Những thuận lợi, thách thức và quan điểm đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên Việt Nam trong tình hình mới

Thứ tư, 11/09/2024 - 07:04

Bài viết đề cập đến bối cảnh trong nước cũng như quốc tế, tình hình thanh niên và nhu cầu, lợi ích của các đối tượng thanh niên hiện nay. Đồng thời, đưa ra các quan điểm đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên Việt Nam trong tình hình mới.

1. Bối cảnh trong nước, quốc tế hiện nay và dự báo thời gian tới

Tình hình thế giới tiếp tục diễn biến nhanh, phức tạp, khó lường. Hoà bình, hợp tác, liên kết để phát triển vẫn là xu thế lớn nhưng chủ nghĩa dân tộc cực đoan, xung đột cục bộ, sắc tộc, tôn giáo, tranh chấp lãnh thổ, tài nguyên là những thách thức lớn đe doạ sự ổn định và phát triển ở một số khu vực, quốc gia. Các thách thức về biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh và thách thức an ninh phi truyền thống ngày càng gia tăng, đặt ra yêu cầu ngày càng cấp bách về tăng cường hợp tác xử lý, đặt ra nhiều vấn đề, thách thức lớn chưa từng có.

Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu suy giảm và lạm phát tăng cao thì kinh tế Việt Nam tiếp tục duy trì ổn định, tăng trưởng trong một số lĩnh vực cơ bản. Công cuộc đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo đã thu được những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử, đưa nước ta ra khỏi khu vực kém phát triển, tạo tiền đề quan trọng để tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa để đến năm 2045 trở thành nước công nghiệp hiện đại, có thu nhập cao. Về mặt chính trị, Việt Nam tiếp tục khẳng định vị thế, vai trò trong khu vực và đạt được sự tín nhiệm cao trước cộng đồng quốc tế. Tuy nhiên, những khó khăn, thách thức đối với Việt Nam đang phải đối mặt vẫn là khá lớn như già hoá dân số, chênh lệch giàu - nghèo và trình độ phát triển; thiên tai, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường sẽ tác động nặng nề đến phát triển kinh tế, xã hội. Nhiệm vụ bảo vệ độc lập, chủ quyền, bảo đảm an ninh quốc gia gặp nhiều khó khăn, thách thức. Tình hình an ninh chính trị, trật tự, an toàn xã hội trên một số địa bàn còn diễn biến phức tạp.

Bối cảnh trên đòi hỏi tổ chức Đoàn, Hội và Đội phải không ngừng đổi mới nội dung và phương thức hoạt động nhằm thu hút đông đảo thanh thiếu niên tham gia. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh thiếu niên vừa phải đổi mới vừa phải tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng cho thế hệ trẻ, để họ biết nắm bắt thời cơ và phát huy lợi thế trong phát triển kinh tế, xã hội, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu. Mặt khác, giáo dục để thanh thiếu niên có lập trường tư tưởng vững vàng, hiểu được những nguy cơ để tích cực tham gia đấu tranh ngăn chặn, biết được âm mưu của các thế lực thù địch để phòng tránh, không bị lôi kéo trước những âm mưu của các thế lực thù địch.

2. Tình hình thanh niên và nhu cầu, lợi ích của các đối tượng thanh niên hiện nay

Thanh niên chiếm khoảng 20,9% dân số cả nước (1). Số lượng thanh niên có xu hướng giảm dần theo từng năm. Hiện nay, cả nước có 5.078.449 đoàn viên, gần 10 triệu hội viên Hội LHTN Việt Nam; 1.367.544 hội viên Hội Sinh viên Việt Nam; gần 10.000 hội viên Hội, CLB doanh nhân trẻ; 86.200 hội viên Hội, CLB Thầy thuốc trẻ; 6.649 hội viên Hội, Câu lạc bộ Trí thức và Khoa học công nghệ trẻ cấp tỉnh; 73.722 hội viên thuộc các loại hình hội, câu lạc bộ khác trực thuộc Hội LHTN Việt Nam cấp tỉnh.

Tỷ lệ thanh niên trong cơ cấu dân số tiếp tục có xu hướng giảm. Tỷ lệ nam thanh niên cao hơn nữ thanh niên, kéo theo nguy cơ mất cân đối cơ cấu lao động theo giới ở một số lĩnh vực ngành nghề, vấn đề phá vỡ cấu trúc hôn nhân truyền thống. Trình độ học vấn của thanh niên có xu hướng ngày càng tăng cao, tỷ lệ thanh niên có trình độ Trung học chuyên nghiệp có xu hướng giảm; tỷ lệ thanh niên có trình độ Cao đẳng, Đại học trở lên có xu hướng tăng. Tình hình thất nghiệp của thanh niên có xu hướng tăng. Tình hình tội phạm trong lứa tuổi thanh thiếu niên đã giảm tuy nhiên tệ nạn ma túy, mại dâm, cờ bạc trong thanh niên vẫn diễn biến phức tạp. Tình trạng bạo lực học đường tuy đã được kiểm soát nhưng vẫn xảy ra các vụ nhỏ lẻ tại một số địa phương.

Thanh niên quan tâm nhiều đến các sự kiện chính trị - xã hội trong nước và quốc tế. Thanh niên hiện nay thích tham gia vào các hoạt động do các hội, nhóm của thanh niên tổ chức, các hoạt động, phong trào Đoàn và các hoạt động qua mạng xã hội. Họ luôn thể hiện tinh thần yêu nước và lòng tự hào dân tộc, có niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý, điều hành của Nhà nước. Phần đông thanh niên có mong muốn được đứng trong hàng ngũ của Đảng, có thái độ tích cực, ý thức trách nhiệm cũng như sẵn sàng tham gia vào mọi lĩnh vực xây dựng và phát triển đất nước và các hoạt động tình nguyện vì cộng đồng. Tuy vậy, vẫn còn tồn tại một bộ phận thanh niên có ý thức, tư tưởng chính trị chưa cao, thờ ơ và ít quan tâm đến các vấn đề của đất nước. Một bộ phận thanh niên có những biểu hiện sống tiêu cực, thiếu lành mạnh, nghiện internet và mạng xã hội, ngại đấu tranh với tiêu cực, thờ ơ, vô cảm,… Xu hướng tham gia các hoạt động giải trí trực tuyến, sử dụng mạng xã hội ngày càng phổ biến trong thanh thiếu nhi.

Thanh niên học sinh, sinh viên dành nhiều sự quan tâm đến cơ hội việc làm, tuyển dụng; cơ hội học tập, nâng cao trình độ; hoạt động tư vấn, hướng nghiệp, trải nghiệm nghề nghiệp cho thanh niên; các vấn đề, sự kiện về môi trường và biến đổi khí hậu. Họ mong đợi được học trong môi trường học tập an toàn, lành mạnh, hiện đại, được tạo điều kiện tham gia các hoạt động xã hội gắn với chuyên ngành đào tạo; được bồi dưỡng kiến thức, kỹ năng mềm (2) …

Thanh niên công chức, viên chức có xu hướng quan tâm đến nhóm các vấn đề chính trị và các vấn đề biến động của thị trường. Họ rất chú trọng đến các chương trình bảo vệ, phát triển sức khoẻ bản thân. Đời sống của thanh niên công chức, viên chức nhìn chung còn gặp nhiều khó khăn. Một bộ phận công chức, viên chức trẻ còn tư duy theo lối mòn, chưa thực sự tâm huyết, sáng tạo trong công việc; chưa chịu khó học tập, nâng cao kiến thức chuyên môn, lý luận chính trị. Một số khác có trình độ chuyên môn và nhiều cống hiến nhưng còn dè dặt, kiêng nể, chưa dám thể hiện khả năng, chính kiến, dẫn đến những tấm gương tốt trong đạo đức và công việc chưa được nhân rộng trong tập thể. Thanh niên công chức, viên chức kỳ vọng sẽ được hưởng lương tương xứng với trình độ và thâm niên, được đảm bảo quyền lợi, phúc lợi trong lao động (3).

Thanh niên công nhân là nhóm nhân lực lao động, sản xuất quan trọng trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa, tuy nhiên họ gặp khá nhiều khó khăn, vướng mắc trong việc thực hiện các thủ tục hành chính để được hưởng chế độ, chính sách dành cho công nhân, đặc biệt là khu vực doanh nghiệp ngoài nhà nước. Không ít thanh niên công nhân cũng gặp khó khăn trong tiếp cận chính sách hỗ trợ dạy nghề. Họ mong muốn được cải thiện tiền lương, thu nhập; trợ giá về các chi phí sinh hoạt, tăng tiền thưởng và các khoản trợ cấp khác, có môi trường làm việc an toàn hơn; mong muốn có các chương trình, chính sách hỗ trợ tín dụng cho công nhân lao động một cách linh động, tiện lợi, dễ dàng hơn; các cơ quan nhà nước thực hiện một cách có hiệu quả các chính sách hỗ trợ về nhà ở, về chi phí học tập của con cái cho thanh niên công nhân...

Thanh niên nông thôn có xu hướng giảm từ 64,2% năm 2017 xuống 60,8% năm 2022 (4). Thanh niên nông thôn có tính tích cực chủ động, cần cù chịu khó vươn lên, tinh thần xung kích, tình nguyện tham gia các hoạt động Đoàn, Hội phát động. Thanh niên nông thôn đang đứng trước những khó khăn và thách thức như trình độ học vấn, tay nghề, thiếu vốn kinh doanh, thiếu kinh nghiệm, tình trạng thiếu việc làm, việc làm không ổn định, thu nhập thấp, đời sống khó khăn, dẫn tới sự di dân của lực lượng lao động trẻ từ nông thôn di cư ra thành thị làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội và cũng ảnh hưởng đến việc tham gia các hoạt động của Đoàn. Thanh niên nông thôn có nhu cầu, nguyện vọng đối với các chính sách phổ biến, giáo dục pháp luật cho thanh niên. Họ mong muốn được hỗ trợ nâng cao tay nghề, chuyển đổi nghề nghiệp (5).

Thanh niên đô thị có trình độ học vấn cao, tinh thần đổi mới, năng động, dễ tiếp thu cái mới, có điều kiện thuận lợi về tiếp thu khoa học kĩ thuật, văn hoá, tiếp nhận, cập nhật nhiều thông tin đa dạng. Thanh niên đô thị đang đứng trước những khó khăn và thách thức như thất nghiệp, sự cạnh tranh cao về nghề nghiệp, cuộc sống căng thẳng, phải làm việc cật lực để đảm bảo công việc, tính cộng đồng thấp, nhà ở chật chội, khoảng cách giàu nghèo, thiếu không gian cho hoạt động vui chơi giải trí, tệ nạn xã hội nhiều. Họ mong muốn chính quyền dành nhiều quỹ đất hơn cho các hoạt động thể thao, giải trí lành mạnh phục vụ nhu cầu của thanh niên, được tạo điều kiện học tập về ngoại ngữ, tin học, có việc làm ổn định với thu nhập cao, được tham gia nhiều hơn vào các hoạt động của Đoàn, Hội và mong muốn thời gian sinh hoạt Đoàn, Hội nên linh động và phù hợp hơn để thanh niên đô thị có thể tham gia thường xuyên.

Thanh niên dân tộc thiểu số gặp phải nhiều khó khăn trong đời sống như dạy nghề chưa gắn với vấn đề việc làm, chưa được dạy nghề hoặc tay nghề kém, không đáp ứng được yêu cầu của công việc, thiếu sự hướng dẫn về khoa học, kỹ thuật, thiếu sự định hướng về phát triển sản xuất, kinh doanh, ít được hỗ trợ về vốn trong quá trình sản xuất, kinh doanh; khó khăn trong tiếp cận giáo dục do mạng lưới trường lớp, điều kiện cơ sở vật chất, thiết bị dạy học nhiều nơi chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển. Thanh niên dân tộc thiểu số mong muốn được tập huấn cho thanh niên các kỹ năng để có thể trao đổi, bày tỏ ý kiến; tăng cường phổ biến thông tin về những vấn đề, chính sách liên quan đến thanh niên; được địa phương hỗ trợ địa kiện để phát triển sản xuất, gần nhà (6).

3. Quan điểm đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh niên Việt Nam trong tình hình mới

Một là, Quán triệt sâu sắc Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng trong đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh và các tổ chức thanh thiếu nhi Việt Nam.

Nghị quyết Đại hội XIII đã khơi dậy mạnh mẽ khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, dân tộc hùng cường, nhân dân ấm no, hạnh phúc, nhất là trong việc đề ra mục tiêu phấn đấu đến giữa thế kỷ, Việt Nam trở thành nước phát triển, thu nhập cao, theo định hướng xã hội chủ nghĩa.

Văn kiện Đại hội XIII đã thể hiện sâu sắc tinh thần đổi mới sáng tạo, sự thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thực tiễn; khẳng định đổi mới sáng tạo là động lực và nguồn lực quan trọng để phát triển nhanh và bền vững đất nước trong giai đoạn mới. Đoàn cần tiếp tục tổ chức nghiên cứu sâu, cụ thể hoá Văn kiện Đại hội bằng các chương trình hành động cụ thể nhằm khơi dậy khát vọng của tuổi trẻ và tinh thần cống hiến của thanh niên Việt Nam, qua đó phát hiện, tập hợp, kết nối, bồi dưỡng và tôn vinh tài năng trẻ. Đoàn cần kết hợp giáo dục lý tưởng của tuổi trẻ với khát vọng cống hiến, khát vọng vươn lên để khẳng định giá trị của bản thân mỗi thanh niên và đóng góp vào sự phát triển của cơ quan, đơn vị, địa phương, đất nước.

Hai là, Hướng mạnh về cơ sở, thực sự vì cơ sở, đồng hành, chăm lo nhu cầu, lợi ích hợp pháp, chính đáng của đoàn viên, thanh thiếu nhi.

Triển khai các phong trào, các hoạt động của Đoàn và các tổ chức thanh thiếu nhi với phương châm hiệu quả, thiết thực, đi vào chiều sâu. Đa dạng hóa các hình thức vận động, tập hợp thanh niên vào các đội hình và các tổ chức như: CLB, các hội xã hội - nghề nghiệp, xã hội - từ thiện và xã hội - nhân đạo để tập hợp rộng rãi các đối tượng thanh niên. Tổ chức các phong trào và các cuộc vận động để thu hút thanh niên tham gia vào phát triển kinh tế - xã hội. Thông qua các hoạt động thực tiễn để thanh niên được cống hiến, rèn luyện và trưởng thành. Đoàn giữ vai trò định hướng, tư vấn và hướng dẫn thanh niên tham gia các hoạt động nhằm bồi dưỡng, giáo dục thanh niên trở thành nguồn nhân lực đáp ứng với thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.

Không ngừng đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức hoạt động cho phù hợp với từng mô hình, từng địa bàn, từng cơ sở. Đẩy mạnh việc lồng ghép hoạt động giữa các mô hình để làm phong phú thêm nội dung và hình thức hoạt động. Các mô hình hoạt động được khẳng định qua thực tiễn cần được tiếp tục phát huy, nhân rộng nhằm phát huy tiềm năng lao động sáng tạo, đáp ứng tốt hơn những nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của thanh niên.

Với chức năng là tổ chức đại diện cho tiếng nói, chăm lo bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ, ngoài việc hỗ trợ, đồng hành với thanh thiếu nhi thông qua các hoạt động, việc làm cụ thể như quan tâm chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, tư vấn, hướng dẫn, động viên, khích lệ thanh thiếu nhi, tổ chức Đoàn và các tổ chức thanh thiêu nhi nâng cao năng lực nghiên cứu và tham mưu với Đảng, Nhà nước, cấp ủy và chính quyền các cấp ban hành các chủ trương, chính sách tạo cơ hội và điều kiện thuận lợi để phát triển thanh thiếu nhi, đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của họ.

Ba là, Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của Đoàn, Hội phải tiến hành đồng bộ với đổi mới tổ chức bộ máy, công tác cán bộ.

Đây là một nội dung, một bộ phận trọng yếu của toàn bộ công tác xây dựng đoàn, hội. Là sự biểu hiện tập trung và sinh động năng lực lãnh đạo, chỉ đạo điều hành của các cấp bộ đoàn, hội, vì vậy phải xác định đúng, phân định rõ vị trí, chức năng nhiệm vụ của cơ quan chuyên trách, từng ban, đơn vị, mối quan hệ giữa các tổ chức trong hệ thống của Đoàn, Hội. Gắn việc xây dựng, đổi mới phương thức hoạt động của Đoàn, Hội với kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao chất lượng cán bộ, thực hiện chế độ chính sách và điều kiện làm việc của cán bộ, phải có bước đi và cách làm thích hợp, tránh nóng vội, chủ quan, duy ý chí. Hệ thống tổ chức đoàn cần được điều chỉnh, sắp xếp cho phù hợp với chủ trương của Đảng và yêu cầu nhiệm vụ của Đoàn, Hội trong giai đoạn mới.

Một trong những giải pháp rất quan trọng là thực hiện tốt công tác phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đoàn các cấp. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định “Cán bộ là cái gốc của mọi việc, muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém”. Tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ đoàn có bản lĩnh chính trị, có đạo đức, trách nhiệm, năng lực, uy tín, tiên phong, gương mẫu; chú trọng rèn luyện, tu dưỡng, thực hành đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ đoàn; thực hiện tốt công tác phát hiện, tuyển dụng, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, luân chuyển cán bộ. Chính vì vậy, Đoàn thanh niên các cấp phải thực sự coi trọng và đầu tư cho công tác phát hiện, đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; vừa đổi mới nội dung chương trình, vừa đổi mới phương thức tổ chức đào tạo, bồi dưỡng phù hợp với yêu cầu của thực tiễn.

Bốn là, Đa dạng hoá các hình thức tập hợp thanh niên trong điều kiện thực hiện sự nghiệp CNH, HĐH đất nước và hội nhập quốc tế.

Quán triệt quan điểm nhằm đảm bảo sự liên kết ĐVTN trong mặt trận đoàn kết tập hợp thanh niên. Đa dạng hoá các hình thức tập hợp thanh niên phải được thực hiện theo hướng mở rộng đối tượng tập hợp, không phân biệt dân tộc, ngành nghề, địa vị xã hội, thành phần kinh tế. Hình thức tập hợp phải phù hợp với điều kiện sống, lao động, việc làm của thanh niên trên cơ sở đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng chính đáng của thanh niên kết hợp với việc thực hiện nhiệm vụ chính trị của tổ chức đoàn, hội. Phát huy vai trò nòng cốt chính trị của Đoàn Thanh niên trong tổ chức và hoạt động của các tổ chức của thanh niên và phong trào thanh niên để hình thành các hình thức tập hợp thanh niên theo các lĩnh vực hoạt động khoa học kỹ thuật, các hoạt động kinh doanh, văn hoá, thể thao, các câu lạc bộ sở thích, các tổ, đội, nhóm...

-----------------------------------------------------------------------

TÀI LIỆU TRÍCH DẪN:

* Sản phẩm của đề tài “Nghiên cứu đổi mới nội dung phương thức hoạt động của Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và các tổ chức Thanh niên Việt Nam trong tình hình mới”. Mã số: ĐTĐL.XH-05/22.

TÀI LIỆU THAM KHẢO:

(1): Theo số liệu của Bộ Công an, dân số thanh niên tính đến ngày 31/5/2023 là 21.904.404 người

(2), (3), (5): Nguyễn Tuấn Dũng (2022), Điều tra tâm trạng, nguyện vọng và những vấn đề thanh niên quan tâm

(4): Tổng cục Thống kê (2017-2022), Số liệu thống kê về dân số, lao động, việc làm, học tập của thanh niên 2017-2022

(6): Viện Nghiên cứu Thanh niên (2019), Điều tra ý kiến của thanh niên về các chính sách hỗ trợ, đảm bảo đời sống và phát triển của một số đối tượng thanh niên đặc thù.

TS. Nguyễn Hải Đăng - Giám đốc Học viện Thanh thiếu niên Việt Nam