn Hà Nội nhằm thu thập dữ liệu khảo sát, thực hiện bằng phương pháp phỏng vấn gián tiếp thông qua bảng câu hỏi. Bảng hỏi được chia làm 6 phần để phân loại từng tệp người có sự tiếp cận và trải nghiệm khác nhau và tìm hiểu rõ quyết định của họ. Thông tin thu thập được giúp vạch ra chi tiết nhất về các yếu tố ảnh hưởng chính đến quyết định tìm hiểu bắn cung của Gen Z Hà Nội kết hợp cùng hai lý thuyết nền là TPB (Theory of Planned Behavior) và SLT (Social Learning Theory).

2.6. Kết quả nghiên cứu

Cuộc khảo sát được thực hiện với 520 mẫu là các bạn trẻ thuộc thế hệ Gen Z đang sinh sống và học tập tại Hà Nội. Kết quả khảo sát cho thấy giới tính có sự phân bổ tương đối đồng đều: 56,9% là nam, 43,1% là nữ.

Về độ tuổi, nhóm từ 19–23 tuổi chiếm đến 81,5%, cho thấy nhóm đối tượng chính là gen Z đang bước vào độ tuổi tìm kiếm hoạt động trải nghiệm cá nhân và khám phá sở thích. Điều này phù hợp với mục tiêu nghiên cứu hướng đến nhóm Gen Z – đối tượng có khả năng tiếp cận tốt với xu hướng mới và nhạy bén với hình ảnh truyền thông. Tuy nhiên, nhận thức ban đầu của họ về bắn cung còn hạn chế khi chỉ 28,1% kể tên được một VĐV Việt Nam, dù 69,5% biết nước ta có đội tuyển quốc gia. Điều này cho thấy mức độ hiểu biết đang ở dạng "nghe tên" hơn là kết nối sâu sắc.

Qua khảo sát, Gen Z đánh giá cao bắn cung qua các đặc điểm như "lạ và chất" (18,8%), "rèn luyện bản thân" (18,3%) hay "không quá nặng nhọc" (16,5%). Đây là cơ sở tâm lý tích cực, thúc đẩy sự quan tâm ban đầu. Tuy nhiên, những cụm từ như "ít người chơi" hoặc "khó tiếp cận" cho thấy khoảng cách giữa nhận thức và hành vi vẫn còn lớn. Còn đối với nhóm đã trải nghiệm, lý do phổ biến nhất là "bạn bè giới thiệu" và "đu trend" (20,6%), tiếp theo là ảnh hưởng từ mạng xã hội (20,9%). Hành vi tiếp cận bị ảnh hưởng bởi mô hình quan sát (influencer, KOLs, bạn bè), khẳng định vai trò lan tỏa xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra quyết định của giới trẻ. Bên cạnh đó, những nội dung như phim tài liệu, vlog, hình ảnh "cool ngầu" hay video hài hước/parody được đánh giá cao nhất (trên 20% mỗi mục). Điều này cho thấy Gen Z sẽ quan tâm nếu được truyền thông bằng ngôn ngữ gần gũi, trực quan và mang yếu tố giải trí. Tuy nhiên, mức độ tiếp cận thực tế lại ở mức thấp. Chỉ 25,7% từng trải nghiệm chơi bắn cung, còn lại 74,3% chưa từng thử. Dù vậy, 90,2% trong nhóm đã trải nghiệm cho biết họ hài lòng và muốn chơi tiếp – chỉ ra rằng rào cản lớn nhất là khởi đầu, không phải duy trì hành vi.

Các rào cản chủ yếu nằm ở nhận thức kiểm soát hành vi: 19,2% cho rằng chi phí cao, 17,3% không biết địa điểm chơi, 15,7% lo ngại kỹ thuật khó, 14–15% thiếu người đi cùng. Tuy nhiên, 59,8% sẵn sàng trả từ 100.000–300.000 VNĐ/buổi, cho thấy nếu được thông tin rõ ràng, rào cản tài chính không còn quá lớn. Ngoài ra, yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định trải nghiệm được ghi nhận như sau: 29,3% chọn "chi phí hợp lý và khuyến mãi", 26,8% cần có bạn bè đi cùng, 20,3% cần được cung cấp kiến thức, 23,3% cần có dụng cụ đầy đủ. Các yếu tố này đều có thể can thiệp qua chính sách truyền thông và thiết kế dịch vụ trải nghiệm phù hợp.

Kết luận: Quyết định tìm hiểu bắn cung của Gen Z chịu ảnh hưởng tổng hòa từ thái độ tích cực, áp lực xã hội, sức hút truyền thông, và các rào cản cả hữu hình (chi phí, địa điểm) lẫn vô hình (tâm lý, kiến thức). Nếu xây dựng được hệ sinh thái truyền thông định hướng, môi trường thực hành thân thiện, và hình mẫu truyền cảm hứng, bắn cung hoàn toàn có thể trở thành bộ môn thể thao phát triển bền vững trong cộng đồng giới trẻ.

3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN

Kết quả nghiên cứu cho thấy quyết định tìm hiểu bộ môn bắn cung của giới trẻ Gen Z tại Hà Nội chịu ảnh hưởng đồng thời từ nhận thức cá nhân, tác động xã hội, truyền thông thị giác và điều kiện kinh tế. Dù phần lớn người trẻ có thái độ tích cực với bắn cung, xem đây là môn thể thao thú vị, mang tính cá nhân hóa cao và có giá trị rèn luyện bản thân, nhưng hành vi tiếp cận thực tế lại rất hạn chế. Khoảng cách giữa "thích" và "thử" vẫn còn lớn, do tồn tại nhiều rào cản vô hình và hữu hình trong quá trình tiếp cận.

Một trong những nguyên nhân chính đến từ việc thiếu hình ảnh đại diện gần gũi và môi trường trải nghiệm phù hợp. Bắn cung chưa có chỗ đứng rõ ràng trong hệ sinh thái các môn thể thao phổ biến của giới trẻ – nơi mà họ tiếp nhận, học hỏi và định hình hành vi thông qua mạng xã hội, KOLs và các mô hình quan sát. Trong khi đó, các hình ảnh đại chúng về bắn cung hiện nay vẫn dừng ở mức biểu tượng thể thao, chưa được "thời đại hóa" để tương thích với ngôn ngữ thị giác, cảm xúc và phong cách sống của Gen Z. Thêm vào đó, sự thiếu vắng trong giáo dục thể chất chính thống, hoạt động ngoại khóa, cũng như thông tin rõ ràng về cách tham gia, chi phí, địa điểm... khiến bắn cung trở thành một bộ môn "muốn thử nhưng ngại hỏi, muốn tiếp cận nhưng không biết bắt đầu từ đâu". Đây là biểu hiện rõ nét của vấn đề nhận thức kiểm soát hành vi – khi người trẻ cảm thấy mình không đủ điều kiện hoặc không tự tin để chủ động bước đầu tiên.

Dựa trên điều này, việc thay đổi quyết định của Gen Z từ "thích" sang "thử" là điều hoàn toàn có thể thay đổi được bằng cách nhiều cách khác nhau như: xây dựng hình mẫu truyền cảm hứng đa dạng – là các bạn trẻ đồng trang lứa, có cá tính, lan tỏa trải nghiệm bắn cung qua ngôn ngữ hình ảnh hiện đại thông qua các trang mạng xã hội của giới trẻ, kết hợp cùng các hoạt động sự kiện thực tế tại trường học, trung tâm thể thao hoặc không gian sáng tạo,... Nếu tiếp cận đúng cách, bắn cung hoàn toàn có thể phát triển thành một bộ môn mang lại giá trị cả về thể chất lẫn tinh thần, giúp giới trẻ rèn luyện bản lĩnh, cá tính và khả năng làm chủ bản thân – những phẩm chất thiết yếu trong xã hội hiện đại.

Lê Trọng Minh, Phạm Tuấn Triệu, Lê Thị Hải Tú, Đỗ Thu Hà,  Nguyễn Xuân Minh

Sinh viên Trường Đại học FPT

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Marketing Du Ký. (2025, January 15). Thuyết Hành Vi Có Kế Hoạch (Theory Of Planned Behavior-TPB) Là Gì? Marketingduky.com; Blogger. https://www.marketingduky.com/2025/01/thuyet-hanh-vi-co-ke-hoach-theory-of-planned-behavior-tpb.html

2. https://www.facebook.com/psyez. (2024, July 11). Lý thuyết học tập xã hội của Albert Bandura. Mẫu Web Tin Tức - Ninh Bình Web. https://psyezmedia.vn/ly-thuyet-hoc-tap-xa-hoi-cua-albert-bandura/

3. Dinh, K. P. (2024). The consumption motivation of Vietnamese Generation Z consumers: An exploratory study of branded sports footwear - Research Repository. Glos.ac.uk. https://eprints.glos.ac.uk/14694/1/14694%20Dinh%20%282024%29%20DBA_The%20consumption%20motivation%20of%20Vietnamese%20Generation%20Z%20consumers.pdf

4. Trần Nguyệt Hương. (2024, July 20). Bắn cung Việt Nam: nỗ lực vượt ngưỡng, tạo dấu ấn ở Olympic Paris 2024. Cục Thể Dục Thể Thao Việt Nam. https://tdtt.gov.vn/the-thao-trong-nuoc/id/86492/ban-cung-viet-nam-no-luc-vuot-nguong-tao-dau-an-o-olympic-paris-2024

5. Khanh M. (2025, May 19). Bắn cung Việt Nam vươn mình cùng sức trẻ. BAO DIEN TU VTV. https://vtv.vn/the-thao/ban-cung-viet-nam-vuon-minh-cung-suc-tre-2025051820570693.htm

6. Thu, Đ. A. (2024, December 16). Thể thao học đường – một phần không thể thiếu trong Chiến lược phát triển TDTT Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Cục Thể Dục Thể Thao Việt Nam. https://tdtt.gov.vn/chuyen-trang/dai-hoi-tdtt/id/88567/the-thao-hoc-duong-mot-phan-khong-the-thieu-trong-chien-luoc-phat-trien-tdtt-viet-nam-den-nam-2030-tam-nhin-den-nam-2045

* Nguồn bài báo: Nhóm nghiên cứu khóa luận tốt nghiệp Trường đại học FPT