Bài viết phân tích nội dung, giá trị thực tiễn của tư tưởng Hồ Chí Minh về thể dục thể thao; đánh giá thực trạng giáo dục thể chất và phong trào rèn luyện thân thể của thanh niên Việt Nam hiện nay; từ đó đề xuất giải pháp nhằm phát huy di sản tư tưởng Hồ Chí Minh trong xây dựng thế hệ thanh niên khỏe mạnh, năng động, sáng tạo, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước đến năm 2045.
NỘI DUNG
1. Nội dung và giá trị tư tưởng Hồ Chí Minh về thể dục thể thao
Sinh thời, Hồ Chí Minh luôn quan tâm tới hoạt động thể dục thể thao (TDTT) vì sự nghiệp xây dựng, bảo vệ tổ quốc, vì sự tiến bộ của nhân dân. Người nhận định: TDTT là một công tác cách mạng, tức là đã đặt TDTT ngang hàng với các công tác khác như chính trị, tư tưởng, tổ chức, văn hóa, giáo dục... Công tác TDTT có nhiệm vụ nghiên cứu phương pháp và thực hành thể dục trong toàn quốc nhằm nâng cao sức khỏe cho nhân dân và cải tạo nòi giống Việt Nam.
Trên cương vị Chủ tịch Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chỉ gần 5 tháng sau khi đọc Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình, trong thế nước đang đứng trước muôn vàn khó khăn, với bộn bề công việc cấp bách cần phải giải quyết, Hồ Chí Minh vẫn hết sức quan tâm tới sự nghiệp TDTT với việc ký Sắc lệnh số 14-SL ngày 30/1/1946, thành lập Nha Thể dục Trung ương (thuộc Bộ Thanh niên lúc đó) - bộ máy đầu tiên của ngành TDTT cách mạng nước ta. Vào ngày 27/3/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh lại ký Sắc lệnh số 33 thành lập Nha Thanh niên - Thể dục thuộc Bộ Quốc gia giáo dục, là cơ quan tham mưu của Chính phủ về TDTT, điều chưa từng có trong lịch sử dân tộc Việt Nam từ trước cách mạng tháng Tám. Cùng ngày, Báo Cứu quốc đăng bài "Sức khỏe và thể dục" của Người. Bài báo là lời kêu gọi toàn dân tập thể dục. Từ đó, Hồ Chí Minh chính thức khai sinh ngành TDTT cách mạng nước nhà.
Lời kêu gọi của Hồ Chí Minh ngắn gọn, văn phong bình dị, nhưng đó là những định hướng lớn cho ngành TDTT và cho toàn dân ta dưới chế độ mới. Hồ Chí Minh khẳng định: "Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới thành công" và "mỗi một người dân mạnh khỏe, tức là góp phần cho cả nước mạnh khỏe". Hồ Chí Minh khuyên mỗi người dân: "Mỗi ngày lúc ngủ dậy, tập một ít thể dục. Ngày nào cũng tập, khí huyết lưu thông, tinh thần đầy đủ, như vậy là sức khỏe…". Theo Hồ Chí Minh, tập TDTT không chỉ có ý nghĩa với sức khỏe bản thân mỗi người mà còn có ý nghĩa chính trị, cách mạng. Người cho rằng: "Dân cường thì quốc thịnh". Bởi, có sức khỏe là có tất cả, chỉ có sức khỏe mới đem lại cho con người có cuộc sống hạnh phúc, có sức lao động, công tác, chiến đấu và học tập tốt. Khỏe còn để phục vụ Tổ quốc và phụng sự nhân dân. Do đó, rèn luyện sức khỏe là yêu nước, là trách nhiệm của người dân yêu nước. Trong Lời kêu gọi toàn dân tập thể dục, Người đã thể hiện rõ quan điểm này. Người viết: "Mỗi một người dân yếu ớt, tức là cả nước yếu, mỗi một người dân mạnh khỏe, tức là cả nước mạnh khỏe. Vậy rèn luyện tập thể dục, bồi bổ sức khỏe là bổn phận của một người yêu nước… Dân cường thì quốc thịnh. Tôi mong đồng bào ai cũng gắng tập thể dục". Theo Người, "tập luyện thể dục, bồi bổ sức khỏe là bổn phận của mỗi người dân yêu nước. Việc đó không tốn kém, khó khăn gì, gái trai, già trẻ, ai cũng nên làm và ai cũng làm được".
Dân cường làm nên nước thịnh. Điều này không chỉ có ý nghĩa sức khoẻ đối với nhân dân mà còn là một trong những nhân tố to lớn quyết định sự phát triển đất nước đi tới "Dân giàu nước mạnh". Do đó, TDTT phục vụ đắc lực sức khoẻ nhân dân cũng đồng thời góp phần phục vụ công cuộc chấn hưng đất nước. Vì vậy, theo Hồ Chí Minh, TDTT phải trở thành hoạt động chung của quần chúng, nhằm mục đích làm tăng cường sức khoẻ cho nhân dân. Nhân dân có sức khoẻ thì mọi công việc đều làm được tốt. Từ đó Hồ Chí Minh chủ trương "Chúng ta nên phát triển phong trào TDTT cho rộng khắp".
Đối với thế hệ trẻ, Hồ Chí Minh rất coi trọng giáo dục thể chất. Hồ Chí Minh đã chỉ ra một cách cụ thể về giáo dục nói chung và giáo dục thể chất nói riêng đối với thế hệ trẻ. Người yêu cầu: Nhà nước cần phải "chú trọng đặc biệt việc giáo dục thanh niên về đức dục, trí dục và thể dục". Giáo dục thể dục là "để làm cho thân thể mạnh khỏe, đồng thời cần giữ gìn vệ sinh riêng và vệ sinh chung". Bốn mặt giáo dục đó có quan hệ mật thiết với nhau, trong đó, giáo dục thể dục là tiền đề đầu tiên để phát triển các mặt giáo dục khác.
Đối với thanh niên, Hồ Chí Minh căn dặn rằng: Thanh niên phải rèn luyện TDTT vì "tương lai của thanh niên tức là tương lai của nước nhà". Ngoài các mặt học tập và rèn luyện khác, thanh niên phải tích cực rèn luyện thể chất "Phải giữ vững đạo đức cách mạng. Phải xung phong trong mọi công tác. Phải học tập chính trị, văn hoá, nghề nghiệp để tiến bộ mãi. Phải rèn luyện thân thể cho khoẻ mạnh. Khoẻ mạnh thì mới đủ sức tham gia một cách dẻo dai, bền bỉ những công việc ích nước lợi dân".
Tư tưởng của Hồ Chí Minh về TDTT có vai trò định hướng sự hình thành và phát triển nền TDTT của chế độ mới từ sau cách mạng tháng Tám 1945 cho đến ngày nay và cả mai sau. Tư tưởng này đặt nền móng cho quan điểm "phát triển con người toàn diện" mà Đảng ta kế thừa và cụ thể hóa trong các nghị quyết về thanh niên, giáo dục và thể dục thể thao.
2. Thực trạng giáo dục thể chất và rèn luyện thể chất ở thanh niên Việt Nam hiện nay
Trong giai đoạn 2021–2025, nhiều văn bản quan trọng đã được ban hành, như Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 204; Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam giai đoạn 2021–2030; và các chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo về đổi mới giáo dục thể chất. Nghị quyết số 33-NQ/TW (2023) nhấn mạnh nhiệm vụ "xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện, chú trọng giáo dục thể chất, tinh thần và lối sống lành mạnh".
2.1. Một số kết quả đạt được
Hưởng ứng cuộc vận động "Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại", phong trào tập luyện, thi đấu TDTT luôn được các địa phương, cơ quan, đơn vị quan tâm thực hiện gắn với các phong trào "Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa". Đặc biệt, các hoạt động TDTT tạo khí thế thi đua sôi nổi, hứng thú trong lao động, học tập, rèn luyện thể chất của thanh niên. Đồng thời, góp phần giáo dục truyền thống, đạo đức, lý tưởng cách mạng, hướng thanh niên sống lành mạnh, sống đẹp và sống có ích cho gia đình, cộng đồng.
Những năm qua, công tác giáo dục thể chất và phong trào TDTT trong trường học có bước phát triển mạnh mẽ. Ngoài việc tạo môi trường lành mạnh, bổ ích, hoạt động thể thao học đường còn giúp học sinh, sinh viên có điều kiện rèn luyện TDTT nâng cao sức khỏe, phục vụ nhiệm vụ học tập, góp phần xây dựng nhà trường phát triển toàn diện.
Phong trào "Toàn dân rèn luyện thân thể theo gương Bác Hồ vĩ đại" được triển khai sâu rộng, với hơn 10.000 mô hình "Câu lạc bộ thanh niên khỏe" và "Ngày chạy Olympic vì sức khỏe toàn dân". Nhiều trường đại học, học viện đã đưa giáo dục thể chất thành học phần bắt buộc, kết hợp các hoạt động trải nghiệm thể thao – kỹ năng sống.
Phong trào thể thao học đường, thể thao quần chúng phát triển mạnh, góp phần lan tỏa tinh thần "khỏe để học tập, lao động và cống hiến".
2.2. Một số hạn chế
Thực hiện công tác giáo dục thể chất, giáo dục thể dục thể thao trong trường học thời gian qua mặc dù được các địa phương, nhà trường quan tâm thực hiện và đạt một số kết quả đáng kích lệ, tuy nhiên thực tế cho thấy chất lượng công tác trong trường học còn ở mức thấp.
Theo Tổng cục Thể dục Thể thao (2024), chỉ 37,5% thanh niên thường xuyên tập luyện thể dục thể thao; con số này tuy tăng nhẹ so với năm 2020 (33,2%) nhưng vẫn thấp so với mục tiêu 45% vào năm 2025 [8]. Các khảo sát của Trung ương Đoàn cho thấy tỷ lệ thanh niên thiếu niên mắc các vấn đề về sức khỏe thể chất như cận thị, béo phì hoặc stress học tập đang có xu hướng gia tăng, đặc biệt ở khu vực đô thị. Báo cáo của Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (2025) cho thấy: chỉ khoảng 58% thanh niên duy trì thói quen vận động tối thiểu 3 lần/tuần; tình trạng thiếu vận động, stress học tập và lệ thuộc vào thiết bị điện tử đang gia tăng, đặc biệt ở khu vực đô thị.
Hoạt động thể thao trường học còn nghèo nàn, đơn điệu, chưa phát triển mạnh các môn thể thao trong trường học nên chưa tạo điều kiện, môi trường thuận lợi để thu hút đông đảo học sinh, sinh viên lựa chọn các môn thể thao yêu thích tích cực rèn luyện thể chất. Công tác phối hợp kiểm tra, giám sát chương trình Giáo dục thể chất, thể thao trong trường học chưa thường xuyên, vì vậy việc đánh giá và phân xếp loại chất lượng giáo dục thể chất hiện nay chưa tốt; Chương trình, đề án về TDTT trường học ban hành nhiều nhưng chồng chéo, chưa thực sự thiết thực và chưa hợp lý nên công tác xã hội hóa GDTC và thể thao trường học còn thấp; Sự phối hợp giữa các Bộ, ngành về việc sử dựng cơ sở vật chất, công trình thể thao trên địa bàn chưa hiệu quả; …
2.3. Những nguyên nhân
- Nguyên nhân chủ quan
Nhận thức của thanh niên và gia đình chưa đầy đủ. Nhiều bạn trẻ vẫn xem thể dục thể thao là hoạt động phụ, "không quan trọng bằng học văn hóa". Theo khảo sát của Trung ương Đoàn năm 2024, có tới 62% thanh niên cho rằng rèn luyện thể chất là "tốt nhưng không bắt buộc", dẫn đến việc tập luyện mang tính ngẫu hứng, thiếu kế hoạch và duy trì.
Gia đình, nhà trường chưa thực sự coi trọng việc hình thành thói quen rèn luyện lâu dài cho thanh thiếu niên.
Động cơ tập luyện chưa đúng. Một bộ phận thanh niên tập thể thao chủ yếu vì mục tiêu hình thể, "check-in mạng xã hội" hơn là vì sức khỏe. Điều này khiến hoạt động thể chất mang tính thời vụ, thiếu tính bền vững. Hạn chế về kỹ năng tự rèn luyện. Nhiều học sinh, sinh viên không biết cách lựa chọn hình thức vận động phù hợp với thể trạng và điều kiện cá nhân. Việc hướng dẫn kỹ thuật, theo dõi sức khỏe chưa được chú trọng nên dễ xảy ra chấn thương hoặc tập sai cách.
- Nguyên nhân khách quan
Chương trình và phương pháp giáo dục thể chất trong nhà trường còn nặng hình thức. Một số nơi vẫn giảng dạy theo lối cũ, thiếu tính hấp dẫn và gắn kết thực tiễn. Giáo viên thể dục thiếu về số lượng, nhất là ở các trường vùng sâu, vùng xa. Cơ sở vật chất và hạ tầng thể thao cộng đồng còn yếu. Nhiều khu đô thị mới thiếu không gian công cộng cho hoạt động vận động; thanh niên phải thuê sân, gây tốn kém và hạn chế cơ hội tham gia.
Ảnh hưởng của công nghệ và lối sống tĩnh tại. Sự bùng nổ của mạng xã hội, game online, và học – làm việc trực tuyến khiến thanh niên dành trung bình hơn 6 giờ/ngày trước màn hình. Thời gian vận động thể chất giảm mạnh, dẫn đến tỷ lệ béo phì và rối loạn cột sống tăng nhanh, đặc biệt ở nhóm 16-25 tuổi.
Chính sách hỗ trợ và cơ chế xã hội hóa còn hạn chế. Nguồn lực ngân sách đầu tư cho giáo dục thể chất chủ yếu tập trung ở đô thị lớn. Cơ chế khuyến khích doanh nghiệp, tổ chức xã hội đầu tư cho phong trào thể thao thanh niên chưa rõ ràng, thiếu ưu đãi thuế hoặc hỗ trợ cơ sở hạ tầng.
Phối hợp giữa các bộ, ngành và tổ chức đoàn thể chưa đồng bộ. Mặc dù có nhiều chương trình, nhưng việc liên kết giữa Bộ, Ban, ngành, Trung ương Đoàn… chưa thật chặt chẽ, còn chồng chéo hoặc trùng lặp. Thiếu hệ thống đánh giá, theo dõi sức khỏe thanh niên thống nhất. Hiện Việt Nam chưa có cơ sở dữ liệu quốc gia về thể lực thanh niên, dẫn đến khó khăn trong hoạch định chính sách dài hạn.
3. Phát huy di sản tư tưởng Hồ Chí Minh về thể dục thể thao trong giáo dục, rèn luyện thanh niên trong kỷ nguyên mới hội nhập và phát triển
Nghị quyết số 57-NQ/TW (2023) về phát triển văn hóa, con người Việt Nam nhấn mạnh: "Phát triển thể dục, thể thao là nội dung quan trọng của phát triển văn hóa và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực." Bên cạnh đó, Chiến lược phát triển thanh niên Việt Nam giai đoạn 2021–2030 xác định mục tiêu: "Đến năm 2030, ít nhất 80% thanh niên được tạo điều kiện rèn luyện thể chất thường xuyên." Những định hướng này là cơ sở để phát huy tư tưởng Hồ Chí Minh về TDTT trong thực tiễn giáo dục thanh niên hiện nay. Để nâng cao chất lượng công tác GDTC cho thanh niên, đặc biệt là trong kỷ nguyên mới thiết nghĩ các cấp, bộ, ngành và toàn xã hội phải coi đây là một nội dung quan trọng trong chương trình đào tạo để dần thay đổi nhận thức của toàn xã hội và có sự đầu tư thích hợp từ các cấp học. Cụ thể:
Thứ nhất, đổi mới nhận thức và giáo dục tư tưởng
Trước hết cần đưa tư tưởng Hồ Chí Minh về thể dục thể thao vào chương trình giáo dục lý luận, kỹ năng sống và hoạt động Đoàn - Hội - Đội. Không chỉ học lời dạy "Giữ gìn dân chủ, xây dựng nước nhà, gây đời sống mới, việc gì cũng cần có sức khỏe mới làm thành công được" mà còn phải chuyển hóa thành hành động cụ thể trong môi trường học đường và cộng đồng.
Thứ hai, xây dựng môi trường rèn luyện toàn diện cho thanh niên
Trong nhà trường: Đổi mới chương trình thể dục theo hướng "mở", kết hợp thể thao truyền thống (bóng đá, bóng chuyền, võ thuật) với các loại hình hiện đại (aerobic, dance sport, chạy bộ cộng đồng).
Trong xã hội: Phát triển phong trào "Mỗi thanh niên một môn thể thao yêu thích", xây dựng câu lạc bộ thể thao thanh niên tại cơ sở.
Trong doanh nghiệp và khu công nghiệp: Tổ chức "Ngày hội thể thao thanh niên công nhân" nhằm nâng cao sức khỏe và tinh thần đoàn kết.
Thứ ba, ứng dụng chuyển đổi số trong rèn luyện thể chất
Cần phát huy công nghệ trong việc giám sát, khuyến khích và lan tỏa hoạt động thể thao của thanh niên. Triển khai ứng dụng di động quản lý kế hoạch tập luyện cá nhân. Đẩy mạnh các cuộc thi thể thao trực tuyến kết hợp thực tế ảo. Phát huy vai trò của mạng xã hội trong thúc đẩy hoạt động thể dục, thể thao. Nơi thanh niên kết nối và chia sẻ hành trình rèn luyện bản thân.
Thứ tư, gắn rèn luyện thể chất với xây dựng lối sống đẹp, ý chí và nhân cách
Hồ Chí Minh từng nói: "Thể dục không những làm cho thân thể mạnh khỏe mà còn làm cho tinh thần được nảy nở". Trong bối cảnh hiện nay, rèn luyện thể chất cần gắn với giáo dục ý chí, tinh thần vượt khó và trách nhiệm công dân số. Mỗi thanh niên không chỉ khỏe về thể chất mà còn "khỏe về trí tuệ và tâm hồn".
KẾT LUẬN
Tư tưởng Hồ Chí Minh về thể dục thể thao không chỉ là lời kêu gọi rèn luyện sức khỏe mà còn là triết lý nhân văn sâu sắc về phát triển con người toàn diện. Trong kỷ nguyên mới, việc phát huy di sản đó trong giáo dục, rèn luyện thanh niên chính là cách thiết thực nhất để thực hiện mục tiêu "xây dựng con người Việt Nam khỏe mạnh, năng động, sáng tạo, yêu nước và có trách nhiệm với cộng đồng". Đó cũng là con đường để thanh niên Việt Nam tiếp bước tư tưởng Hồ Chí Minh, góp phần xây dựng đất nước hùng cường, hạnh phúc vào năm 2045.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Hồ Chí Minh Toàn tập, NXB Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011. Hồ Chí Minh, "Lời kêu gọi toàn dân tập thể dục", Báo Cứu quốc, số 199, 27/3/1946. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng (2021), Văn kiện Chính thức, NXB CTQG-ST, Hà Nội. Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch (2024), Báo cáo thống kê phong trào thể dục thể thao Việt Nam năm 2023–2024. Chính phủ (2021), Chiến lược phát triển thể dục, thể thao Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2045, Quyết định số 31/QĐ-TTg. Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh (2024), Báo cáo tổng kết công tác thanh niên và phong trào "Khỏe để lập thân, lập nghiệp". Ban Tuyên giáo Trung ương (2023), Hướng dẫn thực hiện Nghị quyết 33-NQ/TW về xây dựng con người Việt Nam trong thời kỳ mới. Tổng cục Thống kê Việt Nam (2025), Niên giám thống kê quốc gia 2024, NXB Thống kê, Hà Nội.
TS. Vũ Hồng Huy
Ban Tuyên giáo và Dân vận Trung ương