Đây là vấn đề được nhiều gia đình quan tâm, và cũng có không ít quan điểm trái chiều. Để làm rõ, cần phân tích từ góc nhìn y học, khoa học thể thao và thực tiễn lâm sàng.
Tập gym và sự phát triển xương của trẻ
Theo BSCKII Ngô Hồng Phúc – Phó Trưởng khoa Bỏng – Chỉnh trực, Bệnh viện Nhi Đồng 2, quan điểm "tập gym làm trẻ bị lùn" là chưa đúng. Ông lý giải:
- Nếu tập đúng cách, lựa chọn bài tập phù hợp với độ tuổi, có sự giám sát của người có chuyên môn, thì gym không ảnh hưởng đến chiều cao. Ngược lại, những bài tập hợp lý còn tăng mật độ xương, giúp xương chắc khỏe hơn và hạn chế nguy cơ loãng xương về sau.
- Nguy cơ thật sự chỉ xuất hiện khi trẻ tập sai kỹ thuật, sử dụng tạ quá nặng hoặc không có người hướng dẫn. Khi đó, sụn tăng trưởng – phần quyết định sự dài ra của xương – có thể bị chấn thương, và đó mới là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến chiều cao.
Điều này có nghĩa là không phải gym "làm lùn" trẻ, mà chính cách tập sai, ép quá sức mới gây ra hệ lụy.
Trẻ có thể tập gym từ bao nhiêu tuổi?
BS Phúc cho biết, độ tuổi bắt đầu tập gym cần được cân nhắc theo từng giai đoạn phát triển:
- Từ 7–8 tuổi: Trẻ có thể tập các bài tập không dùng tạ, chủ yếu rèn sức bền và kỹ năng vận động cơ bản như chống đẩy, gập bụng, nhảy dây, plank. Đây là những bài tập nhẹ nhàng, an toàn, giúp trẻ hình thành thói quen vận động, cải thiện sức khỏe tim mạch và tăng sức bền cơ bắp.
- Từ 12 tuổi trở lên: Trẻ có thể bắt đầu làm quen với tạ nhẹ hoặc máy tập, nhưng bắt buộc phải có sự hướng dẫn của huấn luyện viên chuyên nghiệp hoặc người hiểu rõ về huấn luyện thể hình cho lứa tuổi này.
Tập luyện hợp lý không chỉ hỗ trợ phát triển thể chất, mà còn mang lại nhiều lợi ích khác:
- Tăng cường miễn dịch.
- Phát triển sức mạnh cơ bắp.
- Xây dựng thói quen sống lành mạnh, giảm nguy cơ béo phì, tiểu đường type 2.
- Hỗ trợ tâm lý tích cực, giúp trẻ tự tin hơn trong học tập và giao tiếp.
Nguy cơ nếu tập sai cách
Tuy tập gym đúng phương pháp mang lại lợi ích, nhưng tập sai cách lại tiềm ẩn nhiều rủi ro:
1. Tổn thương cơ – khớp, giãn dây chằng: Do thực hiện động tác không chuẩn, lặp đi lặp lại sai tư thế.
2. Tổn thương cột sống, sụn tăng trưởng: Đây là nguy cơ đáng ngại nhất, vì ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển chiều cao.
3. Kiệt sức, suy giảm miễn dịch: Tập luyện quá mức, không có thời gian nghỉ ngơi hợp lý có thể làm cơ thể mất cân bằng, dễ mắc bệnh.
Những chấn thương này không chỉ gây đau đớn tức thời mà còn để lại di chứng lâu dài, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ.
Những trường hợp trẻ KHÔNG nên tập gym
Không phải trẻ nào cũng thích hợp để đến phòng tập. Các chuyên gia khuyến cáo, những nhóm trẻ sau đây không nên tập gym hoặc chỉ tập luyện dưới sự giám sát đặc biệt của bác sĩ:
- Trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh, bệnh phổi mạn tính.
- Trẻ có rối loạn cơ xương khớp, chẳng hạn loãng xương bẩm sinh.
- Trẻ đang trong giai đoạn điều trị chấn thương, cần ưu tiên phục hồi hơn là tập nặng.
Trong các trường hợp này, nên thay thế gym bằng các hình thức vận động nhẹ nhàng hơn như bơi lội, đi bộ, yoga trẻ em hoặc các bài tập phục hồi chức năng.
Mối nguy từ "ép cơ" và thực phẩm chức năng
Một vấn đề đáng lo khác là xu hướng ép cơ phát triển quá nhanh ở trẻ vị thành niên. Nhiều em mong muốn có cơ bắp giống các vận động viên hoặc thần tượng mạng xã hội, từ đó tập luyện quá nặng hoặc sử dụng thực phẩm chức năng, thậm chí hormone tăng cơ.
Theo bác sĩ, đây là cực kỳ nguy hiểm:
- Dùng hormone hoặc thuốc kích thích cơ có thể gây rối loạn nội tiết, ảnh hưởng đến quá trình dậy thì.
- Tổn thương gan, thận do chuyển hóa các chất này.
- Nguy cơ lệ thuộc tâm lý, luôn cảm thấy "cơ chưa đủ to" dẫn đến rối loạn hình ảnh cơ thể.
Điều quan trọng nhất là cơ bắp của trẻ nên phát triển tự nhiên, thông qua vận động, dinh dưỡng cân bằng và giấc ngủ đầy đủ.
Lời khuyên dành cho phụ huynh
Để đảm bảo an toàn và giúp trẻ tập luyện hiệu quả, phụ huynh có thể tham khảo những nguyên tắc sau:
- Chọn phòng tập uy tín, có chương trình riêng cho trẻ em, với huấn luyện viên hiểu về đặc thù thể chất của lứa tuổi.
- Không để trẻ dùng thực phẩm chức năng tăng cơ, đặc biệt sản phẩm chứa hormone.
- Đồng hành cùng con: Khuyến khích con tập luyện vì sức khỏe, vì sự dẻo dai, chứ không chỉ vì ngoại hình.
- Theo dõi tâm lý: Nếu trẻ có biểu hiện lo âu, tự ti về hình thể, hoặc kiểm soát ăn uống quá mức, cha mẹ nên tìm đến chuyên gia tâm lý để được tư vấn.
Bên cạnh đó, chế độ ăn uống lành mạnh, đủ chất đạm, vitamin, khoáng chất, cùng giấc ngủ sâu 8–9 giờ mỗi đêm cũng đóng vai trò quan trọng trong phát triển chiều cao.
Quan điểm "tập gym làm trẻ bị lùn" – sai ở đâu?
Những lo ngại của phụ huynh là có cơ sở, nhưng khi phân tích dưới góc độ khoa học, có thể rút ra kết luận:
- Tập gym đúng cách: Không làm trẻ bị lùn, thậm chí hỗ trợ phát triển chiều cao gián tiếp bằng cách giúp xương chắc khỏe, cơ bắp dẻo dai, cơ thể khỏe mạnh.
- Tập sai cách, quá sức: Mới là nguyên nhân dẫn đến chấn thương sụn tăng trưởng, ảnh hưởng đến chiều cao.
- Chìa khóa quan trọng: Bắt đầu đúng độ tuổi, chọn bài tập phù hợp, có sự giám sát chuyên môn và định hướng đúng mục tiêu rèn luyện.
Do đó, thay vì cấm đoán, phụ huynh nên định hướng và đồng hành cùng con trong việc tập luyện. Gym không phải kẻ thù của chiều cao, mà chính là công cụ hữu ích để trẻ phát triển toàn diện – nếu biết cách sử dụng đúng.
Trong bối cảnh xã hội hiện đại, khi trẻ em có xu hướng ít vận động hơn do học tập căng thẳng và lệ thuộc thiết bị điện tử, việc tập gym hay thể thao nói chung lại càng cần thiết. Vấn đề không nằm ở "có nên tập hay không", mà ở "tập như thế nào cho đúng".
Như BS Ngô Hồng Phúc đã nhấn mạnh, quan điểm "tập gym làm trẻ bị lùn" là một ngộ nhận. Điều quan trọng nhất chính là kiến thức khoa học và sự đồng hành của phụ huynh. Khi được hướng dẫn đúng, tập gym có thể trở thành hành trang quý báu giúp trẻ không chỉ cao khỏe mà còn tự tin, kiên trì và có lối sống tích cực hơn.
Tấn Tài