Phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một chủ trương nhất quán của Đảng ta. Và không nằm ngoài những vấn đề có tính quy luật, hoạt động của quân đội nói chung, công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật của thanh niên Quân đội hiện nay cũng chịu sự tác động nhiều chiều từ việc phát triển kinh tế thị trường.
Tác động của kinh tế thị trường đến công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội
Kinh tế thị trường đã và đang có những tác động sâu rộng đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội, sự tác động này cũng luôn diễn ra theo chiều hướng tích cực và tiêu cực. Theo đó, kinh tế thị trường phát triển một mặt đã tạo điệu kiện để nâng cao hiệu quả công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật ở các đơn vị trong toàn quân, nhất là nâng cao nhận thức trách nhiệm cho cả chủ thể và đối tượng quản lý; tạo điều kiện để chủ thể quản lý đổi mới nội dung, hình thức và biện pháp quản lý, phát huy sự hỗ trợ của các thiết bị kỹ thuật thông minh, tận dụng những cơ sở vật chất bảo đảm,… Mặt khác, kinh tế thị trường phát triển cũng gây ra những khó khăn không nhỏ đến công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật nhất là việc xác định mục tiêu, lựa chọn phương thức để quản lý nhằm hạn chế các tác động xấu của nó đến tình hình chính trị, tư tưởng, thái độ, hành vi của thanh niên Quân đội trong đơn vị; khắc phục, hạn chế, đẩy lùi những hiện tượng vi phạm kỷ luật; khắc phục lối sống tự do, tùy tiện, thực dụng của quân nhân,… Sự tác động này được biểu hiện cụ thể như sau:
Thứ nhất, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tác động đến nhận thức, trách nhiệm của các chủ thể trong quản lý, rèn luyện kỷ luật của thanh niên Quân đội.
Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển đã và đang hàng ngày, hàng giờ tác động đến tâm tư, tình cảm, lợi ích, lối sống và hiệu quả trong các hoạt động của thanh niên Quân đội trong đơn vị. Một mặt, nó củng cố niềm tin cho quân nhân vào chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước, tin tưởng vào sức mạnh của Quân đội trong tình hình mới; tạo điều kiện nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho quân nhân; củng cố khối đoàn kết trong nội bộ, đoàn kết quân dân. Đây là cơ sở để quân nhân nâng cao nhận thức trách nhiệm, rèn luyện thói quen, hành vi chấp hành kỷ luật quân đội, pháp luật của Nhà nước. Những tác động này tạo thuận lợi cho các chủ thể trong quản lý, rèn luyện kỷ luật trong việc nâng cao nhận thức, trách nhiệm của bản thân; tổ chức giáo dục, duy trì các chế độ, nề nếp; kiểm tra, đánh giá kết quả chấp hành kỷ luật của quân nhân trong đơn vị mình.
Mặt khác, kinh tế thị trường đã và đang đặt ra những vấn đề lớn cho công tác chính trị, tư tưởng, khắc phục mọi biểu hiện phai nhạt lý tưởng, lối sống thực dụng, đề cao quá mức lợi ích cá nhân, những hành vi vi phạm kỷ luật Quân đội, pháp luật Nhà nước của thanh niên Quân đội. Do đó, nếu không làm chuyển biến được về mặt nhận thức, củng cố thái độ, trách nhiệm; quá trình tổ chức quản lý không căn cứ vào đặc điểm tình hình cụ thể, mức độ phức tạp của địa bàn đóng quân, không xem xét thành phần xuất thân của quân nhân, trình độ nhận thức, tính chất đặc thù trong hoạt động của đơn vị; việc duy trì kỷ luật không tuân thủ những vấn đề có tính nguyên tắc thì rất dễ dẫn đến việc các quân nhân trong đơn vị vi phạm pháp luật Nhà nước, kỷ luật quân đội, quy định của đơn vị. Thực tiễn cho thấy, mọi nhận thức sai lệch về trách nhiệm trong công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật của chủ thể không đúng đều phải trả giá, nhẹ thì dừng ở mức độ quân nhân trong đơn vị vi phạm các kỷ luật thông thường, đơn vị hoàn thành nhiệm vụ ở mức thấp, nặng thì quân nhân vi phạm kỷ luật nghiêm trọng, vi phạm pháp luật Nhà nước, đơn vị không hoàn thành nhiệm vụ, làm suy yếu sức mạnh chiến đấu của đơn vị nói riêng và Quân đội nói chung.
Thứ hai, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tác động đến việc xác định nội dung, lựa chọn hình thức tổ chức và biện pháp quản lý, rèn luyện kỷ luật của thanh niên Quân đội.
Môi trường sống của Quân đội nói chung, các thanh niên Quân đội nói riêng là môi trường xã hội đặc biệt và có tính đặc thù. Tính đặc thù đó được quy định bởi hệ thống tổ chức và lao động quân sự. Hoạt động trọng tâm là huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, chiến đấu và công tác. Điều này đòi hỏi phải không ngừng xây dựng nếp sống chính quy trong đơn vị. kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phát triển có tác động rất lớn đến bản thân quân nhân. Nó vừa đặt ra yêu cầu, vừa tạo điều kiện để kích thích sự hăng hái, nhiệt tình hướng tới cái mới, tiến bộ, buộc họ phải năng động, nhạy bén hơn trong các hoạt động, buộc họ phải nhận thức được rằng tồn tại trong môi trường Quân đội thì người tự do nhất chính là người chấp hành mọi chế độ quy định tốt nhất. Do vậy, phải không ngừng nỗ lực vượt bậc, vượt qua khó khăn thách thức, tự đổi mới bản thân, phải lấy kết quả của việc chấp hành kỷ luật làm thước đo cho phẩm chất, nhân cách của người quân nhân cách mạng. Những tác động ấy sẽ tạo những thuận lợi lớn cho các chủ thể quản lý trong việc lựa chọn các nội dung, hình thức, biện pháp quản lý, rèn luyện kỷ luật phù hợp với thực tiễn tình hình, góp phần nâng cao chất lượng chấp hành kỷ luât của đơn vị, xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện, giữ vững kỷ cương, kỷ luật, hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ được giao.
Tuy nhiên, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cũng tác động tiêu cực đến tư tưởng, đạo đức, lối sống, thói quen và hành vi chấp hành kỷ luật của quân nhân. Nghiên cứu cho thấy những tệ nạn, tiêu cực xã hội đều có thể xuất hiện trong các đơn vị trong toàn quân ở những mức độ khác nhau. Do hội nhập và mở rộng quan hệ quốc tế mà các loại văn hoá phẩm độc hại như tuyên truyền bạo lực, chia rẽ đoàn kết dân tộc, xuyên tạc đường lối, chính sách của Đảng, gieo rắc mê tín dị đoan... hàng ngày, hàng giờ có thể thẩm lậu vào quân đội nói chung, thanh niên Quân đội nói riêng. Hiện có không ít văn hoá phẩm độc hại trên thị trường, cám dỗ, kích thích lối sống hưởng thụ, ích kỷ cá nhân, đề cao lợi ích vật chất, lấy lợi ích vật chất để làm thước đo cho việc hoàn thành nhiệm vụ, để xem xét, đánh giá con người, sa vào các tệ nạn xã hội như lô đề, cờ bạc, vay nợ không có khả năng trả, mại dâm, ma túy, lừa đảo công nghệ cao, quan hệ nam nữ bất chính, giết người, cướp giật tài sản; gây mất đoàn kết nội bộ, đoàn kết quân dân. kinh tế thị trường cũng làm cho việc thực hiện nếp sống chính quy của quân nhân trở nên bó buộc, cứng nhắc. Những căn bệnh quan liêu, cửa quyền, tự do tỳ tiện, vô nguyên tắc,… đe dọa phá vỡ nếp sống chính quy tại các đơn vị trong toàn quân. Thực tiễn đó có ảnh hưởng xấu đến xây dựng, hoàn thiện phẩm chất, nhân cách người quân nhân cách mạng trong tình hình mới. Nếu cấp uỷ, tổ chức đảng, chỉ huy các cấp ở đơn vị không quan tâm hoặc quan tâm không đầy đủ đến việc quản lý, rèn luyện kỷ luật của quân nhân, không chú trọng đúng mức đến việc phát hiện, khống chế, loại bỏ các tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến nhận thức, thái độ, hành vi của cán bộ, chiến sĩ thì ở đơn vị đó quân nhân rất dễ vi phạm pháp luật Nhà nước, kỷ luật Quân đội, nhất là đối với những quân nhân thiếu tự giác, thiếu gương mẫu.
Hệ quả do kinh tế thị trường mang lại buộc các nhà quản lý ở các đơn vị trong toàn quân phải luôn đặt ra yêu cầu cao đối với công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật. Đồng thời, có các giải pháp căn bản, phù hợp với đặc thù hoạt động để duy trì kỷ luật quân đội một cách tự giác, nghiêm minh.
Những giải pháp cơ bản phát huy tác động tích cực, hạn chế tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội thời gian tới
Một là, đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho các tổ chức, các lực lượng tham gia quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội.
Theo đó, phải làm cho các tổ chức, các lực lượng nhận thức đúng quan điểm, đường lối của Đảng phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; những tác động tích cực và tiêu cực của nó đến xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ và từng bước hiện đại. Đồng thời, nhận thức đầy đủ, sâu sắc về vị trí, vai trò tầm quan trọng của việc ngăn chặn, hạn chế những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đối với quá trình quản lý, rèn luyện kỷ luật, xác định rõ trách nhiệm của mình trong lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện công tác quản lý, rèn luyện kỷ luật. phải thường xuyên nâng cao nhận thức sâu sắc, toàn diện về pháp luật Nhà nước, điều lệnh, điều lệ, kỷ luật Quân đội, chế độ quy định của đơn vị, làm cho mọi tổ chức, mọi lực lượng nắm vững, vận dụng tốt những kinh nghiệm hay của đơn vị mình cũng như của đơn vị khác trong ngăn ngừa, hạn chế những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường xâm nhập vào đơn vị…
Hai là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng; nâng cao hiệu lực quản lý của người chỉ huy và sự hướng dẫn của cơ quan chức năng trong phòng ngừa, khắc phục những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội.
Các cấp ủy và tổ chức đảng ở đơn vị trong toàn quân phải có chủ trương, biện pháp lãnh đạo, có mục tiêu, chỉ tiêu về quản lý, rèn luyện kỷ luật chặt chẽ, cụ thể. Mấu chốt của công tác lãnh đạo là nhận định, đánh giá những tác động tiêu cực của mặt trái kinh tế thị trường đến việc chấp hành, rèn luyện kỷ luật của thanh niên Quân đội, để có phương hướng lãnh đạo sát thực; làm tốt công tác kiểm tra, giám sát tổ chức đảng, đảng viên trong việc thực hiện nghị quyết, chỉ thị các cấp, sớm phát hiện, chủ động phòng ngừa, ngăn chặn các sự việc và có biện pháp giải quyết dứt điểm, không dung túng bao che vi phạm khuyết điểm.
Phát huy vai trò của các cơ quan chức năng, trong đó: (1) Cơ quan chính trị phải làm tốt công tác tham mưu cho lãnh đạo, chỉ huy các nội dung, biện pháp để ngăn chặn, hạn chế những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến đơn vị. Cụ thể hóa chỉ thị, nghị quyết của Đảng ủy, chỉ đạo, hướng dẫn các đơn vị thường xuyên làm tốt công tác giáo dục, quán triệt cho thanh niên Quân đội nắm chắc đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước về phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa; tuyên truyền để thanh niên Quân đội biết nhận diện đúng những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường, những thủ đoạn mua chuộc, lôi kéo tinh vi của các thế lực thù địch để thanh niên Quân đội biết cách tự bảo vệ, tự phòng tránh... Duy trì có nền nếp, sáng tạo các hoạt động văn hóa văn nghệ, thể dục thể thao, các sân chơi lành mạnh, bổ ích để lôi cuốn, thu hút thanh niên Quân đội tham gia, tránh xa những cám dỗ, tiêu của môi trường bên ngoài. Làm tốt công tác quản lý tư tưởng, công tác bảo vệ chính trị nội bộ, năm bắt tâm tư tình cảm của bộ đội, tiến hành các nội dung biện pháp công tác đảng, công tác chính trị hiệu quả... nhằm nâng cao chất lượng quản lý, rèn luyện kỷ luật ở đơn vị. (2) Cơ quan tham mưu phải kịp thời tham mưu, đề xuất cho cấp ủy, chỉ huy đơn vị các nội dung, biện pháp xây dựng chính quy, rèn luyện kỷ luật của đơn vị; duy trì nghiêm túc mọi chế độ, nền nếp trong ngày, trong tuần, các hoạt động rèn luyện sức khỏe nâng cao thể lực cho thanh niên Quân đội. Quản lý chặt chẽ việc ra vào doanh trại của thanh niên Quân đội, nắm chắc các tụ điểm ăn chơi, lô đề, cờ bạc, nghiện hút, các hoạt động cho vay nặng lãi, cầm đồ, các hoạt động nhạy cảm trên địa bàn đóng quân, từ đó có biện pháp để quản lý, ngăn chặn thanh niên Quân đội trong đơn vị tránh xa vào các tệ nạn này. Tăng cường công tác kiểm tra, đôn đốc, nhắc nhở việc chấp hành chế độ, nền nếp ở các đơn vị. (3) Các cơ quan, ban ngành khác căn cứ vào chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của mình để xác định nội dung, kế hoạch hoạt động cho phù hợp góp phần nâng cao chất lượng quản lý, rèn luyện kỷ luật ở đơn vị.
Ba là, lựa chọn nội dung, vận dụng linh hoạt, sáng tạo các hình thức, biện pháp quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội.
Trước hết, phải xác định đúng, trúng nội dung khắc phục, phòng ngừa tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến quản lý, rèn luyện kỷ luật ở đơn vị mình. Quá trình quản lý phải tập trung tuyên truyền, giáo dục nhằm nâng cao trình độ giác ngộ cách mạng, bản lĩnh chính trị cho thanh niên Quân đội; giáo dục lịch sử, truyền thống, tinh hoa văn hóa của dân tộc, truyền thống cách mạng của Đảng, của Quân đội cũng như truyền thống của đơn vị; giáo dục nêu cao tinh thần cảnh giác cách mạng, đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, lý luận, vạch trần âm mưu, thủ đoạn lợi dụng mặt trái kinh tế thị trường để chống phá của các thế lực thù địch hòng "phi chính trị hóa" Quân đội; giáo dục nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ quân sự. Tùy theo đặc điểm tình hình, đặc thù hoạt động của đơn vị mà quá trình quản lý, rèn luyện kỷ luật có thể áp dụng tổng thể các nội dung này hoặc lựa chọn nội dung trọng tâm để triển khai tổ chức thực hiện bảo đảm sát thực tiễn nhất.
Cùng với đó, phải lựa chọn các hình thức, biện pháp phù hợp với đặc thù đơn vị để ngăn ngừa, khắc phục tác động tiêu cực của kinh tế thị trường đến quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội. Theo đó, phải biết kết hợp giữa giáo dục, thuyết phục với thực hiện các biện pháp hành chính; gắn lợi ích vật chất và tinh thần với nghĩa vụ của từng đơn vị, từng quân nhân theo chức trách nhiệm vụ được giao; kết hợp giữa quản lý tập trung với quản lý thông qua các phương tiện kỹ thuật hiện đại; thường xuyên, trực tiếp nắm và thông qua các "kênh" thông tin nắm, quản lý các mối quan hệ xã hội của thanh niên Quân đội; chủ động nắm tình hình tư tưởng, duy trì nghiêm mọi sinh hoạt và hoạt động của đơn vị theo điều lệnh; phát huy sức mạnh của tổ chức đảng, tổ chức chỉ huy, tổ chức quần chúng, hội đồng quân nhân, các ban ngành, đoàn thể chính quyền địa phương trong việc quản lý, rèn luyện kỷ luật thanh niên Quân đội; xây dựng nếp sống văn minh, phong trào đọc sách, phong trào thể dục, thể thao, vệ sinh phòng bệnh, chế độ nghe đài, phát thanh nội bộ hằng ngày... Xây dựng các mô hình trung đội, đại đội, tiều đoàn điểm. Tuyên truyền làm cho thanh niên Quân đội nắm được những quy định của pháp luật, biết được tác hại và có thái độ kiên quyết trong đấu tranh phòng chống văn hoá phẩm đồi trụy, mê tín dị đoan, cờ bạc, đánh đề, ăn tiêu hoang phí vượt quá khả năng thanh toán, vay nặng lãi...; kiên quyết loại bỏ những mặt trái do kinh tế thị trường mang lại; xử lý nghiêm những quân nhân vi phạm kỷ luật.
Bốn là, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của thanh niên Quân đội trong tự quản lý, rèn luyện kỷ luật trước tác động tiêu cực của kinh tế thị trường.
Theo đó, lãnh đạo, chỉ huy và đội ngũ cán bộ quản lý ở đơn vị trong toàn quân phải thường xuyên phổ biến những kiến thức, phương pháp, kinh nghiệm và xây dựng động cơ thái độ trách nhiệm, ý chí quyết tâm tự quản lý, rèn luyện của thanh niên Quân đội. Lãnh đạo, chỉ đạo tổ chức bảo đảm ngày càng tốt hơn những điều kiện phục vụ sinh hoạt, học tập, công tác của thanh niên Quân đội; thường xuyên tổ chức kiểm tra, đánh giá rút kinh nghiệm kết quả tự giáo dục, rèn luyện kỷ luật; chăm lo xây dựng các tổ chức trong đơn vị vững mạnh, đội ngũ cán bộ là tấm gương mẫu mực về tự giáo dục, rèn luyện cho quân nhân thuộc quyền noi theo.
Đối với thanh niên Quân đội phải nhận thức sâu sắc vai trò, tầm quan trọng của tự quản lý, rèn luyện kỷ luật, coi đây là một trong những nội dung, biện pháp cực kỳ quan trọng để bản thân có thêm ý chí, bản lĩnh và năng lực công tác. Luôn nghiêm khắc với bản thân mình, rèn luyện từ cái nhỏ đến cái lớn, kiên trì vượt qua trở ngại, khó khăn, sự mệt mỏi và sự cám dỗ trong cuộc sống hàng ngày. Thường xuyên tự đánh giá, xem xét những tư tưởng hành vi của mình theo yêu cầu của đơn vị, của Quân đội và xã hội với thái độ tích cực, đúng mức. Từ đó xác định phương hướng khắc phục, loại trừ thái độ hành vi của bản thân không phù hợp với chuẩn mực của xã hội và yêu cầu kỷ luật Quân đội. Trong quá trình tự quản lý, rèn luyện kỷ luật luôn dựa vào tổ chức và tập thể, khiêm tốn, lắng nghe tiếp thu sự đóng góp, chỉ bảo của các tổ chức và cán bộ đơn vị. Kịp thời phát hiện ra những hạn chế, thiếu sót, những mặt chưa đáp ứng với yêu cầu nhiệm vụ và những chế độ quy định, có kế hoạch biện pháp sửa chữa khắc phục. Chống thái độ bàng quang, thoả mãn dừng lại, thiếu khiêm tốn, thiếu trung thực, che dấu khuyết điểm, dễ dãi buông thả bản thân.
Năm là, xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh góp phần hạn chế tác động tiêu cực của kinh tế thị trường.
Thường xuyên quan tâm, tổ chức tốt đời sống vật chất, tinh thần cho toàn thể cán bộ, chiến sĩ trong đơn vị nói chung, với thanh niên Quân đội nói riêng; xây dựng các mối quan hệ trong đơn vị tốt đẹp, lành mạnh; tiếp tục phát huy dân chủ, tăng cường kỷ luật, thực hiện nghiêm các chế độ nền nếp quy định; làm tốt việc xây dựng cảnh quan, môi trường, đảm bảo cơ sở vật chất cho hoạt động văn hoá ở đơn vị./.
Đại úy, Ths. Đinh Xuân Tư , Trung tá Ths. Đậu Trọng Chương, Thiếu tá, Ths. Lê Như Hải
Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Quốc phòng (2019), Chỉ thị số 103/CT-BQP ngày 28/11/2019 "Về việc tiếp tục tăng cường quản lý, giáo dục chấp hành kỷ luật và bảo đảm an toàn trong Quân đội nhân dân Việt Nam", Hà Nội.
2. Lê Thị Chiên (2020), "Quan điểm của Ph.Ăng-ghen về tư duy lý luận và ý nghĩa đối với việc đổi mới tư duy về phát triển kinh tế thị trường hiện đại ở Việt Nam hiện nay", Tạp chí Cộng sản, số 01/2020.
3. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, II, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
4. Vũ Đình Đắc (2006), Tác động của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đến lối sống sĩ quan trẻ Quân khu 1 hiện nay, Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị, Hà Nội.
5. Phan Văn Giang (2019), "Tăng cường kỷ luật, kỷ cương, nâng cao sức mạnh Quân đội, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ", Tạp chí Quốc phòng toàn dân, số ra tháng 8/2019.
6. Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 1995.
