Từ khóa: mạng xã hội TikTok; văn hóa, tư tưởng ; tác động tiêu cực
Internet nói chung và mạng xã hội nói riêng đã và đang trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại của mọi người trên toàn nhân loại. Trong những năm gần đây, TikTok đã và đang trở thành công cụ giải trí, kết nối, chia sẻ thông tin rất hữu dụng. Mạng xã hội TikTok chính thức ra mắt tại thị trường Việt Nam vào cuối tháng 4/2019, bắt đầu phát triển mạnh trong giai đoạn dịch bệnh Covid-19 bùng phát và đã tác động mạnh đến đời sống xã hội của Việt Nam, đặc biệt là từ đầu năm 2022 đến nay. Theo số liệu thống kê của Công ty nghiên cứu thị trường DataReportal có trụ sở tại Singapore, Việt Nam xếp thứ 6 trong danh sách 10 quốc gia có lượng người dùng TikTok lớn nhất thế giới với khoảng trên 67 triệu người dùng (tính đến cuối tháng 12/2023, chiếm 67,5% người dùng mạng xã hội tại Việt Nam) và với khoảng 25 triệu người dùng thường xuyên mỗi ngày. Trong đó lượng người dùng chủ yếu là thanh thiếu niên từ 13 - 29 tuổi, chiếm khoảng 72% [2].
Với đặc trưng là đăng tải, chia sẻ những video có nội dung ngắn gọn, dễ xem, dễ nhớ, TikTok trở thành một công cụ hiệu quả để lan tỏa những thông điệp tích cực đến cộng đồng, đặc biệt là trong cuộc chiến với đại dịch Covid-19. Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị tích cực, thời gian qua hoạt động của mạng xã hội TikTok tại Việt Nam đã xuất hiện rất nhiều những vấn đề phức tạp liên quan đến văn hóa, tư tưởng đã và đang gây ra những thiệt hại to lớn đối với kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội của đất nước; đồng thời tác động tiêu cực đến đời sống tư tưởng, tình cảm của quần chúng nhân dân.
Trên cơ sở nghiên cứu, có thể khái quát những tác động tiêu cực của mạng xã hội Tiktok đối với văn hóa, tư tưởng Việt Nam trên một số phương diện sau:
Một là , sử dụng mạng xã hội TikTok làm công cụ để đăng tải, chia sẻ, phát tán các nội dung bôi nhọ, bóp méo lịch sử dân tộc Việt Nam . Thời gian qua, một số trang mạng “thiếu thiện chí” như: VOA, RFA, BBC, RFI cũng như các tổ chức phản động lưu vong như “Việt Tân”, “Nhân dân hành động”, “Triều đại Việt”, “Tiếng dân”… triệt để lợi dụng TikTok để kể chuyện lịch sử, hội luận nhằm tuyên truyền sai lệch, làm cho một bộ phận quần chúng thiếu hiểu biết về lịch sử dân tộc hoài nghi, phai nhạt niềm tin đối với Đảng, chia rẽ Đảng với Nhân dân, làm suy yếu, tiến tới xóa bỏ vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản và chế độ xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam [1]. Chúng thường sử dụng thông tin về các sự kiện có thật, nhưng được biên tập, sửa chữa và thêm thắt các tình tiết ngụy tạo, bóp méo rồi được tung ra như một dạng thông tin chính thống.
Hai là, sử dụng mạng xã hội TikTok để đăng tải các nội dung làm tha hóa, băng hoại hoại đạo đức xã hội, tác động tiêu cực đến tư tưởng quần chúng nhân dân. Lợi dụng sự lỏng lẻo trong khâu kiểm duyệt nội dung của TikTok, nhiều TikToker có xu hướng sản xuất những nội dung giật tít, “câu like”, “câu view” nhắm vào sự hiếu kỳ của người xem để câu kéo họ đến các video chứa quảng cáo nhằm thu lời từ những nội dung này, gây ra làn sóng tranh cãi gay gắt trong dư luận [1]. Đây là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến sự xuất hiện ngày càng nhiều những nội dung tiêu cực, phản cảm tràn ngập trên mạng xã hội TikTok. Điều này làm cho những điều không tốt đẹp được lan truyền rộng rãi trong đời sống văn hóa xã hội trong nước thời gian qua.
Ba là, sử dụng mạng xã hội TikTok để đăng tải, phát tán tin giả, tin sai sự thật làm cho cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân suy giảm niềm tin vào vai trò lãnh đạo của Đảng, năng lực điều hành quản lý của Nhà nước. Các đối tượng triệt để lợi dụng đặc tính dễ ẩn danh, lan truyền nhanh, khó xác minh của TikTok để tuyên truyền sai sự thật, xuyên tạc phá hoại nền tảng tư tưởng, xuyên tạc đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước; gây mâu thuẫn nội bộ, công kích, bôi nhọ, hạ uy tín các đồng chí lãnh đạo cấp cao của Đảng, Nhà nước. Thủ đoạn phổ biến của chúng là tạo lập các tài khoản cá nhân mạo danh lãnh đạo Đảng, Nhà nước, người đứng đầu chính quyền các cấp, mạo danh người nổi tiếng; chỉnh sửa các thông số kỹ thuật của tập tin thời gian để đăng tải tin giả, tin sai sự thật nhằm dẫn dắt dư luận; lợi dụng các sự kiện nóng, các vấn đề thu hút sự quan tâm của xã hội để xây dựng, phát tán video, clip… có nội dung nhạy cảm, phức tạp.
Bốn là , sử dụng mạng xã hội TikTok để xâm nhập văn hóa ngoại lai gây nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc. Thời gian qua, trên nền tảng mạng xã hội TikTok đã và đang xuất hiện thực trạng văn hóa ngoại lai, phản cảm len lỏi vào đời sống tinh thần của một bộ phận người dùng TikTok, nhất là giới trẻ. Không khó để bắt gặp những nội dung có chứa các yếu tố xa lạ với bản sắc văn hoá truyền thống Việt Nam như chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng chạy theo đồng tiền, sùng bái vật chất, những kiểu ăn mặc kỳ dị xuất hiện trên TikTok. Không chỉ làm cho những giá trị đạo đức cốt lõi bị lung lay, ảnh hưởng xấu đến đạo đức, lối sống, mà những nội dung trên còn tạo ra nhiều hệ lụy trong xã hội, làm cho nhiều người dễ dao động, cổ súy văn hóa ngoại lai xấu độc, gây khủng hoảng niềm tin, mất phương hướng trong lựa chọn các giá trị, lối sống.
Năm là, sử dụng mạng xã hội TikTok để thiết lập các đường dây môi giới mại dâm và các hành vi vi phạm pháp luật khác. Trong những năm qua, việc lợi dụng TikTok để thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật và hướng dẫn vi phạm pháp luật đang trở thành một vấn đề đáng lo ngại và là thách thức lớn đối với các cơ quan chức năng. Sau khoảng thời gian “hậu Covid-19”, hoạt động giải trí mại dâm biến tướng dưới dạng mại dâm online đang có khuynh hướng ngày càng gia tăng ở nước ta, nhất là thông qua các nền tảng mạng xã hội, trong đó có TikTok. Bên cạnh những nội dung môi giới mại dâm, các video có nội dung cổ xúy cho các hành vi vi phạm pháp luật như: Hướng dẫn chơi cờ bạc online; hướng dẫn chế tạo pháo; tổ chức đua xe trái phép… có xu hướng ngày càng tăng đã và đang tác động, ảnh hưởng tiêu cực đến tình hình an ninh, trật tự, ảnh hưởng đến văn hóa, tư tưởng và tình cảm, niềm tin của quần chúng nhân dân.
Những nội dung sai trái, thù địch về lịch sử, chính trị, truyền thống văn hóa... khi được xuất hiện, lan truyền trên mạng xã hội TikTok là tác nhân làm một số cán bộ, đảng viên, sinh viên, học sinh phai nhạt lý tưởng cách mạng, thờ ơ chính trị, giảm sút và mất niềm tin vào vai trò lãnh đạo của Đảng, điều hành, quản lý của Nhà nước trong quá trình xây dựng, phát triển đất nước. Nếu tình trạng này kéo dài sẽ gây nên rất nhiều nguy hiểm cho tương lai của đất nước. Điều đặc biệt nguy hiểm khác đó là, các đối tượng xấu không ngừng truyền bá lối sống, văn hóa ngoại lai, tư tưởng coi trọng vật chất, chạy theo lợi ích cá nhân, mưu đồ khiến người dân Việt Nam bị tha hóa, mất kết nối với các giá trị vốn là nền tảng văn hóa tinh thần dân tộc. Nghiêm trọng hơn, khi lượng người dùng thường xuyên tiếp cận với các nội dung này là giới trẻ, dẫn đến nhiều người đã có lời nói, hành động, thái độ cổ xúy cho những biểu hiện lệch lạc, tâm lý sính ngoại… Những lệch lạc về nhận thức này sẽ dẫn đến hậu quả khó lường về hành vi sau này.
Trong bối cảnh mở cửa, hội nhập mạng xã hội như hiện nay, TikTok sẽ vẫn tiếp tục gia tăng số người tham gia, trở thành một trong những mạng xã hội được sử dụng phổ biến ở Việt Nam. Vấn đề đặt ra là cần phải nhận diện đúng những tác động, ảnh hưởng tiêu cực của mạng xã hội TikTok đối với lĩnh vực văn hóa, tư tưởng, nhất là trong giới trẻ. Trên cơ sở nghiên cứu, khảo sát thực tiễn, tác giả bài viết cho rằng, để góp phần hạn chế những tác động tiêu cực của mạng xã hội TikTok đến lĩnh vực văn hóa, tư tưởng ở Việt Nam, các cơ quan chức năng cần thực hiện tốt một số giải pháp sau:
Thứ nhất , nâng cao nhận thức người dùng TikTok về những tác động tiêu cực của nền tảng này trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng. Để nâng cao khả năng “tự đề kháng” của người dùng trước tin giả, thông tin xấu độc, nội dung nhảm nhí, độc hại và phát huy vai trò của cộng đồng người dùng mạng xã hội trong việc phát hiện, báo cáo, phản biện các thông tin lệch chuẩn, hành vi sai trái trên TikTok, cần thực hiện tốt các nội dung cụ thể như:
(1) Phát huy vai trò trung tâm, định hướng của các cơ quan truyền thông, báo chí, xuất bản trong việc truyền tải những thông tin chính thống một cách chủ động, đầy đủ, chính xác trước các vấn đề chính trị, xã hội của đất nước. Đồng thời, thông qua các cơ quan truyền thông, báo chí, xuất bản lan tỏa những thông điệp tốt đẹp, người tốt việc tốt trên mạng xã hội TikTok, góp phần bảo vệ vững chắc nền tảng tư tưởng của Đảng, văn hóa truyền thống dân tộc Việt Nam, góp phần phát huy sức mạnh tổng hợp trong bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và những thành quả cách mạng.
(2) Phát huy tính xung kích của Đoàn thanh niên trong bảo vệ lĩnh vực văn hóa, tư tưởng trên mạng xã hội TikTok. Đối tượng mà các thế lực thù địch, đối tượng phản động luôn tìm mọi cách để hướng đến nhiều nhất là thế hệ trẻ, thanh thiếu niên vì đây là lực lượng xã hội to lớn, góp phần quan trọng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Bên cạnh đó, trong bối cảnh hiện nay khi không gian mạng nói chung, mạng xã hội TikTok nói riêng là mặt trận chính mà các thế lực thù địch sử dụng để chống phá Đảng và Nhà nước thì với sức trẻ, tính năng động, khả năng về sử dụng công nghệ thông tin là một lợi thế của lực lượng thanh niên trong việc phòng ngừa tác động tiêu cực của mạng xã hội TikTok đối với lĩnh vực văn hóa, tư tưởng.
(3) Định hướng những người hoạt động trong lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, nhất là các KOLs, Idol TikTok, những người có ảnh hưởng lớn đối với giới trẻ hiện nay để khuyến khích họ sản xuất, sáng tạo, lan tỏa những nội dung có giá trị, phù hợp với văn hóa tưởng Việt Nam. Đồng thời, khuyến khích họ cần nghiên cứu, thẩm định thông tin kỹ lưỡng trước khi bày tỏ quan điểm cá nhân; nâng cao ý thức sâu sắc về trách nhiệm, quyền hạn của bản thân khi tham gia mạng xã hội.
Thứ hai , tăng cường hiệu lực quản lý nhà nước về an ninh trật tự đối với hoạt động của mạng xã hội TikTok tại Việt Nam. Quản lý nhà nước về an ninh, trật tự đối với mạng xã hội nói chung, TikTok nói riêng là việc làm cần thiết, cấp bách, vừa khai thác được ưu thế vượt trội của nền tảng này, vừa xây dựng không gian văn hóa, tư tưởng trên không gian mạng an toàn, lành mạnh, thúc đẩy quá trình xây dựng và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, nền tảng tư tưởng xã hội chủ nghĩa trong quá trình hội nhập quốc tế. Thực tế cho thấy, sẽ không thể nào hoàn thành thắng lợi mục tiêu phát triển toàn diện con người Việt Nam nếu sự phát triển trên phương diện văn hóa, tư tưởng có những biểu hiện tiêu cực, lệch chuẩn khi ứng xử trên mạng xã hội. Vì vậy, tăng cường công tác quản lý nhà nước đối với TikTok trên lĩnh vực văn hóa, tư tưởng sẽ góp phần định hướng nhận thức, hành vi của người dùng mạng xã hội theo hướng tích cực, đúng mục tiêu phát triển đã đề ra.
Tiếp tục xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách trong cung cấp và sử dụng internet, mạng xã hội. Tiếp tục bổ sung và hoàn thiện các quy định vể quản lý hoạt động thông tin trên mạng xã hội trên cơ sở bảo đảm môi trường pháp lý rõ ràng, minh bạch, công khai và bình đẳng. Cần có quy chế, quy định cụ thể về vai trò, trách nhiệm của cá nhân, tổ chức về các thông tin đưa lên mạng xã hội. Đặc biệt bổ sung hệ thống văn bản quy phạm pháp luật điểu chỉnh trực tiếp và siết chặt hơn nữa hoạt động của công ty ByteDance khi cung cấp dịch vụ mạng xã hội TikTok vào Việt Nam. Cần nghiên cứu xây dựng Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội để TikTok và người sử dụng có sự thống nhất chung, cam kết tuân thủ các quy định của pháp luật Việt Nam. Tăng cường đầu tư, ứng dụng khoa học - kỹ thuật, công nghệ thông tin trong công tác quản lý internet và mạng xã hội. Tập trung đẩy mạnh việc xây dựng công cụ lọc và phát hiện tin giả, tin sai sự thật, công cụ đo lường theo thời gian thực mức độ lan truyền, phát tán những thông tin xấu độc trên TikTok và các phương tiện truyền thông trực tuyến khác nhằm chủ động ngăn chặn sự lan truyền các nội dung độc hại ngay khi nó xuất hiện trên TikTok. Cần chủ động sử dụng những biện pháp kỹ thuật bóc gỡ các thông tin, tài liệu có nội dung phản cảm, sai quy định bị tán phát trên TikTok.
Bên cạnh đó, cần đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra và xử lí các vi phạm trong hoạt động của mạng xã hội TikTok. Công tác này cần được thực hiện thường xuyên, có kế hoạch, đảm bảo tính công khai, minh bạch. Mọi vi phạm pháp luật đếu phải xử lý. Kiên quyết chống mọi hành vi sử dụng mạng xã hội TikTok để tuyên truyền chống phá Nhà nước, thông tin sai sự thật, các nội dung trái đạo đức, đi ngược lại với thuần phong mỹ tục. Cơ quan quản lý có thẩm quyển phải thường xuyên quan tâm, tạo điều kiện công tác đào tạo, bổ trí và sử dụng những cán bộ có năng lực và phẩm chất tốt, nghiệp vụ, chuyên môn giỏi, có uy tín làm công tác thanh tra, kiểm tra.
Thứ ba , xây dựng và tổ chức thực hiện cơ chế phối hợp trong phòng ngừa tác động tiêu cực của mạng xã hội TikTok đối với lĩnh vực văn hóa, tư tưởng . Việc phát huy sức mạnh tổng hợp của các lực lượng, đơn vị chức năng đóng vai trò rất quan trọng trong công tác phòng ngừa tác động tiêu cực của mạng xã hội TikTok đối với lĩnh vực văn hóa, tư tưởng. Thực tế cho thấy, sự vào cuộc, phối hợp chặt chẽ của các cơ quan, ban ngành có liên quan và các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ Internet nói chung và mạng xã hội nói riêng đã mang lại nhiều kết quả khả quan, góp phần không nhỏ vào đảm bảo môi trường mạng xã hội TikTok lành mạnh và môi trường văn hóa, tư tưởng bền vững. Thời gian tới, để tiếp tục nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác phối hợp, cần:
Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan, ban, ngành liên quan với từng nội dung, phân công cụ thể, tránh trùng dẫm, sót lọt; phối hợp trong công tác thanh tra, kiểm tra về hoạt động của các tổ chức, doanh nghiệp cung cấp dịch vụ xuyên biên giới, việc chấp hành pháp luật bảo đảm an ninh văn hóa, tư tưởng trên nền tảng TikTok; phối hợp trong xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia trong lĩnh vực thông tin theo hướng chủ động, phản ứng nhanh trong mọi tình huống, thống nhất trong hoạt động quản lý các nền tảng mạng xã hội. Đồng thời, thúc đẩy xây dựng quy chế phối hợp trao đổi thông tin với các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ Internet, dịch vụ xuyên biên giới vào Việt Nam trong việc ngăn chặn, gỡ bỏ nội dung xấu độc, cung cấp thông tin các tài khoản của các đối tượng xấu, thế lực thù địch sử dụng nhằm thực hiện các hành vi vi phạm pháp luật, xâm hại đến văn hóa, tư tưởng.
Văn hóa, tư tưởng là lĩnh vực quan trọng, tác động sâu sắc đến đời sống tư tưởng, tình cảm của quần chúng nhân dân theo nhiều chiều hướng khác nhau. Việc đảm bảo môi trường văn hóa, tư tưởng lành mạnh trên mọi phương diện là nền tảng quan trọng thúc đẩy quá trình xây dựng, phát triển đất nước trong bối cảnh hội nhập thời gian tới.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1]. Bộ Thông tin và truyền thông (2023), Về thực trạng hoạt động, quản lý Tiktok tại Việt Nam, kinh nghiệm quốc tế và đề xuất giải pháp, Báo cáo chuyên đề,ngày 08/5/2023.
[2]. DataReportal, Digital 2024: Vietnam , https://datareportal.com.
[3]. Phi Long (2024), Đến năm 2030, Việt Nam phải trở thành cường quốc an toàn không gian mạng, https://vovworld.vn.
[4]. Đặng Thị Minh Nguyệt (2022), Một số quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về văn hóa và nâng tầm văn hóa Việt Nam, https://tapchicongsan.org.vn
Văn Đức Duy
Học viên lớp B3-LT14, Học viện ANND
