Nghiên cứu định hướng truyền thông số để đưa nghệ thuật Chèo đến gần hơn với thế hệ trẻ

Ảnh minh họa

Kết quả cho thấy mặc dù Chèo có độ nhận diện cao nhưng mức độ hiểu biết sâu sắc còn hạn chế và hình thức quảng bá truyền thống chưa hấp dẫn. Giới trẻ dành nhiều thời gian cho YouTube, Facebook, TikTok và ưa chuộng nội dung video ngắn, MV ca nhạc. Các yếu tố thu hút chính của Chèo là làn điệu độc đáo và câu chuyện nhân văn, trong khi rào cản lớn nhất là nội dung khó hiểu và hình thức cũ kỹ. Nghiên cứu đề xuất các giải pháp truyền thông số tập trung vào việc làm mới Chèo thông qua MV Animation, video ngắn viral, kết hợp với âm nhạc hiện đại và đồ họa kỹ thuật số, khuyến khích sự sáng tạo của giới trẻ. Thông điệp "Neo Nhịp Chèo, Đan Nhịp Trẻ" của dự án đã nhận được phản hồi rất tích cực, cho thấy tiềm năng lớn trong việc tái định vị Chèo như một nguồn cảm hứng độc đáo trong kỷ nguyên số.

Từ khóa: Chèo, nghệ thuật truyền thống, truyền thông số, Gen Z, thanh niên, bảo tồn văn hóa, đổi mới, Hà Nội, Neo Chèo

ĐẶT VẤN ĐỀ

Trong bối cảnh hội nhập và phát triển mạnh mẽ của xã hội hiện đại, nghệ thuật truyền thống Việt Nam, trong đó có Chèo, đang đứng trước những thách thức không nhỏ. Chèo, với lịch sử hàng ngàn năm, không chỉ là một loại hình sân khấu dân gian độc đáo mà còn là kho tàng lưu giữ những giá trị văn hóa, tinh thần, và phản ánh sâu sắc đời sống, tư tưởng của bao thế hệ người Việt. Từ những làn điệu mượt mà, da diết đến những câu chuyện kịch tính, đầy tính giáo dục, Chèo đã góp phần định hình nên bản sắc văn hóa dân tộc. Thế nhưng, thật đáng tiếc khi ngày nay, Chèo dường như đang dần trở nên xa lạ với một bộ phận không nhỏ thế hệ trẻ, những người đang lớn lên trong một thế giới số hóa, nơi mà các giá trị văn hóa ngoại lai và giải trí tức thời dễ dàng tiếp cận hơn bao giờ hết. Khoảng cách thế hệ trong cách tiếp cận và thụ hưởng nghệ thuật đang ngày càng rõ rệt, khi các phương thức truyền thông truyền thống của Chèo dường như không còn đủ sức hấp dẫn để thu hút sự chú ý của giới trẻ, khiến một di sản quý báu có nguy cơ bị mai một.

Trước thực trạng đó, việc tìm kiếm những phương thức mới, sáng tạo để đưa Chèo đến gần hơn với thế hệ trẻ trở thành một nhiệm vụ cấp bách. Chúng ta không thể chỉ đơn thuần bảo tồn Chèo như một hiện vật trong bảo tàng, mà cần phải làm cho nó sống động, có sức lan tỏa và khả năng truyền cảm hứng trong nhịp sống hiện đại. Đây cũng chính là lúc công nghệ số và các nền tảng truyền thông số phát huy vai trò quan trọng của mình. Với sự phát triển vượt bậc của internet và mạng xã hội, thế hệ trẻ ngày nay dành phần lớn thời gian của họ để tương tác và tiếp nhận thông tin trên các kênh kỹ thuật số. Do đó, việc nghiên cứu các định hướng truyền thông số phù hợp với thị hiếu và hành vi của đối tượng từ 16-30 tuổi là vô cùng cần thiết.

Nghiên cứu này đặt ra mục tiêu tổng quan các xu hướng truyền thông số đang được giới trẻ ưa chuộng, đồng thời xác định những yếu tố thực sự có thể thu hút họ đến với nghệ thuật Chèo, cũng như những rào cản còn tồn tại. Từ đó, chúng tôi mong muốn đề xuất các chiến lược và định hướng truyền thông số cụ thể, sáng tạo, không chỉ giúp Chèo vượt qua giới hạn của sân khấu truyền thống mà còn trở thành một nguồn cảm hứng dồi dào, độc đáo cho các bạn trẻ. Những phát hiện của nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn vững chắc cho các chiến dịch như "NEO CHÈO", với khát vọng "Neo Nhịp Chèo, Đan Nhịp Trẻ" – neo giữ giá trị truyền thống để thế hệ trẻ có thể chủ động trải nghiệm và sáng tạo, viết tiếp bản sắc văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên số.

TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU

1. Lý luận về nghệ thuật truyền thống và bảo tồn văn hóa

Nghệ thuật truyền thống là một bộ phận cốt lõi của di sản văn hóa, được hình thành, phát triển và lưu truyền qua nhiều thế hệ, mang trong mình những giá trị lịch sử, thẩm mỹ, đạo đức và xã hội sâu sắc. Nó không chỉ là sự phản ánh đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng mà còn là biểu tượng của bản sắc dân tộc, thể hiện tinh hoa sáng tạo và trí tuệ của con người Việt Nam. Giá trị văn hóa của nghệ thuật truyền thống không chỉ nằm ở hình thức biểu diễn, nội dung câu chuyện mà còn ở khả năng kết nối quá khứ với hiện tại, giáo dục nhân cách và hun đúc lòng tự hào dân tộc.

Trong bối cảnh xã hội hiện đại hóa và toàn cầu hóa, vai trò của việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa phi vật thể trở nên đặc biệt quan trọng. Bảo tồn không đơn thuần là giữ gìn những gì đã có, mà còn là quá trình làm sống dậy, thích nghi và truyền bá những giá trị đó đến các thế hệ kế cận một cách hiệu quả. Phát huy di sản văn hóa phi vật thể nghĩa là tạo điều kiện để chúng tiếp tục phát triển, tương tác với đời sống đương đại, trở thành nguồn cảm hứng cho sự sáng tạo mới, thay vì chỉ nằm im lìm trong các kho lưu trữ hay trên sân khấu ít người xem. Điều này đòi hỏi những cách tiếp cận linh hoạt, đặc biệt là việc ứng dụng công nghệ hiện đại để vượt qua những giới hạn về không gian và thời gian.

2. Lý luận về truyền thông số và đối tượng Gen Z

Truyền thông số là một lĩnh vực năng động, sử dụng các kênh và nền tảng kỹ thuật số để truyền tải thông điệp, bao gồm mạng xã hội, website, ứng dụng di động, email marketing, và các hình thức nội dung số khác. Đặc điểm nổi bật của truyền thông số là tính tương tác cao, khả năng đa nền tảng, cá nhân hóa nội dung và khả năng đo lường hiệu quả một cách chính xác. Thông qua truyền thông số, thông điệp có thể được lan truyền nhanh chóng, tiếp cận đối tượng mục tiêu ở mọi lúc mọi nơi, tạo ra sự kết nối và tham gia mạnh mẽ từ phía công chúng.

Đối tượng Gen Z (sinh năm 1997-2012) và thế hệ trẻ nói chung (16-30 tuổi) là những "công dân số" chính hiệu, lớn lên cùng với sự bùng nổ của internet và thiết bị di động. Đặc điểm tâm lý, hành vi và sở thích tiêu thụ nội dung của họ có nhiều khác biệt so với các thế hệ trước. Họ ưa chuộng sự nhanh chóng, đa dạng, sáng tạo, và có xu hướng tìm kiếm những nội dung mang tính cá nhân hóa, có khả năng tương tác cao. Các nền tảng số như TikTok, YouTube, Facebook, Instagram là không gian sống và giao tiếp chính của họ, nơi họ không chỉ tiêu thụ mà còn chủ động tạo ra nội dung. Các định dạng video ngắn, hình ảnh ấn tượng, livestream, podcast và các thử thách sáng tạo luôn thu hút sự quan tâm của giới trẻ.

Để lý giải hành vi tiếp nhận thông tin và hiệu quả của truyền thông, có thể áp dụng một số lý thuyết truyền thông quan trọng. Lý thuyết "lan truyền" cũng chỉ ra rằng việc chấp nhận một ý tưởng hay sản phẩm mới (ở đây là Chèo thông qua cách tiếp cận mới) sẽ phụ thuộc vào các yếu tố như lợi thế tương đối, tính tương thích, độ phức tạp, khả năng thử nghiệm và khả năng quan sát của nó.

3. Các nghiên cứu liên quan

Để có cái nhìn toàn diện, cần tham khảo các công trình nghiên cứu đã được thực hiện về nghệ thuật Chèo cũng như các nỗ lực đưa nghệ thuật truyền thống đến với giới trẻ.

Về nghệ thuật Chèo, nhiều công trình nghiên cứu đã đi sâu tìm hiểu lịch sử hình thành, các giai đoạn phát triển, giá trị nghệ thuật đặc sắc của Chèo qua các vở diễn kinh điển, làn điệu, nhân vật và kỹ thuật biểu diễn. Các nhà nghiên cứu như Trần Văn Khê, Đỗ Mạnh Thường, Hà Văn Cầu đã có những đóng góp quý báu trong việc hệ thống hóa kiến thức về Chèo, phân tích cấu trúc, âm nhạc, kịch bản, và vai trò của Chèo trong đời sống văn hóa dân tộc. Tuy nhiên, phần lớn các nghiên cứu này tập trung vào khía cạnh học thuật, lịch sử, phân tích nội tại của Chèo và chưa đi sâu vào các giải pháp truyền thông hiện đại, đặc biệt là truyền thông số, để mở rộng đối tượng khán giả.

Đáng chú ý, nghiên cứu "Chèo Tân thời trong tiến trình hiện đại hóa văn học sân khấu Việt Nam" của tác giả Ngô Thị Quỳnh Trang (2016) đã đi sâu phân tích một giai đoạn quan trọng của Chèo, khi loại hình nghệ thuật này có những thay đổi để phù hợp với bối cảnh xã hội và văn học sân khấu đương thời. Tác giả đã làm rõ cách thức Chèo Tân thời tiếp thu và thể hiện những yếu tố hiện đại hóa, đồng thời vẫn giữ được những giá trị cốt lõi của nghệ thuật Chèo truyền thống (Ngô Thị Quỳnh Trang, 2016). Những phân tích này cung cấp cái nhìn sâu sắc về khả năng thích nghi và chuyển mình của Chèo trong lịch sử, đặt nền tảng cho việc đề xuất các giải pháp truyền thông hiện đại trong dự án "Neo Chèo".

Liên quan đến việc đưa nghệ thuật truyền thống đến với giới trẻ, đã có một số dự án và chiến dịch trong và ngoài nước đạt được những thành công đáng kể. Ở Việt Nam, có thể kể đến các nỗ lực làm mới hát Xẩm, Cải lương hay Quan họ bằng cách kết hợp với âm nhạc hiện đại, sử dụng MV ca nhạc, hay các chương trình truyền hình thực tế. Ví dụ, dự án "Xẩm 4.0" đã mang Xẩm đến gần hơn với giới trẻ qua các MV hiện đại trên YouTube, hay các chương trình "Thần tượng Bolero" đã giúp một số làn điệu dân ca, cải lương tiếp cận đông đảo khán giả trẻ. Trên thế giới, hiện tượng KPop hóa nhạc truyền thống, hoặc việc đưa các hình thức nghệ thuật cổ điển vào các không gian biểu diễn đương đại, tạo ra các trải nghiệm tương tác đa giác quan cũng là những ví dụ điển hình. Các phương pháp đã được sử dụng bao gồm việc tái tạo các tác phẩm cũ với phong cách mới, sử dụng công nghệ trình chiếu mapping, tổ chức các cuộc thi tài năng, workshop trải nghiệm, và đặc biệt là tận dụng sức mạnh của những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội (influencers/KOLs). Tuy nhiên, cũng có những dự án chưa thực sự thành công do chưa nắm bắt được đúng thị hiếu của giới trẻ, hoặc chỉ dừng lại ở việc thay đổi hình thức bên ngoài mà chưa chạm đến "cái hồn" của nghệ thuật truyền thống.

4. Khoảng trống nghiên cứu

Mặc dù đã có nhiều công trình nghiên cứu giá trị về nghệ thuật Chèo và các nỗ lực đáng ghi nhận trong việc đưa nghệ thuật truyền thống đến với giới trẻ, song các nghiên cứu này thường tập trung vào từng khía cạnh riêng biệt (lịch sử, giá trị nội tại của Chèo; hoặc các phương pháp truyền thông tổng quát). Một khoảng trống vẫn tồn tại trong việc thiếu vắng một cách tiếp cận tích hợp, kết hợp sâu sắc giữa việc phân tích đặc thù của Chèo với hành vi của thế hệ trẻ trên các nền tảng số, để từ đó đề xuất những định hướng truyền thông số cụ thể và có tính ứng dụng cao cho Chèo. Đặc biệt, việc khám phá một cách tiếp cận vừa "neo giữ giá trị truyền thống" vừa "sáng tạo với nhịp sống hiện đại", như tinh thần của dự án "Neo Chèo", vẫn chưa được khai thác triệt để trong một khuôn khổ nghiên cứu có hệ thống. Nghiên cứu này đặt mục tiêu lấp đầy khoảng trống đó, nhằm cung cấp những định hướng thực tiễn, giúp Chèo tìm thấy vị trí vững chắc và nguồn cảm hứng mới trong đời sống của thế hệ trẻ.

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để đảm bảo tính khoa học và đạt được các mục tiêu đã đề ra, nghiên cứu này sẽ sử dụng một cách tiếp cận phương pháp luận linh hoạt, kết hợp chặt chẽ giữa định lượng và định tính. Thiết kế nghiên cứu tổng hợp này cho phép chúng ta không chỉ thu thập và phân tích dữ liệu số liệu lớn để xác định các xu hướng, mức độ phổ biến và mối tương quan giữa các yếu tố (định lượng), mà còn đi sâu vào phân tích các thông tin thứ cấp nhằm khám phá các khía cạnh cảm nhận, quan điểm và bối cảnh chi tiết (định tính). Sự kết hợp này mang lại một cái nhìn đa chiều, tăng cường tính xác thực và độ sâu sắc của kết quả nghiên cứu, tạo cơ sở vững chắc cho việc đề xuất các định hướng truyền thông.

Quá trình thu thập dữ liệu sẽ được thực hiện một cách cẩn trọng thông qua hai phương pháp chính, được lựa chọn kỹ lưỡng để phù hợp với phạm vi và mục tiêu nghiên cứu:

Đầu tiên là khảo sát trực tuyến, một công cụ định lượng thiết yếu nhằm thu thập thông tin về nhận thức, thái độ, hành vi và mức độ quan tâm của thế hệ trẻ đối với nghệ thuật Chèo, cũng như các thói quen sử dụng và sở thích trên các nền tảng truyền thông số. Đối tượng tham gia khảo sát sẽ là sinh viên các trường đại học trên địa bàn Hà Nội, thuộc độ tuổi từ 18 đến 24 tuổi, là một phân khúc quan trọng trong nhóm mục tiêu 16-30 tuổi của dự án "Neo Chèo". Việc tập trung vào đối tượng này giúp đảm bảo tính đồng nhất và khả năng tiếp cận hiệu quả thông qua các kênh trực tuyến liên quan đến sinh viên. Bảng hỏi khảo sát sẽ được thiết kế chi tiết, khai thác thông tin đa dạng: từ mức độ nhận biết cơ bản về Chèo, hiểu biết về các làn điệu, câu chuyện hay nghệ sĩ nổi bật, đến mức độ quan tâm thực sự của họ. Khảo sát cũng sẽ thăm dò sâu về sở thích đối với các loại hình nghệ thuật, thói quen sử dụng mạng xã hội và các nền tảng số ưa thích (như Facebook, Instagram, TikTok, YouTube, Podcast, v.v.), hình thức nội dung số yêu thích nhất (như video ngắn, livestream, MV ca nhạc, hình ảnh, bài viết cô đọng, thử thách sáng tạo). Đặc biệt, khảo sát sẽ đi sâu vào các yếu tố thu hút hoặc cản trở giới trẻ tiếp cận và yêu thích Chèo. Bảng khảo sát sẽ được triển khai thông qua các nền tảng trực tuyến phổ biến như Google Forms hoặc SurveyMonkey và được phân phối rộng rãi qua các nhóm, cộng đồng sinh viên đại học trên mạng xã hội và mạng lưới cá nhân để tối đa hóa khả năng tiếp cận đúng đối tượng mục tiêu.

Thứ hai là phương pháp phân tích tài liệu và nội dung, đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở lý luận, cung cấp bối cảnh thực tiễn và các ví dụ minh họa cho nghiên cứu. Phương pháp này bao gồm việc thu thập, hệ thống hóa và phân tích các nguồn dữ liệu thứ cấp có sẵn. Cụ thể, chúng tôi sẽ tiến hành nghiên cứu các chiến dịch truyền thông đã được triển khai cho các loại hình nghệ thuật truyền thống tương tự ở Việt Nam (ví dụ như hát Xẩm với dự án Xẩm 4.0, Cải lương hay Quan họ) và trên thế giới (ví dụ: các chiến dịch làm mới nhạc truyền thống, đưa nghệ thuật cổ điển vào không gian số). Mục tiêu là đánh giá chi tiết các yếu tố dẫn đến thành công (như cách tiếp cận sáng tạo, lựa chọn nền tảng phù hợp, nội dung hấp dẫn, đối tượng mục tiêu được xác định rõ ràng) cũng như rút ra những bài học kinh nghiệm từ các dự án chưa đạt hiệu quả như mong đợi. Đồng thời, một phần quan trọng khác của phương pháp này là việc nghiên cứu kỹ lưỡng các nội dung liên quan đến Chèo hiện có trên các nền tảng số như YouTube, Facebook và TikTok. Chúng tôi sẽ thu thập và phân tích các video, bài viết, hình ảnh, hay bất kỳ hình thức nội dung nào về Chèo, đánh giá mức độ tương tác của chúng (bao gồm lượt xem, lượt thích, bình luận, chia sẻ), hình thức trình bày, chất lượng nội dung và cách tiếp cận đã được sử dụng. Qua đó, nghiên cứu sẽ xác định được những điểm mạnh cần tiếp tục phát huy, những hạn chế cần khắc phục và những khoảng trống nội dung có thể khai thác để đề xuất các giải pháp truyền thông hiệu quả và phù hợp hơn cho dự án "Neo Chèo".

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

Từ 51 phiếu khảo sát được thu thập từ cộng đồng sinh viên các trường đại học tại Hà Nội, chúng ta đã có được một cái nhìn sơ bộ nhưng khá thú vị về nhận thức, thái độ và mong muốn của thế hệ trẻ đối với nghệ thuật Chèo cũng như thói quen sử dụng nền tảng số của họ. Mặc dù số lượng mẫu còn khiêm tốn, nhưng những dữ liệu này đã hé lộ nhiều xu hướng quan trọng. Bên cạnh đó, việc phân tích các tài liệu và nội dung liên quan cũng cung cấp một bối cảnh toàn diện hơn, làm cơ sở vững chắc cho việc định hướng chiến dịch "Neo Chèo".

1. Phân tích tài liệu và nội dung: Bối cảnh Chèo trên nền tảng số và các tiền lệ thành công

Qua việc rà soát các nội dung Chèo hiện có trên các nền tảng số như YouTube, Facebook hay TikTok, chúng ta có thể thấy một bức tranh đa dạng nhưng còn nhiều hạn chế. Các kênh chính thức của các nhà hát Chèo quốc gia hoặc địa phương thường đăng tải các trích đoạn, vở diễn nguyên bản, nhưng thường có chất lượng hình ảnh, âm thanh chưa thực sự thu hút giới trẻ. Lượt tương tác, lượt xem thường ở mức trung bình, chủ yếu đến từ khán giả lớn tuổi hoặc những người đã có sự quan tâm nhất định. Một số bạn trẻ hoặc nhóm độc lập cũng thử nghiệm đưa Chèo lên TikTok hay YouTube bằng cách cover các làn điệu, lồng ghép vào các video giải trí ngắn, nhưng số lượng và mức độ lan tỏa chưa thực sự mạnh mẽ. Điểm sáng là khi có sự kết hợp với yếu tố hiện đại hoặc hài hước, những nội dung này thường nhận được sự chú ý hơn.

Phân tích các chiến dịch truyền thông thành công khác cho nghệ thuật truyền thống đã mang lại nhiều bài học giá trị. Ví dụ, dự án "Xẩm 4.0" đã biến những làn điệu Xẩm cổ thành các MV ca nhạc hiện đại, kết hợp với phong cách trẻ trung và đồ họa bắt mắt, thu hút hàng triệu lượt xem. Tương tự, các chương trình như "Ca sĩ mặt nạ" (The Masked Singer) tuy không trực tiếp về truyền thống nhưng đã thành công trong việc tái tạo các ca khúc cũ, giới thiệu các giọng ca tài năng, tạo ra hiệu ứng mạnh mẽ. Các dự án Cải lương đương đại hay việc đưa các vở kịch truyền thống lên sân khấu với thiết kế hiện đại, cốt truyện được đơn giản hóa cũng cho thấy tiềm năng to lớn của việc làm mới nhưng vẫn giữ được "hồn" cốt. Yếu tố chung dẫn đến thành công thường bao gồm: (1) Chất lượng sản xuất cao (hình ảnh, âm thanh, đồ họa), (2) Nội dung được làm mới, gần gũi hoặc có yếu tố bất ngờ, (3) Tận dụng hiệu quả các nền tảng số với các định dạng phù hợp, và (4) Có sự tham gia của những người có sức ảnh hưởng hoặc cộng đồng.

Đặc biệt, bài viết "Giữ gìn nghệ thuật chèo trong đời sống đương đại" của soạn giả Mai Văn Lạng trên Báo Quân đội nhân dân đã phân tích sâu sắc về thực trạng và thách thức của Chèo (Mai Văn Lạng, 2022). Tác giả khẳng định Chèo từng có vị trí vững chắc với sân khấu thuần Việt, đặc biệt là tính "kể chuyện" độc đáo. Tuy nhiên, ông cũng chỉ ra những vấn đề đáng lo ngại như việc một số người làm nghề biến chèo thành "kịch nói cắm hát", thiếu kịch bản đúng nghĩa, đạo diễn chưa hiểu sâu và diễn viên "mất màu" Chèo do áp lực cuộc sống. Điều này khiến khán giả dần quay lưng.

Mai Văn Lạng đề xuất các giải pháp như đào tạo soạn giả, đầu tư cho đời sống nghệ sĩ và đặc biệt là khuyến khích các nhà hát, nghệ sĩ quảng bá Chèo trên mạng xã hội. Ông tin rằng đây là cách tiếp cận mới, hiệu quả để đưa Chèo đến gần công chúng. Những nhận định này không chỉ củng cố nhu cầu đổi mới hình thức và truyền thông số mà còn cảnh báo về việc phải bảo tồn giá trị cốt lõi của Chèo khi đổi mới, tránh lai tạp.

2. Thông tin chung về đối tượng khảo sát và thói quen sử dụng nền tảng số

Đối tượng tham gia khảo sát của chúng ta chủ yếu là nữ giới (chiếm khoảng 60.8%), với độ tuổi tập trung mạnh nhất vào nhóm 19-22 tuổi (54.9%) – đây là độ tuổi sinh viên điển hình và cũng là nhóm đối tượng năng động, có sức ảnh hưởng trong cộng đồng. Phần lớn các bạn đang sinh sống tại nội thành Hà Nội (70.6%).

Về thói quen sử dụng mạng xã hội, dữ liệu cho thấy thế hệ sinh viên dành khá nhiều thời gian cho không gian số, với gần 70.6% sử dụng từ 3-5 giờ hoặc trên 5 giờ mỗi ngày. Điều này một lần nữa khẳng định tầm quan trọng của truyền thông số trong việc tiếp cận họ. Các nền tảng được ưa chuộng hàng đầu lần lượt là YouTube (74.5%), Facebook (66.7%) và TikTok (58.8%) – đây chính là ba "sân chơi" chính mà chúng ta cần tập trung khai thác. Khi được hỏi về loại nội dung yêu thích, "Video giải trí ngắn" và "Video ca nhạc (MV)" đứng đầu bảng, mỗi loại thu hút khoảng 72.5% lượt chọn, tiếp theo là "Phim ảnh" (51%). Điều này chỉ ra rằng nội dung có yếu tố nghe nhìn, mang tính giải trí, nhanh gọn và cuốn hút là chìa khóa để thu hút sự chú ý của nhóm đối tượng này.

3. Nhận thức và thái độ của thế hệ trẻ về nghệ thuật Chèo

Khi bước vào chủ đề chính là Chèo, kết quả khảo sát mang đến những thông tin đầy đủ sắc thái. Mặc dù gần như tất cả các bạn sinh viên (96.1%) đều đã từng nghe nói về Chèo, nhưng mức độ hiểu biết lại có sự phân hóa rõ rệt. Đa số tự nhận chỉ "Biết chút ít" (47.1%) hoặc "Biết khá rõ" (37.3%), trong khi chỉ có một số ít khẳng định "Hiểu rất rõ" (5.9%) và vẫn còn 9.8% cho biết "Không biết gì". Điều này cho thấy Chèo có một nền tảng nhận diện thương hiệu khá tốt, nhưng việc chuyển đổi từ "biết" sang "hiểu sâu" vẫn còn là một thách thức lớn.

Về trải nghiệm Chèo, việc xem qua YouTube/Facebook/mạng xã hội là hình thức phổ biến nhất (51%), vượt trội so với việc xem trực tiếp tại nhà hát (29.4%) hay xem qua TV (31.4%). Điều này khẳng định kênh số đã và đang là cầu nối quan trọng đưa Chèo đến với giới trẻ, ngay cả khi họ chưa có cơ hội tiếp xúc trực tiếp.

Mức độ quan tâm đến Chèo có thể nói là ở mức trung bình khá. Có tới 25.5% "khá quan tâm" và 19.6% "rất quan tâm", tổng cộng gần một nửa (45.1%) thể hiện sự tích cực. Tuy nhiên, vẫn còn 37.3% cho rằng "bình thường" và 17.6% "ít quan tâm" hoặc "hoàn toàn không quan tâm". Điều này chỉ ra rằng Chèo có một lượng khán giả tiềm năng không nhỏ trong giới trẻ, nhưng cần có những phương thức phù hợp để chuyển đổi sự tò mò thành sự yêu thích sâu sắc hơn.

4. Yếu tố thu hút và rào cản của Chèo đối với thế hệ trẻ

Để xác định những định hướng truyền thông hiệu quả, việc hiểu rõ các yếu tố thu hút và rào cản là vô cùng quan trọng. Về yếu tố thu hút, "Làn điệu, âm nhạc độc đáo" được đánh giá cao nhất (70.6%), cho thấy âm nhạc là linh hồn và là điểm mạnh nhất của Chèo trong mắt giới trẻ. "Các câu chuyện mang ý nghĩa nhân văn, gần gũi" cũng nhận được sự đồng tình lớn (60.8%), chứng tỏ nội dung cốt truyện vẫn có sức hút nhất định. "Yếu tố hài hước, châm biếm sâu sắc" xếp thứ ba với 49%, là một điểm cộng khác mà Chèo có thể tận dụng.

Ngược lại, rào cản lớn nhất khiến Chèo khó tiếp cận giới trẻ là "Nội dung khó hiểu, ngôn ngữ cổ" (82.4%) – đây là một thách thức lớn đòi hỏi sự đơn giản hóa hoặc có chú thích, phụ đề rõ ràng. "Hình thức biểu diễn cũ kỹ, không hấp dẫn" cũng là một mối lo ngại với 66.7% lượt chọn, tiếp theo là "Thiếu thông tin, khó tiếp cận" (54.9%) và "Ít được quảng bá, thiếu đổi mới" (49%). Những rào cản này cho thấy cần có sự thay đổi mạnh mẽ trong cách thể hiện và truyền tải để Chèo không bị coi là "lỗi thời" trong mắt giới trẻ.

5. Định hướng truyền thông số và phản hồi về chiến dịch "Neo Chèo"

Khi được hỏi về hình thức truyền tải Chèo trên mạng xã hội, "MV ca nhạc (remake Chèo hiện đại)" và "Video ngắn, viral (TikTok, Reels)" là hai lựa chọn được ưu tiên hàng đầu, lần lượt chiếm 82.4% và 68.6% lượt chọn. Điều này hoàn toàn khớp với thói quen tiêu thụ nội dung giải trí ngắn gọn, cuốn hút đã được khảo sát ở trên. "Phim ngắn/hoạt hình lấy cảm hứng từ Chèo" cũng nhận được sự quan tâm đáng kể (49%).

Để Chèo trở nên "ngầu" và hấp dẫn hơn trên nền tảng số, giới trẻ đặc biệt mong muốn "Kết hợp với các thể loại âm nhạc hiện đại (Pop, Rap, EDM...)" (82.4%) và "Sử dụng đồ họa, hiệu ứng kỹ thuật số hiện đại" (62.7%). Bên cạnh đó, "Nội dung/câu chuyện được làm mới, gần gũi với giới trẻ" (60.8%) và "Cho phép người trẻ chủ động sáng tạo nội dung với Chèo" (52.9%) cũng là những gợi ý quan trọng, khuyến khích sự tương tác và cá nhân hóa.

Đáng mừng là thông điệp cốt lõi của dự án "Neo Chèo" – "Neo Nhịp Chèo, Đan Nhịp Trẻ" và ý tưởng Chèo là nguồn cảm hứng sáng tạo – đã nhận được phản hồi rất tích cực. Có tới 62.7% "rất thu hút" và 27.5% "khá thu hút", tổng cộng gần 90% cảm thấy ấn tượng và có sức hấp dẫn. Điều này chứng tỏ Big Idea và Key Message đã chạm đúng vào tâm lý muốn khám phá, sáng tạo của giới trẻ.

Cuối cùng, về sự sẵn lòng tham gia các hoạt động của "Neo Chèo", việc "Xem MV Animation remake làn điệu Chèo" đứng đầu với 76.5% lượt chọn, một lần nữa khẳng định tiềm năng của loại hình này. "Tham gia các Talkshow và biểu diễn nghệ thuật trực tiếp/trực tuyến" (68.6%) và "Chia sẻ các nội dung truyền thông về Chèo trên mạng xã hội của mình" (62.7%) cũng cho thấy sự ủng hộ và sẵn sàng tương tác cao từ phía các bạn sinh viên. Điều này là tín hiệu rất tốt, cho thấy chiến dịch "Neo Chèo" có tiềm năng lớn để tạo ra sự lan tỏa và tham gia của cộng đồng.

KẾT LUẬN VÀ THẢO LUẬN

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan và sâu sắc về thực trạng tiếp cận nghệ thuật Chèo của thế hệ trẻ trong bối cảnh truyền thông số, đồng thời đề xuất những định hướng quan trọng cho chiến dịch "Neo Chèo". Các kết quả thu được từ khảo sát 51 sinh viên tại Hà Nội và phân tích tài liệu đã khẳng định những giả định ban đầu về khoảng cách thế hệ trong thụ hưởng nghệ thuật truyền thống và tầm quan trọng của việc ứng dụng truyền thông số.

Kết quả cho thấy, mặc dù Chèo có độ nhận diện cao (96.1% sinh viên đã từng nghe nói đến), nhưng mức độ hiểu biết sâu sắc còn hạn chế. Đa số chỉ "biết chút ít" (47.1%) hoặc "biết khá rõ" (37.3%), cho thấy Chèo vẫn chưa thực sự đi sâu vào tâm trí giới trẻ. Kênh số đã trở thành cầu nối chính, với 51% sinh viên tiếp cận Chèo qua YouTube/Facebook/mạng xã hội, vượt trội so với xem trực tiếp tại nhà hát. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc tận dụng các nền tảng số mà thế hệ trẻ dành nhiều thời gian (gần 70.6% sử dụng từ 3-5 giờ hoặc trên 5 giờ mỗi ngày), đặc biệt là YouTube (74.5%), Facebook (66.7%) và TikTok (58.8%).

Về yếu tố thu hút, "làn điệu, âm nhạc độc đáo" (70.6%) và "các câu chuyện mang ý nghĩa nhân văn, gần gũi" (60.8%) là những điểm mạnh nhất của Chèo trong mắt giới trẻ. Điều này gợi mở rằng việc "neo giữ" và phát huy những giá trị cốt lõi này thông qua các hình thức mớki mẻ sẽ là chìa khóa. Tuy nhiên, rào cản lớn nhất lại là "nội dung khó hiểu, ngôn ngữ cổ" (82.4%) và "hình thức biểu diễn cũ kỹ, không hấp dẫn" (66.7%), cùng với "thiếu thông tin, khó tiếp cận" (54.9%) và "ít được quảng bá, thiếu đổi mới" (49%). Những thách thức này đồng nhất với nhận định của soạn giả Mai Văn Lạng (2022) về việc Chèo đang bị biến thành "kịch nói cắm hát" và cần có những cách tiếp cận mới như quảng bá trên mạng xã hội. Nghiên cứu "Chèo Tân thời trong tiến trình hiện đại hóa văn học sân khấu Việt Nam" của Ngô Thị Quỳnh Trang (2016) cũng đã chỉ ra khả năng thích nghi của Chèo với bối cảnh xã hội, khẳng định tiềm năng chuyển mình của loại hình nghệ thuật này.

Dựa trên những phân tích trên, dự án "Neo Chèo" có thể phát triển các định hướng truyền thông số hiệu quả. Giới trẻ đặc biệt quan tâm đến "MV ca nhạc (remake Chèo hiện đại)" (82.4%) và "Video ngắn, viral (TikTok, Reels)" (68.6%), đồng thời mong muốn "kết hợp với các thể loại âm nhạc hiện đại" (82.4%) và "sử dụng đồ họa, hiệu ứng kỹ thuật số hiện đại" (62.7%). Đây chính là những hình thức nội dung cần được ưu tiên sản xuất, đảm bảo chất lượng cao và có yếu tố giải trí, cuốn hút. Thông điệp cốt lõi của dự án "Neo Chèo" – "Neo Nhịp Chèo, Đan Nhịp Trẻ" – đã nhận được phản hồi cực kỳ tích cực (gần 90% cảm thấy ấn tượng và thu hút), cho thấy Big Idea và Key Message đã chạm đúng vào tâm lý muốn khám phá, sáng tạo của giới trẻ. Sự sẵn lòng tham gia vào các hoạt động như xem MV Animation (76.5%), tham gia talkshow (68.6%) và chia sẻ nội dung trên mạng xã hội (62.7%) là tín hiệu rất tích cực, chứng tỏ dự án có tiềm năng lớn trong việc tạo ra sự lan tỏa và tương tác từ cộng đồng.

Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới, cần luôn ghi nhớ lời cảnh báo của soạn giả Mai Văn Lạng (2022) về việc giữ gìn "màu" Chèo đích thực, tránh biến Chèo thành một thể loại lai tạp. Mục tiêu của "Neo Chèo" không phải là thay đổi hoàn toàn bản chất của Chèo, mà là làm cho nó trở nên dễ tiếp cận và truyền cảm hứng hơn cho thế hệ mới thông qua các hình thức biểu đạt phù hợp với xu hướng công nghệ và thị hiếu đương đại. Điều này đòi hỏi sự cân bằng tinh tế giữa việc khai thác thế mạnh truyền thống (làn điệu, cốt truyện nhân văn) và ứng dụng các phương tiện truyền thông hiện đại (âm nhạc, đồ họa, tương tác số).

Hạn chế của nghiên cứu là quy mô mẫu khảo sát còn khiêm tốn. Việc mở rộng quy mô, đa dạng hóa đối tượng và phương pháp nghiên cứu định tính sâu hơn (phỏng vấn nhóm tập trung, phỏng vấn sâu) sẽ cung cấp cái nhìn toàn diện và sâu sắc hơn trong tương lai. Tuy nhiên, những kết quả hiện tại đã cung cấp cơ sở vững chắc và định hướng rõ ràng cho các hoạt động của chiến dịch "Neo Chèo", hứa hẹn một tương lai nơi Chèo không chỉ được bảo tồn mà còn sống động, truyền cảm hứng và tiếp tục phát triển trong trái tim của thế hệ trẻ Việt Nam.

TRÍCH DẪN

1. Ngô Thị Quỳnh Trang. (2020). Chèo Tân thời trong tiến trình hiện đại hóa văn học sân khấu Việt Nam. [Luận văn Thạc sĩ]. Trường Đại học Quốc gia Hà Nội.

https://repository.vnu.edu.vn/server/api/core/bitstreams/7b5dd6a4-31e9-4c75-9e57-e4f3c3cd8645/content

2. Mai Văn Lạng (October 14, 2022). Giữ gìn nghệ thuật chèo trong đời sống đương đại. Báo Quân đội nhân dân.

https://www.qdnd.vn/van-hoa/van-hoc-nghe-thuat/giu-gin-nghe-thuat-cheo-trong-doi-song-duong-dai-708115

PHỤ LỤC

Mẫu khảo sát: https://forms.gle/6mtoDPCVbPm92W1w8

Dữ liệu thu được:

https://docs.google.com/spreadsheets/d/1yEKXTbDgv3t1zQ_ZLMbaVyCTn7QAq6U0drDG67VCIjA/edit?usp=sharing

Thực hiện bởi: