Một trong những vấn đề nổi bật của tác phẩm là để lại nhiều bài học sâu sắc cho Đảng về hoạt động phê bình và tự phê bình - công tác quan trọng trong lĩnh vực xây dựng Đảng.
Đấu tranh phê bình và tự phê bình trong nội bộ Đảng được đồng chí Nguyễn Văn Cừ thể hiện bằng khái niệm "tự chỉ trích". Phê bình và tự phê bình là cách thức cần thiết để đấu tranh chống những sai trái về tư tưởng, lý luận của Đảng, về cương lĩnh chính trị, đường lối, mục tiêu đấu tranh của Đảng, về nguyên tắc tổ chức, lề lối làm việc của tổ chức đảng, đảng viên… chỉ có như vậy mới loại bỏ được những sai lầm, khuyết điểm nhằm hoàn thiện Đảng về mọi mặt.
Trên cương vị Tổng Bí thư, tháng 7/1939 đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã viết tác phẩm "Tự chỉ trích" với tinh thần phê bình và tự phê bình khách quan, nghiêm túc, thẳng thắn để sửa chữa những sai lầm, khuyết điểm trong Đảng.
1. Những quan điểm về phê bình và tự phê bình trong tác phẩm "Tự chỉ trích"
* Về mục đích của phê bình và tự phê bình
Thông qua tự phê bình và phê bình trong Đảng để "tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa lỗi và tiên thủ"[1]. Đồng chí Nguyễn Văn Cừ đã chỉ rõ: "Người cộng sản có bổn phận nói sự thật với quần chúng, dẫn đường cho quần chúng chớ không phải theo đuôi họ, hay phỉnh họ…dẫu có sai lầm, có thất bại thì phải có can đảm "mở to mắt ra nhìn sự thật"[2]. "Chúng ta không bao giờ có thể đổ hết những nguyên nhân thất bại cho việc quân thù đàn áp và cử tri chưa giác ngộ. Chúng ta phải biết nhìn nhận những khuyết điểm về chủ quan mà chính ta gây ra, chính ta phải chịu hoàn toàn trách nhiệm"[3]. Đồng chí nhấn mạnh: "Phê bình trong Đảng là để thống nhất tư tưởng, để rèn luyện mình, để đề cao uy tín và ảnh hưởng của Đảng, nhằm làm cho Đảng ngày càng mạnh và cách mạng ngày càng phát triển. Muốn vậy, phê bình phải nắm vững mục đích xây dựng Đảng, xây dựng đồng chí mình, không được đả kích hoặc cường điệu những sai lầm khuyết điểm của đồng chí mình"[4].
* Về nội dung đấu tranh phê bình và tự phê bình
Uốn nắn những lệch lạc trong phong trào dân chủ như chủ quan, tả khuynh, hữu khuynh, nội bộ mất đoàn kết; sai lầm trong phương thức vận động quần chúng,… Những sai lầm, khuyết điểm này ảnh hưởng rất nghiêm trọng tới việc thực hiện các mục tiêu chiến lược và sách lược cách mạng của Đảng. "Đảng có bổn phận phải phân tích xác thực hoàn cảnh, không bi quan, hoảng hốt mà cũng không đắc chí tự mãn để tìm ra những nguyên nhân thất bại và nghiên cứu phương pháp sửa chữa và tiến thủ"[5].
Thấy rõ khuyết điểm, sai lầm để sửa chữa và phải chiến thắng những xu hướng sai lầm trong hàng ngũ Đảng như xu hướng "tả khuynh", cô độc làm cho Đảng cách xa quần chúng, xu hướng thỏa hiệp, hữu khuynh, lung lay trước tình hình nghiêm trọng, lãng quên, hoặc che lấp sự tuyên truyền của chủ nghĩa Mác-Lênin, rời bỏ những nguyên tắc cách mệnh.
* Về nguyên tắc phê bình và tự phê bình
Phải đảm bảo tính đảng, phải tiến hành kiên quyết, đặt lợi ích của Đảng lên trên, dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin: "Bao giờ sự chỉ trích cũng là tự chỉ trích Bônsêvich, nghĩa là để huấn luyện quần chúng và giúp đảng viên tự huấn luyện để làm tăng uy tín và ảnh hưởng của Đảng, để cho Đảng càng được thống nhất và củng cố, để đưa phong trào phát triển lên, đưa cách mạng tới thắng lợi; chớ không phải đặt cá nhân mình lên trên Đảng, đem ý kiến riêng - dù cho đúng - đối chọi với Đảng, vin vào một vài khuyết điểm mà mạt sát Đảng, phá hoại ảnh hưởng của Đảng, giao mối hoài nghi, lộn xộn trong quần chúng, gây mầm bè phái, chia rẽ trong hàng ngũ Đảng"[6]. Tự phê bình và phê bình phải đảm bảo tính khách quan, trung thực, công khai, chân thành; đồng thời phải đảm bảo tính giáo dục, giúp nhau tiến bộ; thiểu số phục tùng đa số, cấp dưới phục tùng cấp trên, cấp trên nêu gương cho cấp dưới.
* Về phương pháp phê bình và tự phê bình
"Phê bình và tự phê bình phải tôn trọng sự thật, công khai, mạnh dạn, thành thực vạch những lỗi lầm của mình và tìm phương châm sửa đổi, chống những xu hướng hoạt đầu, thỏa hiệp, như thế không phải làm yếu Đảng, mà là làm cho Đảng được thống nhất, mạnh mẽ. Làm như thế không sợ bị địch lợi dụng, chửi rủa, vu cáo cho Đảng, không sợ nối giáo cho giặc. Trái lại, nếu đóng kín cửa bảo nhau, giữ cái vỏ thống nhất bề ngoài mà bên trong thì hổ lốn một cục, đó mới chính là để cho quân thù chửi rủa…"[7]. Đồng chí nhấn mạnh: "Không mạnh dạn, thẳng thắn đấu tranh phê bình và tự phê bình trong Đảng thì đó không phải một Đảng tiền phong cách mạng mà là một Đảng hoạt đầu cải lương"[8],"Mỗi đảng viên có quyền tự do thảo luận, tự do chỉ trích, miễn là sự thảo luận luôn luôn mang tinh thần Bônsêvich, không làm giảm uy tín của Đảng, nhằm làm cho kẻ thù không thể hí hửng tìm ở đây một sự chia rẽ hay mầm bè phái gì giữa những người cộng sản. Vì trong thảo luận, tiểu số phục tùng đa số, chỉ có một ý chí duy nhất là ý chí của Đảng, nghìn người như một để thực hành ý chí ấy"[9]. Về căn cứ xuất phát của phê bình và tự phê bình, đồng chí Nguyễn Văn Cừ chỉ rõ: "Phải đứng về lợi ích, về công cuộc của dân chúng mà chỉ trích những khuyết điểm, những chỗ lừng chừng hoặc hèn nhát để đẩy phong trào phát triển rộng rãi, mạnh mẽ hơn".
2. Giá trị của tác phẩm "Tự chỉ trích".
Tác phẩm "Tự chỉ trích" là một di sản quý trong kho tàng lý luận cách mạng Việt Nam; một trong những văn kiện tổng kết kinh nghiệm lãnh đạo cách mạng, nhất là kinh nghiệm về xây dựng Đảng, về xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất, thấm nhuần bản chất cách mạng và khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin; một tấm gương sáng về phê bình và tự phê bình, về đấu tranh chống những quan điểm sai lầm, bảo vệ đường lối đúng đắn, sáng tạo của Đảng. Tác phẩm không chỉ có ý nghĩa về mặt lý luận mà còn có ý nghĩa sâu sắc về mặt thực tiễn.
Tác phẩm "Tự chỉ trích" không chỉ thể hiện sự sắc sảo về chính trị, lý luận về tính đảng, tính nguyên tắc, tính kiên định cách mạng, nghiên cứu phương pháp sửa chữa sai lầm, khuyết điểm trong phê bình và tự phê bình. Những quan điểm của đồng chí Nguyễn Văn Cừ thể hiện trong tác phẩm "Tự chỉ trích" về phê bình và tự phê bình có ý nghĩa lớn lao nhằm củng cố sự thống nhất ý hí và hành động trong Đảng, giúp cán bộ, đảng viên trong toàn Đảng ngày càng trưởng thành, có thêm kinh nghiêm trong hoạt động, lãnh đạo, tổ chức phong trào của cách mạng quần chúng, góp phần củng cố uy tín của Đảng. Tác phẩm đã để lại nhiều bài học lý luận sâu sắc về:
-Tính Đảng, tính nguyên tắc, tính kiên định cách mạng và đạo đức của người đảng viên trong phê bình và tự phê bình.
- Cách xử lý giữa cái đúng và cái sai khi tiến hành phê bình và tự phê bình liên quan đến lợi ích cá nhân, lợi ích tập thể nhằm đảm bảo sự đoàn kết, thống nhất, không làm suy yếu Đảng, không để các phần tử cải lương, cơ hội lợi dụng để chống phá sự nghiệp cách mạng.
- Bảo vệ uy tín của Đảng trên cơ sở phê bình và tự phê bình một cách công khai, minh bạch, nghiêm túc, đúng đắn, có nguyên tắc.
Tác phẩm "Tự chỉ trích" thể hiện nhuần nhuyễn quan điểm của chủ nghĩa Mác-Lênin về những vấn đề chiến lược, chỉ đạo chiến lược trong phong trào cách mạng. Đây là một tác phẩm xuất sắc trong kho tàng lý luận của Đảng và của cách mạng Việt Nam. Tác phẩm đã góp phần quan trọng vào thực tiễn của quá trình giáo dục, giác ngộ chính trị cho đảng viên, tập hợp lực lượng quần chúng trong Mặt trận Dân chủ Đông Dương, chống lại bọn Tờrốtxkít và khắc phục tình trạng bất đồng ý kiến xuất hiện trong Đảng thời kì 1936-1939, chính Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ đã trực tiếp tham gia vào cuộc bút chiến phê phán những sai lầm "tả" khuynh về quan điểm chính trị, sai lầm về nguyên tắc tổ chức, về phê bình và tự phê bình, về đoàn kết trong Đảng. Đồng thời xác định rõ những vấn đề chiến lược, sách lược của Đảng.
Từ khi ra đời đến nay, tác phẩm đã có giá trị định hướng cho công tác đấu tranh tự phê bình và phê bình trong đảng, giúp đảng kịp thời nhận ra những sai lầm, khuyết điểm, từ đó có biện pháp đúng đắn, củng cố về tổ chức, chỉnh đốn về chính trị - tư tưởng, thực hiện tốt vai trò lãnh đạo đối với cách mạng Việt Nam. Tiêu biểu là tinh thần sửa sai trong cải cách ruộng đất; tinh thần "nhìn thẳng vào sự thật, nói rõ sự thật" tại Đại hội VI, khi khởi xướng công cuộc đổi mới toàn diện; tinh thần tự phê bình và phê bình của Hội nghị Trung ương 6 (lần 2) khóa VIII. Cũng với tinh thần ấy, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ tư khóa XI đã ra Nghị quyết về "Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay", việc thực hiện Chỉ thị 03-CT/TW của Bộ Chính trị về "Tiếp tục đẩy mạnh việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh"nhằm khắc phục "không ít hạn chế, yếu kém, thậm chí có những yếu kém khuyết điểm kéo dài qua nhiều nhiệm kỳ" trong công tác xây dựng Đảng, vạch ra tư tưởng chiến lược của công tác xây dựng Đảng trong tình hình mới cũng như đề ra nhiều biện pháp nhằm khắc phục những khuyết điểm, yếu kém, nâng cao sức chiến đấu, năng lực lãnh đạo của Đảng. Trong bối cảnh hiện nay, khi toàn Đảng, toàn quân và toàn dân đang đẩy mạnh việc học học tập và triển khai thực hiện Nghị quyết Trung ương 4 khóa XII về "Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ và Chỉ thị 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" thì giá trị lý luận và thực tiễn của tác phẩm Tự chỉ trích càng có ý nghĩa sâu sắc. Mục tiêu của tự phê bình và phê bình được Bộ Chính trị xác định giống với tinh thần của tác phẩm "Tự chỉ trích" là: Giúp nhau cùng tiến bộ, vì sự trong sạch, vững mạnh của mỗi cá nhân, tổ chức và sự nghiệp chung của Đảng; vừa giữ đúng nguyên tắc, có tính thuyết phục vừa phải kiên trì, bền bỉ, thường xuyên, liên tục, không chủ quan, nóng vội, máy móc, cứng nhắc, đồng thời kiên quyết xử lý nghiêm những trường hợp cố tình không tự giác nhận và sửa chữa khuyết điểm, những trường hợp cố tình bao che sai phạm, khuyết điểm. Việc kiểm điểm, tự phê bình và phê bình được Trung ương hướng dẫn rất rõ ràng, cụ thể và được thực hiện theo trình tự cấp trên gương mẫu kiểm điểm trước, cấp dưới noi theo; tập thể kiểm điểm trước, cá nhân kiểm điểm sau; cấp uỷ viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý kiểm điểm trước, đảng viên kiểm điểm sau,...
Việc kiểm điểm cần phải gắn với quán triệt những giá trị quý báu về lý luận và thực tiễn trong tác phẩm Tự chỉ trích của Tổng Bí thư Nguyễn Văn Cừ nhất là những quan điểm, nguyên tắc tự phê bình và phê bình. Kết quả kiểm điểm phải đạt được mục đích xây dựng Đảng ta ngày càng vững mạnh hơn, cán bộ, đảng viên gương mẫu và đoàn kết nội bộ tốt hơn, gắn bó với nhân dân mật thiết hơn, thúc đẩy thực hiện nhiệm vụ chính trị đạt kết quả tốt hơn, củng cố niềm tin của nhân dân đối với Đảng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói: "Đảng có vững cách mệnh mới thành công, cũng như người cầm lái có vững thuyền mới chạy. Đảng muốn vững thì phải có chủ nghĩa làm cốt, trong đảng ai cũng phải hiểu, ai cũng phải theo chủ nghĩa ấy. Đảng mà không có chủ nghĩa cũng như người không có trí khôn, tàu không có bàn chỉ nam". Trong những năm qua, Trung ương Đảng, Bộ Chính trị đã ban hành nhiều nghị quyết, chỉ thị nhằm đổi mới, chỉnh đốn, không ngừng xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh trên cả ba mặt chính trị, tư tưởng và tổ chức. Thành tựu của công cuộc đổi mới đất nước là minh chứng cho sự trưởng thành và lớn mạnh của Đảng ta, được nhân dân tin yêu giúp đỡ, chúng ta tin tưởng rằng, sẽ từng bước ngăn chặn, đẩy lùi được tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và tình trạng tham nhũng tiêu cực, xây dựng Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, đáp ứng lòng mong mỏi, sự tin yêu của nhân dân.
Th.s Ngô Thị Thuý Mai
Khoa Xây dựng Đảng, Trường Chính trị tỉnh Kon Tum
[1],3,5 Tự chỉ trích, Văn kiện Đảng toàn tập, NXBCTQG, H. 2000, tập 6, tr.620
[2],4 Tự chỉ trích, Văn kiện Đảng toàn tập, NXBCTQG, H. 2000, tập 6, tr.627
[6],7,10 Tự chỉ trích, Văn kiện Đảng toàn tập, NXBCTQG, H. 2000, tập 6, tr.640
