Ra mắt vào những năm 1990, chiếc máy đã cách mạng hóa các thiết bị PDA (personal digital assistant - trợ lý kỹ thuật số cá nhân) và mở đường cho smartphone cũng như nhiều công nghệ di động mà chúng ta coi là hiển nhiên ngày nay.
Có thể nói PDA lúc đó là những "phoneless smartphone" trông giống điện thoại, có nhiều khả năng thông minh nhưng lại không có tính năng gọi điện, vậy tại sao không thêm một ăng-ten và tạo ra iPhone sớm hơn một thập kỷ?
Đây là "smartphone" vào những năm 1990
Để hiểu được điều này, chúng ta cần biết điện thoại là như thế nào vào thời điểm đó. Mạng di động không tiên tiến như ngày nay và việc liên lạc đòi hỏi phải có ăng-ten và pin lớn. Các thiết bị cố gắng kết hợp PDA và điện thoại, như IBM Simon và Nokia Communicator, đã phải rất chật vật để tồn tại trên thị trường.
Từ khối gỗ đến thiết bị thông minh
Trước khi điện thoại thực sự trở nên di động, Apple về cơ bản đã phát hành một thiết bị tiền thân của smartphone, chỉ là không có tính năng điện thoại: Newton MessagePad. Vài năm sau, Palm Pilot mới thiết lập tiêu chuẩn về những gì một thiết bị di động nên có. Ra mắt vào năm 1993 với giá 699 USD (tương đương 1.500 USD ngày nay), Newton MessagePad được thiết kế để thay thế sổ tay giấy và trông khá giống một quyển sổ.
Nó có màn hình cảm ứng đơn sắc 336 x 240, nhưng "màn hình cảm ứng" ngày đó không giống những gì trên smartphone mà bạn đang cầm trên tay. Màn hình cảm ứng điện dung ngày nay có thể được vận hành chỉ bằng cách chạm vào bằng "vật liệu dẫn điện" mà ta có sẵn trên người: ngón tay và bút stylus như S Pen hay Apple Pencil chỉ cần để nhập liệu chính xác hơn.
Newton có màn hình cảm ứng điện trở, cần phải dùng lực để vận hành. Khi sử dụng vật sắc nhọn như bút stylus hoặc móng tay, thì chỉ nhấn nhẹ là đủ, nhưng nếu dùng ngón tay thì phải nhấn mạnh hơn.
Thiết bị từ Apple trước khi Steve Jobs trở về và nói: "Ai cần bút stylus"
Thời lượng pin là một vấn đề đối với Newton, ngay cả khi có bốn pin AAA. Các mẫu sau này thay thế chúng bằng pin AA lớn hơn, khiến trọng lượng của thiết bị lên tới 580g. Tình thế còn tệ hơn khi hệ thống nhận dạng chữ viết tay được thổi phồng quá mức và không thật sự hữu ích.
Palm, được thành lập bởi Jeff Hawkins, là một công ty phần mềm PDA, nổi tiếng với hệ thống nhận dạng chữ viết tay Graffiti, dựa trên các cử chỉ đơn giản dựa trên chữ cái. Hawkins nhận ra rằng phần mềm của Palm đang bị kìm hãm bởi Newton và những thiết bị tương tự. Các thiết bị di động sẽ không bao giờ đạt được sự hấp dẫn đại chúng nếu chúng chúng cứ được thiết kế như một máy tính nhỏ.
Thiết bị cầm tay sẽ được sử dụng thường xuyên hơn laptop, nhưng trong thời gian ngắn hơn. Chúng cần dễ mang theo, giao diện đơn giản và không cần tắt khi không sử dụng.
Hawkins từng mang theo một khối gỗ trong túi trong nhiều tháng để thử nghiệm xem liệu mọi người có muốn một thiết bị cầm tay vừa vặn và có thể sử dụng bằng một tay hay không. Hawkins chia sẻ rằng "Nếu tôi muốn xem lịch, tôi sẽ lấy nó ra và nhấn cái nút gỗ". "Tôi đi khắp nơi để trả lời các cuộc gọi điện thoại với khối gỗ này, và tất nhiên là nó chẳng làm được gì cả". Ông hình dung Palm Pilot là thứ mà mọi người có thể mang theo khắp mọi nơi, và khối gỗ này là để mô phỏng kích thước và trọng lượng của nó.
Một mô hình Touchdown bằng gỗ tại Bảo tàng Lịch sử Máy tính ở California. Jeff Hawkins đã thử nghiệm thiết kế của PalmPilot với mô hình này, sử dụng một chiếc đũa làm bút stylus. Ông đã ghi chép giả trong các cuộc họp và đếm các bước thực hiện các tác vụ thông thường.
Kỷ nguyên vàng của PDA
Hawkins muốn phát triển thiết bị dưới tên mã "Touchdown", nhưng Palm thiếu nguồn lực để sản xuất và phân phối. Cùng với CEO Donna Dubinsky và Phó chủ tịch Marketing Ed Colligan, ông quyết định bán Palm cho U.S. Robotics, một công ty sẵn sàng phát hành sản phẩm như vậy.
Palm Pilot được ra mắt vào năm 1996, có giá khởi điểm là 299 USD và chỉ nặng 160g với hai pin AAA, có thể cung cấp năng lượng trong nhiều tuần. Nó có màn hình 160 x 160 và vùng nhập Graffiti chuyên dụng.
Palm Pilot khởi đầu cho một kỷ nguyên mới
Hệ thống nhận dạng chữ viết tay Graffiti đã trở thành một yếu tố đặc trưng của các thiết bị Palm. Nó không giống hệt chữ viết tay thông thường mà là một bảng chữ cái đơn giản giúp thiết bị dễ nhận dạng hơn. Mặc dù yêu cầu người dùng phải học một cách viết hơi khác một chút, Graffiti đã nhanh chóng trở thành biểu tượng. Nhiều người dùng đã thành thạo phương pháp nhập liệu này, đạt được tốc độ và độ chính xác ấn tượng.
Hệ thống chữ Graffiti
Bên trong, Pilot sử dụng CPU Dragonball, một phiên bản sửa đổi của Motorola 68000, cũng được sử dụng trong Apple Macintosh và Sega Genesis ban đầu. Pilot 1000 đi kèm với 128KB RAM có thể nâng cấp, trong khi Pilot 5000 có 512KB.
Thay vì cố gắng thay thế PC, Pilot hướng đến mục tiêu cải tiến dựa trên đó. PDA đi kèm với một đế cắm kết nối với PC và một nút vật lý để đồng bộ hóa lịch, danh bạ và ghi chú của bạn thông qua phần mềm HotSync. Ý tưởng là chỉ cần nhấn một nút, người dùng có thể đồng bộ hóa thiết bị của họ với máy tính để bàn, chuyển tệp, danh bạ và cuộc hẹn.
Khả năng đồng bộ hóa dữ liệu dễ dàng giữa các thiết bị này là bước đột phá vào thời điểm đó và là tiền thân của đồng bộ hóa dựa trên đám mây mà chúng ta sử dụng ngày nay.
Trong vòng vài năm, Palm Pilot đã trở thành từ đồng nghĩa với PDA, bán được hơn một triệu chiếc, so với chỉ 200.000 chiếc của MessagePad của Apple. Khi Steve Jobs trở lại Apple và trở thành CEO, ông đã ngừng sản xuất toàn bộ dòng Newton.
Rất lâu trước Apple App Store và Google Play, Palm Pilot đã có một cộng đồng các nhà phát triển đang phát triển mạnh mẽ, tạo ra các ứng dụng. Hệ điều hành Palm Pilot, Palm OS, có một API được hướng dẫn đầy đủ, cho phép các nhà phát triển tạo ra hàng nghìn ứng dụng. Bao gồm mọi thứ từ ứng dụng văn phòng, đến máy tính y tế và trò chơi, gieo mầm cho hệ sinh thái ứng dụng di động khổng lồ ngày nay.
Máy PDA Palm thế hệ thứ hai được gọi là PalmPilot (viết liền) do vụ kiện từ công ty sản xuất bút Pilot, công ty đang có kế hoạch bán bút cảm ứng PDA.
Thế hệ tiếp theo, Palm III, bao gồm 2MB bộ nhớ flash, vì vậy người dùng có thể thêm các ứng dụng của riêng họ. Dòng Pilot được kế thừa bởi dòng Palm Tungsten dựa trên Arm. Nhìn chung, Palm đã bán được hơn 30 triệu chiếc PDA.
IBM đã đạt được thỏa thuận bán Palm III dưới tên gọi WorkPad.
Palm Pilot đã trở thành biểu tượng địa vị vào cuối những năm 1990 và đầu những năm 2000. Nó đã xuất hiện trong nhiều chương trình truyền hình và phim ảnh như một thiết bị dành cho doanh nhân và những người đam mê công nghệ. Một ví dụ đáng chú ý là "The X-Files", trong đó các đặc vụ FBI được cho thấy sử dụng Palm Pilot để ghi chép các ghi chú. Thiết bị này đã giúp củng cố ý tưởng rằng công nghệ di động là thiết yếu cho năng suất và hiệu quả.
Thiết bị Pocket PC
Vào đầu những năm 2000, khái niệm smartphone cuối cùng đã được sử dụng rộng rãi, thúc đẩy bởi hai dòng sản phẩm có bàn phím vật lý: BlackBerry và Handspring Treo chạy bằng hệ điều hành Palm OS và được sáng lập bởi bộ ba lãnh đạo của Palm - công ty này sau đó đã sáp nhập với Palm.
Treo là một trong những smartphone thành công đầu tiên, giúp đặt nền tảng cho điện thoại hiện đại bằng cách tích hợp giao tiếp, email và lịch vào một thiết bị duy nhất. Đồng thời, các thiết bị Pocket PC chạy Windows đã trở thành sản phẩm kế thừa tinh thần của Newton.
Trong thời gian đó, có xuất hiện những tin đồn dai dẳng rằng Apple đang cân nhắc quay trở lại thị trường di động, Steve Jobs được cho là quan tâm đến việc mua Palm để làm bàn đạp vào thị trường thiết bị cầm tay. Cuối cùng, Jobs quyết định tự xây dựng một thứ hoàn toàn mới, quyết định đó dẫn đến sự ra đời của iPhone.
Khi Apple ra mắt iPhone vào năm 2007, rõ ràng là họ học hỏi từ Pilot. Tuy nhiên, iPhone sử dụng màn hình cảm ứng điện dung, cho phép gõ dễ dàng bằng cả hai ngón tay cái thay vì bút stylus, một sự thay đổi so với các thiết kế trước đó như Pilot.
Khái niệm "smartphone không điện thoại" vẫn phổ biến cho đến tận những năm 2010 nhờ iPod Touch, vốn là iPhone không có tính năng của điện thoại, và những máy tính bảng Android nhỏ.
Sự mất đi vị thế của Palm thường được cho là do công ty không theo kịp thị trường smartphone đang phát triển nhanh chóng, đặc biệt là sau khi ra mắt iPhone đầu tiên.
Palm Pre là nỗ lực trở lại bất thành của Palm
Tuy nhiên, Palm đã có nỗ lực đáng chú ý để trở lại với Palm Pre vào năm 2009, chạy webOS, một hệ điều hành tiên tiến với các tính năng như đa nhiệm và thông báo đi trước thời đại. Mặc dù có những đánh giá tích cực, Palm vẫn không thể giành lại thị phần của mình và cuối cùng công ty đã bị HP mua lại.
Di sản lâu dài của Palm
HP đã đóng cửa thương hiệu Palm để chuyển sang thương hiệu HP vào năm 2011. Sự kiện này đánh dấu sự kết thúc kỷ nguyên mà Palm, Blackberry và Nokia thường xuyên cạnh tranh quyết liệt để giành ngôi vương điện thoại/PDA.
Một bộ sưu tập PDA cổ điển tuyệt đẹp. Trong số đó có Sony Clie, một loạt PDA chạy Palm OS, nổi tiếng với thiết kế đẹp mắt và các tính năng đa phương tiện.
Tuy nhiên, khoảng bảy năm sau, thương hiệu Palm đã được hồi sinh trong thời gian ngắn với sự ra mắt của điện thoại "Palm". Đây không phải là smartphone hoàn chỉnh mà là một thiết bị đồng hành được thiết kế để giảm thiểu thời gian sử dụng điện thoại, trong khi vẫn cung cấp quyền truy cập vào các ứng dụng thiết yếu. Mặc dù thiết bị này không thành công, nhưng nó đã thu hút được sự hoài niệm và cố gắng cung cấp giải pháp cho tình trạng quá tải kỹ thuật số mà nhiều người đang gặp phải ngày nay.
Thiết bị đồng hành cùng smartphone của thương hiệu Palm
Trong khi Palm cuối cùng đã lụi tàn, thì webOS vẫn có tác động lâu dài. Việc HP mua lại Palm đã đưa webOS lên một nền tảng lớn hơn và những cải tiến của hệ điều hành này trong đa nhiệm và cử chỉ chạm đã ảnh hưởng đến các thiết kế hệ điều hành di động trong tương lai. Trên thực tế, nhiều điều khiển dựa trên cử chỉ trong smartphone hiện đại có thể bắt nguồn từ webOS của Palm.
Tuấn Nguyễn
