Toàn cảnh Tọa đàm
Phát biểu khai mạc, TS. Trương Thế Côn – Tổng Biên tập Tạp chí Dân chủ và Pháp luật nhấn mạnh rằng trợ giúp pháp lý (TGPL) là chính sách mang tính nhân văn sâu sắc, tiến bộ của Đảng và Nhà nước ta trong việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân; giúp người nghèo, người yếu thế, những trường hợp đặc biệt khó khăn được tiếp cận công lý và được đối xử bình đẳng trước pháp luật.
Kể từ khi Luật TGPL được ban hành và triển khai, cùng với hệ thống văn bản hướng dẫn kèm theo, hoạt động TGPL đã có bước phát triển đáng kể về quy mô và chất lượng. Hiện nay, mạng lưới tổ chức TGPL đã có mặt ở tất cả các địa phương, mỗi năm hỗ trợ giải quyết hàng chục nghìn vụ việc, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân, củng cố niềm tin của xã hội vào pháp luật và hệ thống tư pháp.
Tuy vậy, thực tiễn vẫn xuất hiện nhiều khó khăn thách thức. Một số quy định pháp lý chưa theo kịp yêu cầu cải cách; cơ chế chính sách chưa khuyến khích được sự tham gia của các nguồn lực xã hội trong hoạt động TGPL, dẫn đến hạn chế về nguồn lực. Sự phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức còn thiếu đồng bộ; việc ứng dụng công nghệ thông tin và thực hiện chuyển đổi số còn chậm và chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.
TS. Trương Thế Côn cho biết, trong bối cảnh đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, chuyển đổi số toàn diện và hội nhập quốc tế sâu rộng, việc tăng cường nguồn lực cho hoạt động TGPL, đặc biệt đối với nhóm yếu thế, là yêu cầu khách quan, cấp bách và mang ý nghĩa quan trọng. Theo ông, Tọa đàm được tổ chức nhằm phân tích, làm rõ chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về tăng cường nguồn lực cho TGPL; xác định vai trò và sự cần thiết của việc bổ sung nguồn lực để nâng cao hiệu quả TGPL; nhận diện các rào cản, vướng mắc và đề xuất các giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến công tác TGPL cho nhóm yếu thế.
Chia sẻ tại tọa đàm về vấn đề tăng cường nguồn lực TGPL đối với người khuyết tật có khó khăn về tài chính, ông Hoàng Trọng Nghĩa – Phó Giám đốc Trung tâm TGPL Nhà nước Bắc Ninh số 1 – cho biết Trung tâm luôn chú trọng đẩy mạnh truyền thông TGPL tại cơ sở. Các buổi truyền thông thường được tổ chức trực tiếp tại thôn, xã để người khuyết tật dễ dàng tiếp cận thông tin pháp luật. Trung tâm đã biên soạn và phát hành 156.234 tờ gấp pháp luật tại các buổi truyền thông, giúp người khuyết tật nhận biết địa chỉ liên hệ và cách thức nộp hồ sơ khi có yêu cầu hỗ trợ pháp lý.
Tuy nhiên, ông Nghĩa cũng nêu ra một số hạn chế như tâm lý tự ti, e ngại của người khuyết tật; phạm vi, quy mô truyền thông chưa bao quát; và sự phối hợp giữa cơ quan tiến hành tố tụng với các đơn vị liên quan đôi khi còn chưa chặt chẽ trong quá trình xử lý vụ việc. Từ đó, ông đề nghị mở rộng diện người khuyết tật được TGPL mà không kèm điều kiện về khó khăn tài chính; tăng cường truyền thông về TGPL tới cộng đồng; nâng cao trách nhiệm các cơ quan tiến hành tố tụng; đồng thời thúc đẩy ứng dụng công nghệ thông tin và trí tuệ nhân tạo trong quy trình tiếp nhận yêu cầu TGPL để người khuyết tật tiếp cận dịch vụ một cách nhanh chóng và hiệu quả.
Về các giải pháp tăng cường nguồn lực cho TGPL đối với nhóm yếu thế, LS Đào Ngọc Chuyền – Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam cho rằng cần mở rộng diện người được TGPL; tháo gỡ những điểm chồng chéo liên quan đến người khuyết tật và nạn nhân của mua bán người; hoàn thiện quy định phối hợp giữa các cơ quan trong hoạt động tố tụng, bao gồm việc giải thích quyền TGPL cho người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố; và tiếp tục hoàn thiện chính sách TGPL trong các chương trình mục tiêu quốc gia.
Ông cũng nhấn mạnh các địa phương cần xác định rõ nhu cầu TGPL để bố trí đủ số lượng người làm TGPL, nhất là trợ giúp viên pháp lý (TGVPL); có kế hoạch tuyển dụng, đào tạo, bồi dưỡng để nâng cao năng lực cho đội ngũ này. TGVPL cần đảm bảo tham gia tối thiểu 8 giờ bồi dưỡng mỗi năm; đồng thời khuyến khích sự tham gia của luật sư giàu kinh nghiệm vào hoạt động TGPL. Các lớp tập huấn kỹ năng công nghệ thông tin, công tác giám sát, đánh giá chất lượng TGPL cần được triển khai thường xuyên; hỗ trợ địa phương nâng cao năng lực cán bộ cơ sở trong tiếp cận thông tin pháp luật qua internet, VNeID và các nền tảng số.
Tại tọa đàm, nhiều đại biểu đã đóng góp ý kiến liên quan đến việc bổ sung biên chế, tăng cường đào tạo chuyên môn, kỹ năng mềm và đạo đức nghề nghiệp; xây dựng cơ chế khuyến khích phù hợp cho đội ngũ thực hiện TGPL; mở rộng mạng lưới cộng tác viên đến cấp xã, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng dân tộc thiểu số để bảo đảm người dân đều có cơ hội tiếp cận TGPL. Bên cạnh đó, các đề xuất cũng tập trung vào việc đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, xây dựng hệ thống dữ liệu điện tử, thực hiện số hóa 100% hồ sơ TGPL, kết nối thông tin với các cơ quan tư pháp; phát triển dịch vụ TGPL trực tuyến; và hoàn thiện quy chế phối hợp giữa Trung tâm TGPL với cơ quan tiến hành tố tụng, các tổ chức chính trị – xã hội, Hội Luật gia và Đoàn Luật sư.