Từ khóa: Ý thức; Vùng trời quốc gia; Sĩ quan cấp phân đội.
1. Đặt vấn đề
C.Mác trong Luận cương về Phoi-ơ-bắc đã chỉ ra rằng: "Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau, song vấn đề là cải tạo thế giới"1. Trong tính hiện thực lịch sử, con người không chỉ giải thích thế giới mà còn cải tạo thế giới bởi thực tiễn. Do đó, trong hoạt động bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không, một mặt, có sự tham gia hướng dẫn của ý thức, mặt khác, yêu cầu về tính hiệu quả quy định, nên tất yếu hình thành nên các mối quan hệ giữa khách thể và chủ thể; khách quan và chủ quan; điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan; tồn tại xã hội và ý thức xã hội. Đây là cơ sở khoa học để xác định những nhân tố cơ bản quy định ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không.
2. Nhân tố cơ bản quy định ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không
Một là, chất lượng giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không
Ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không phụ thuộc nhiều yếu tố, trong đó chất lượng công tác giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không. Bởi lẽ, ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không không phải có sẵn và hoàn thiện ngay từ đầu mà nó ngày càng được củng cố, hoàn thiện là nhờ giáo dục, rèn luyện. Thông qua giáo dục, rèn luyện mà ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội dần được nâng cao, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ vùng trời quốc gia. Tuy nhiên, trong giáo dục, rèn luyện thì yếu tố mang ý nghĩa quyết định là chất lượng giáo dục, rèn luyện. Chất lượng giáo dục, rèn luyện bảo đảm sẽ trang bị cho Sĩ quan cấp phân đội hệ thống tri thức đầy đủ, toàn diện nhất, củng cố thái độ và chuẩn mực về hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia của họ ngày càng tích cực, hiệu quả.
Giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không có vai trò rất quan trọng để nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không. Trong đó, giáo dục có tầm quan trọng hàng đầu và chủ yếu tác động đến nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không. Nhiệm vụ của giáo dục ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không là trang bị những kiến thức cần thiết về nhiệm vụ bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội; bồi dưỡng, củng cố thái độ đúng đắn cho Sĩ quan cấp phân đội trong quá trình thực hiện nhiệm vụ ở đơn vị, cũng như đối với nhiệm vụ bảo vệ vùng trời quốc gia. Bên cạnh đó, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội, thường xuyên tác động và nâng cao tri thức quân sự Phòng không, củng cố thái độ và hoàn thiện hành vi tích cực, kỹ năng, kỹ xảo trong bảo vệ vùng trời quốc gia của thực tiễn cho họ.
Giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội thống nhất biện chứng với nhau, cùng tác động trực tiếp tới đối tượng Sĩ quan cấp phân đội, làm cho vốn tri thức bảo vệ vùng trời quốc gia ngày càng trở nên phong phú, đa dạng, cùng tác động để củng cố thái độ, chuẩn hóa hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội. Từ đó làm cho ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không ngày càng được nâng cao. Chính vì vậy, chất lượng giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia được bảo đảm là nhân tố quy định tới kết quả, chất lượng ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không.
Chất lượng giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không, thể hiện trước hết ở sự cụ thể hóa mục tiêu, yêu cầu, nội dung giáo dục, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở từng đơn vị. Trong đó, mục tiêu về tri thức, thái độ và hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội là những mục tiêu quan trọng, cụ thể: Nâng cao lòng trung thành với Đảng, với Tổ quốc, với Nhân dân, sẵn sàng chấp nhận hi sinh để bảo vệ vững chắc vùng trời thiêng liêng của Tổ quốc; có năng lực về nhận thức, năng lực thực hiện nhiệm vụ của đơn vị, năng lực tổ chức hoạt động thực tiễn bảo vệ vùng trời quốc gia trong mọi điều kiện. Bên cạnh đó, giáo dục truyền thống chiến đấu anh dũng của bộ đội Phòng không trong đấu tranh bảo vệ vùng trời quốc gia cho Sĩ quan cấp phân đội. Bởi, Sĩ quan cấp phân đội là lực lượng đông đảo, đa phần còn trẻ chưa được trải qua thực tiễn đấu tranh bảo vệ vùng trời quốc gia, do đó việc nâng cao hiểu biết cho họ, để có thêm tri thức về lịch sử đấu tranh bảo vệ vùng trời Tổ quốc, hình thành lòng cảm phục, tự hào đối với các thế hệ ông cha đi trước, từ đó yên tâm gắn bó với đơn vị và quyết tâm thực hiện tốt mọi nhiệm vụ được giao.
Hai là, môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không
Môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không là tổng thể các giá trị văn hóa vật chất, tinh thần được hình thành qua thực tiễn hoạt động quân sự của bộ đội Phòng không. Đó là môi trường mà Sĩ quan cấp phân đội học tập, rèn luyện, xây đắp tình đồng chí, đồng đội; đồng thời nó còn là nơi nuôi dưỡng và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của bộ đội Phòng không trong đấu tranh bảo vệ vùng trời quốc gia. Theo đó, ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không có chất lượng và hiệu quả cao nhất khi nó được tiến hành trong một môi trường mà ở đó Sĩ quan cấp phân đội được giáo dục và rèn luyện trong một "bầu không khí" trong lành, dân chủ, công bằng, đoàn kết, đầy tình nhân ái, tình đồng chí, đồng đội, thương yêu đùm bọc lẫn nhau, quan tâm đến nhau, chăm lo đời sống cho nhau cả về tinh thần lẫn vật chất; các mối quan hệ được thực hiện theo luật pháp của Nhà nước, điều lệ, điều lệnh và các chế độ, quy định của quân đội, mọi sinh hoạt đều hướng đến giáo dục ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia sâu sắc.
Ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không là quá trình có mục tiêu cụ thể và được tổ chức thực hiện theo một lộ trình, kế hoạch nhất định. Quá trình đó các chủ thể tác động vào nhận thức, tình cảm, thái độ của Sĩ quan cấp phân đội và những tác động không chỉ phụ thuộc vào nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể mà còn phụ thuộc vào môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không. Sự tác động của môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không đến ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội được thể hiện thông qua các mối quan hệ xã hội - quân sự ở các Sư đoàn Phòng không mà Sĩ quan cấp phân đội thường xuyên duy trì, đó cũng chính là những yếu tố mà thông qua đó ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đôi được phát triển.
Trong quá trình công tác, Sĩ quan cấp phân đội luôn phải giải quyết các mối quan hệ như: Quan hệ với các tổ chức trong đơn vị; quan hệ với lãnh đạo, chỉ huy; quan hệ đồng chí, đồng đội; quan hệ với gia đình, bạn bè,… Các mối quan hệ đó đan xen và xuất hiện trong tất cả các hoạt động của họ tạo nên một không gian, môi trường hoạt động đặc thù quân sự ở các Sư đoàn Phòng không. Tất yếu, Sĩ quan cấp phân đội sẽ tiếp nhận một cách trực tiếp từ những tác động, chủ yếu là tác động tích cực từ môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không, từ đó nâng cao nhận thức, củng cố thái độ, chuẩn hóa về hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia của họ phù hợp với môi trường văn hóa quân sự đó. Mặt khác, với tư cách là "chủ thể sáng tạo", mỗi Sĩ quan cấp phân đội trong quá trình tiếp nhận tác động từ môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không luôn có sự tác động trở lại môi trường văn hóa quân sự đó, làm cho môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không phát triển ngày càng phong phú và đa dạng.
Môi trường văn hóa quân sự tác động đến ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không là không giống nhau. Bởi lẽ, quá trình tiếp nhận sự tác động của môi trường văn hóa quân sự đến Sĩ quan cấp phân đội bao giờ cũng thông qua lăng kính chủ quan của mỗi cá nhân Sĩ quan cấp phân đội. Theo đó phụ thuộc vào phẩm chất, năng lực, thái độ cùng sự trải nghiệm cuộc sống, nhất là cuộc sống trong môi trường quân sự ở các Sư đoàn Phòng không.
Môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không điều chỉnh thái độ, hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội bằng dư luận tập thể tích cực trong đơn vị, bằng truyền thống đấu tranh bảo vệ vùng trời quốc gia của đơn vị. Bên cạnh đó, do môi trường văn hóa quân sự mang tính đặc thù Phòng không nên nó tác động đến ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội bằng phương thức mang tính đặc thù của một tổ chức quân sự đóng vai trò nòng cốt và chuyên trách trong bảo vệ vùng trời Tổ quốc. Dưới sự tác động của môi trường văn hóa quân sự ở các Sư đoàn Phòng không, tính kỷ luật quân sự thấm sâu vào nhận thức và hành động của mỗi Sĩ quan cấp phân đội trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. Đây chính là cơ sở để xây dựng các đơn vị Phòng không chính quy, mẫu mực - một yếu tố quan trọng cấu thành "màng lọc" hiệu quả nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội.
Ba là, nhân tố chủ quan của Sĩ quan cấp phân đội
Ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không là một quá trình và chịu sự quy định của những điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan, trong đó nhân tố chủ quan của Sĩ quan cấp phân đội có vai trò đặc biệt quan trọng. Nhân tố chủ quan của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không là toàn bộ phẩm chất, năng lực, trình độ, phương pháp, tác phong công tác; ở sự nỗ lực, cố gắng; ở sự tích cực, tự giác của họ được các chủ thể huy động vào trong hoạt động nhằm đạt mục tiêu nhất định. Nhân tố chủ quan của Sĩ quan cấp phân đội có vai trò quan trọng làm chuyển hóa những tác động từ bên ngoài thành quá trình tu dưỡng, rèn luyện của bản thân. Đó không chỉ là quá trình chủ động nắm bắt, chiếm lĩnh những giá trị chung mà còn chính là quá trình sàng lọc, tổng hợp và phát triển tất cả kiến thức đã lĩnh hội được từ bên ngoài để chuyển hóa thành mục tiêu, lý tưởng, tình cảm, niềm tin, ý chí. Quá trình này diễn ra liên tục trong suốt tất cả các hoạt động của Sĩ quan cấp phân đội tại đơn vị và phụ thuộc vào nhân tố chủ quan của họ.
Thực tiễn bảo vệ vùng trời quốc gia diễn ra với nhiều tình huống bất ngờ, khó lường, khó đoán định, luôn đòi hỏi Sĩ quan cấp phân đội phát huy mọi tiềm năng vốn có để nhận thức và giải quyết những mâu thuẫn và yêu cầu từ thực tiễn bảo vệ vùng trời quốc gia đặt ra. Bên cạnh đó, Sĩ quan cấp phân đội thực hiện nhiệm vụ bảo vệ vùng trời quốc gia trực tiếp trên thực địa với nhiều diễn biến mau lẹ, phức tạp, khó lường và khó đoán định. Vì vậy, nhân tố chủ quan của Sĩ quan cấp phân đội đóng vai trò quan trọng để tiếp nhận, chuyển hóa và giải quyết những mâu thuẫn, đáp ứng những yêu cầu khách quan thành tri thức và củng cố thái độ, hành vi bảo vệ vùng trời quốc gia phù hợp thực tiễn bảo vệ vùng trời quốc gia trên thực tế đặt ra.
Ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không, suy đến cùng nhân tố chủ quan của chính họ quy định trực tiếp đến hiệu quả, chất lượng. Mỗi Sĩ quan cấp phân đội là chủ thể trực tiếp lĩnh hội, tiếp nhận và thực hiện nghị quyết, chỉ thị của các cấp ủy đảng, mệnh lệnh của người chỉ huy, sự chỉ đạo, hướng dẫn của cơ quan chức năng và đội ngũ cán bộ cấp trên. Do vậy, các nhân tố chủ quan như trình độ nhận thức, phẩm chất, năng lực, phương pháp, tác phong công tác của mỗi Sĩ quan cấp phân đội là nhân tố trực tiếp quy định đến hiệu quả, chất lượng của từng hoạt động hướng đến nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của chính họ.
Những phẩm chất của Sĩ quan cấp phân đội được thể hiện cụ thể ở thái độ, trách nhiệm của họ trong việc quán triệt và tổ chức thực hiện nghị quyết của cấp ủy, tổ chức đảng, chỉ thị, mệnh lệnh của người chỉ huy và sự hướng dẫn của các cơ quan chức năng trong thực hiện nhiệm vụ. Trình độ nhận thức, năng lực của Sĩ quan cấp phân đội được thể hiện ở việc họ nhận thức về mục đích, yêu cầu, nội dung, biện pháp nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia; nhận thức nội dung trong học tập, huấn luyện, rèn luyện. Kết quả của việc quán triệt và thực hiện đó đều do phẩm chất, năng lực của Sĩ quan cấp phân đội quy định. Chính vì vậy, Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không có những ưu thế, nổi bật và tích cực về phẩm chất, năng lực sẽ tạo điều kiện rất thuận lợi để tiếp thu, chuyển hóa những tác động của các chủ thể trong giáo dục, rèn luyện tới bản thân họ đạt hiệu quả tốt nhất. Ngược lại, ở Sĩ quan cấp phân đội không có những thuận lợi, tích cực về phẩm chất, năng lực thì kết quả chuyển hóa và tiếp thu từ tác động của các chủ thể nâng cao sẽ không đạt hiệu quả mong muốn.
Phương pháp, tác phong công tác của Sĩ quan cấp phân đội ảnh hưởng không nhỏ tới ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của chính họ. Phương pháp, tác phong công tác khoa học, phù hợp sẽ giúp Sĩ quan cấp phân đội hoàn thành chức trách, nhiệm vụ được giao, góp phần vào việc hoàn thành chức năng, nhiệm vụ của đơn vị. Ngược lại, phương pháp, tác phong công tác của Sĩ quan cấp phân đội không khoa học, không phù hợp sẽ làm hạn chế mức độ hoàn thành nhiệm vụ của họ. Do đó, Sĩ quan cấp phân đội có phương pháp, tác phong công tác khoa học, phù hợp trong thực hiện nhiệm vụ thì càng tạo ra những điều kiện thuận lợi, ảnh hưởng tích cực tới chất lượng, hiệu quả nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của chính mình và ngược lại.
Bên cạnh đó, ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không được nâng cao diễn ra trong chính bản thân Sĩ quan cấp phân đội, nên sự nỗ lực, cố gắng của chính họ giữ vai trò quyết định trực tiếp. Quá trình tự nâng cao, nhân tố chủ quan như nhận thức, xác định đúng mục đích, động cơ học tập, rèn luyện ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia, là một vấn đề rất quan trọng. Trong cùng một điều kiện khách quan như nhau, nếu Sĩ quan cấp phân đội biết nỗ lực, cố gắng trong học tập, rèn luyện nâng cao ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia thì ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của họ ngày càng được nâng cao và ngược lại, nếu thiếu đi sự nỗ lực, cố gắng trong học tập, rèn luyện thì ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của họ sẽ không có sự tiến bộ.
3. Kết luận
Những nhân tố cơ bản trên đây có mối quan hệ biện chứng tác động qua lại với nhau, có vị trí, vai trò trực tiếp hoặc gián tiếp quy định ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không. Tuy nhiên, ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia của Sĩ quan cấp phân đội ở các Sư đoàn Phòng không chỉ có thể hình thành khi các chủ thể và chính bản thân Sĩ quan cấp phân đội biết phát huy nội lực, vượt qua khó khăn và nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò, trách nhiệm chính trị của mình đối với quá trình phát triển ý thức bảo vệ vùng trời quốc gia.
Lê Văn Thái
Trường Sĩ quan Không quân
Tài liệu tham khảo
1. C.Mác và Ph.Ăngghen toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 1995, tr.12.
2. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
3. Hồ Chí Minh toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011.
4. Hội đồng lý luận Trung ương, 30 năm thực hiện Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, Hà Nội, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, 2020.
5. Phan Văn Giang, Phát huy truyền thống anh hùng, xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam tinh, gọn, mạnh, hiện đại trong thời kỳ mới, Hà Nội, Nxb Quân đội nhân dân, 2023.