1. Đặt vấn đề
Trong dòng chảy lịch sử hào hùng của dân tộc và Quân đội nhân dân Việt Nam, ý chí tự lực, tự cường luôn là phẩm chất ngời sáng, là sức mạnh nội sinh giúp vượt qua mọi gian lao, thử thách. Bước vào kỷ nguyên mới với những vận hội và thách thức đan xen, đặc biệt là yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng quân đội "Cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại", việc thanh niên quân đội vững vàng ý chí tự lực, tự cường để chinh phục những đỉnh cao mới không chỉ là mệnh lệnh từ thực tiễn mà còn là khát vọng của thế hệ trẻ, góp phần tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Ý chí tự lực, tự cường - Nền tảng vững chắc của người thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới
Ý chí tự lực, tự cường là sự tự ý thức về năng lực của bản thân, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, không ngừng nỗ lực vươn lên bằng chính sức mình, không trông chờ, ỷ lại vào người khác hay hoàn cảnh bên ngoài. Đối với thanh niên quân đội, phẩm chất này còn gắn liền với lòng yêu nước, lý tưởng cách mạng, tinh thần "Quyết chiến, quyết thắng", sự kiên định, bản lĩnh trước mọi khó khăn, cám dỗ. Đó là sự kết tinh của truyền thống dân tộc, tư tưởng Hồ Chí Minh và bản chất tốt đẹp của "Bộ đội Cụ Hồ".
Kỷ nguyên mới đặc trưng bởi cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế sâu rộng, cùng những diễn biến phức tạp của tình hình an ninh thế giới và khu vực, đặt ra những yêu cầu và thách thức to lớn.
Trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực có nhiều diễn biến phức tạp, việc phát huy ý chí tự lực, tự cường của thanh niên quân đội không chỉ là một khẩu hiệu mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết, mang tính sống còn. Trước hết, yêu cầu làm chủ khoa học công nghệ đặt ra một thách thức to lớn. Quân đội ta đang trong quá trình tiến thẳng lên hiện đại, việc tiếp nhận và vận hành những vũ khí, trang bị kỹ thuật thế hệ mới đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong tư duy và năng lực. Sẽ không có con đường nào khác ngoài việc mỗi thanh niên quân đội phải tự lực học tập, chủ động nghiên cứu, biến quá trình huấn luyện thành quá trình tự huấn luyện để thực sự làm chủ khí tài, làm chủ chiến trường, đặc biệt là làm chủ không gian mạng - mặt trận không tiếng súng nhưng vô cùng khốc liệt.
Đồng thời, thanh niên quân đội hôm nay phải đối mặt với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống ngày càng hiện hữu và nguy hiểm. Những thách thức như biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh hay các loại tội phạm công nghệ cao không thể chỉ giải quyết bằng sức mạnh quân sự đơn thuần. Nó đòi hỏi người lính phải có một bản lĩnh chính trị vững vàng, một trí tuệ sắc bén và khả năng thích ứng cực kỳ linh hoạt để vừa là người chiến sĩ, vừa là chuyên gia trên nhiều lĩnh vực. Đồng thời, trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, các thế lực thù địch không ngừng thực hiện âm mưu "diễn biến hòa bình", thúc đẩy "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" nhằm làm phai nhạt lý tưởng của thế hệ trẻ. Chính ý chí tự lực, tự cường là tấm khiên vững chắc nhất, giúp thanh niên quân đội giữ vững lập trường, kiên định với mục tiêu, lý tưởng cách mạng của Đảng và dân tộc.
Bên cạnh đó, tinh thần ấy là động lực cơ bản để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ trong mọi điều kiện. Dù là trong môi trường khắc nghiệt của thao trường, trong những giờ phút căng thẳng của nhiệm vụ sẵn sàng chiến đấu, hay khi xông pha vào những vùng tâm dịch, bão lũ để giúp dân và cả khi thực hiện nhiệm vụ quốc tế cao cả, ý chí tự lực, tự cường luôn là nguồn sức mạnh tinh thần vô tận. Nó biến khó khăn thành cơ hội rèn luyện, biến thử thách thành thước đo lòng trung thành, giúp người chiến sĩ trẻ vượt qua mọi gian khổ để hoàn thành trọn vẹn mọi nhiệm vụ được giao, xứng đáng với niềm tin của Đảng, Nhà nước và Nhân dân.
2.2. Biểu hiện của ý chí tự lực, tự cường trong hành động chinh phục những đỉnh cao mới của thanh niên quân đội
Ý chí tự lực, tự cường không phải là một khái niệm trừu tượng mà được thể hiện sinh động qua từng hành động, việc làm cụ thể của thanh niên quân đội trên các lĩnh vực:
Chinh phục đỉnh cao tri thức, làm chủ khoa học kỹ thuật:
Thanh niên quân đội ngày nay không ngừng tự học, tự nghiên cứu, say mê tìm tòi, tiếp cận những tri thức mới, công nghệ hiện đại. Nhiều đồng chí đã tự học ngoại ngữ, tin học, làm chủ các phần mềm chuyên dụng, các hệ thống vũ khí, khí tài phức tạp. Họ tích cực tham gia các hội thi, hội thao, các diễn đàn khoa học, đề xuất nhiều sáng kiến, cải tiến kỹ thuật có giá trị, góp phần nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và hiệu quả công tác. Những giải thưởng cao trong các kỳ thi Olympic quốc gia, quốc tế, các công trình nghiên cứu khoa học được ứng dụng vào thực tiễn là minh chứng rõ nét cho tinh thần tự lực, tự cường trong chinh phục tri thức.
Chinh phục đỉnh cao trong huấn luyện, rèn luyện, sẵn sàng chiến đấu:
Trong môi trường quân ngũ đầy kỷ luật và thử thách, ý chí tự lực, tự cường được thể hiện qua việc thanh niên tự giác rèn luyện thể lực, kỹ năng chiến thuật, kỹ thuật, vượt qua những bài tập khó, những khoa mục huấn luyện cường độ cao. Họ không ngại khó, ngại khổ, sẵn sàng nhận nhiệm vụ ở những nơi gian khổ, nguy hiểm, luôn giữ vững tinh thần "vượt nắng, thắng mưa, say sưa luyện tập". Những giờ gác đêm, những buổi hành quân xa, những cuộc diễn tập sát thực tế chiến đấu chính là nơi tôi rèn bản lĩnh và ý chí của người lính trẻ.
Chinh phục đỉnh cao trong xây dựng bản lĩnh chính trị, đạo đức, lối sống:
Trước những tác động đa chiều của xã hội, thanh niên quân đội với ý chí tự lực, tự cường luôn kiên định mục tiêu, lý tưởng của Đảng, trung thành tuyệt đối với Tổ quốc, với nhân dân. Họ tự giác tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, nói không với tiêu cực, chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng, giữ gìn phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ". Họ chủ động đấu tranh với những biểu hiện sai trái, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, không để bị lôi kéo, mua chuộc bởi những luận điệu xuyên tạc.
Chinh phục đỉnh cao trong công tác, cống hiến cho đơn vị và cộng đồng:
Nhiều thanh niên quân đội đã tự mình tìm tòi, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, góp phần nâng cao hiệu quả công tác của đơn vị. Họ xung kích, tình nguyện tham gia các hoạt động giúp dân xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, để lại hình ảnh đẹp về người lính trong lòng nhân dân. Tinh thần "đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên" được thể hiện rõ nét qua những hành động cụ thể, thiết thực.
2.3. Định hướng và giải pháp tiếp tục bồi đắp, phát huy ý chí tự lực, tự cường để thanh niên quân đội chinh phục những đỉnh cao mới
Một là, tăng cường giáo dục, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của ý chí tự lực, tự cường.
Đây là giải pháp nền tảng, mang tính cốt lõi, bởi mọi hành động đều bắt nguồn từ nhận thức. Với tư duy biện chứng, Hồ Chí Minh thấy rõ mối quan hệ chặt chẽ giữa nội lực và ngoại lực và Người khẳng định: "Muốn người ta giúp cho, thì trước mình phải tự giúp lấy mình đã" [1]. Khi Việt Nam đánh Mỹ và nhận được sự giúp đỡ to lớn của Liên Xô và Trung Quốc, Hồ Chí Minh vẫn kiên trì nhắc nhở cán bộ và nhân dân: "Các nước bạn ta, trước hết là Liên Xô và Trung Quốc ra sức giúp đỡ ta một cách vô tư, khẳng khái, để chúng ta có thêm điều kiện tự lực cánh sinh" [2] chứ không phải để ta sinh ra tật ỷ lại, trông chờ vào người khác. Thấu triệt tư tưởng đó, các cấp ủy, chỉ huy cần xác định việc giáo dục, nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của ý chí tự lực, tự cường là nhiệm vụ chính trị thường xuyên, không chỉ dừng lại ở các đợt tuyên truyền mang tính hình thức. Công tác giáo dục phải được thực hiện một cách đa dạng, thấm sâu vào mọi hoạt động của đơn vị: từ các buổi sinh hoạt chính trị, tọa đàm, đến việc lồng ghép trong các câu chuyện kể về truyền thống hào hùng của dân tộc, của quân đội. Đặc biệt, cần phân tích sâu sắc tư tưởng Hồ Chí Minh về "tự lực cánh sinh", gắn liền với những ví dụ thực tiễn trong cuộc đời hoạt động của Người, để thanh niên thấy rõ đây không phải là một khái niệm trừu tượng mà là một hệ giá trị sống, một kim chỉ nam cho hành động. Mục tiêu cuối cùng là biến nhận thức thành tự nhận thức, để mỗi thanh niên hiểu rằng ý chí tự lực, tự cường không phải là một yêu cầu từ cấp trên, mà là nhu cầu tự thân, là phẩm chất không thể thiếu của người quân nhân cách mạng trong thời đại mới, và chính là chìa khóa để mở mọi cánh cửa thành công trong sự nghiệp và cuộc sống.
Hai là, xây dựng môi trường rèn luyện thuận lợi, thử thách và khích lệ.
Nhận thức phải đi đôi với hành động, và môi trường chính là mảnh đất màu mỡ để ươm mầm, phát triển ý chí tự lực, tự cường. Một môi trường quân sự lý tưởng không chỉ có kỷ luật nghiêm minh mà còn phải thấm đẫm tính dân chủ và sự tin tưởng. Việc mạnh dạn giao cho thanh niên những nhiệm vụ khó, những công việc đòi hỏi sự đột phá, sáng tạo chính là cách tốt nhất để thử thách bản lĩnh và khơi dậy tiềm năng của họ. Khi được tin tưởng, người lính trẻ sẽ có ý thức trách nhiệm cao hơn, chủ động tìm tòi, khắc phục khó khăn để hoàn thành nhiệm vụ. Song song với đó, việc xây dựng một môi trường văn hóa thực sự lành mạnh, nơi mọi nỗ lực, dù là nhỏ nhất, đều được ghi nhận, mọi ý kiến đóng góp đều được lắng nghe, sẽ tạo ra động lực tinh thần to lớn. Các phong trào thi đua cần được tổ chức thực chất, tránh bệnh thành tích, tập trung vào việc khích lệ tinh thần tự giác, chủ động, biến mỗi cá nhân thành một chủ thể tích cực trong quá trình rèn luyện, thay vì là một đối tượng bị động của các chương trình huấn luyện.
Ba là, phát huy vai trò xung kích, sáng tạo của tổ chức Đoàn trong việc tổ chức các hoạt động rèn luyện.
Tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong quân đội phải thực sự là ngọn cờ đầu, là người bạn đồng hành tin cậy của thanh niên. Để làm được điều đó, hoạt động Đoàn cần phải thoát khỏi lối mòn, hình thức và liên tục đổi mới. Thay vì các hoạt động chung chung, Đoàn cần thiết kế những "sân chơi" trí tuệ và bản lĩnh, gắn liền với nhiệm vụ chuyên môn và xu thế phát triển của khoa học công nghệ. Đó có thể là các câu lạc bộ về ngoại ngữ, kỹ năng tác chiến không gian mạng hay các diễn đàn để thanh niên trao đổi, tham mưu, hiến kế về các giải pháp nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu. Bằng việc tạo ra các mô hình tự học, tự quản, tự rèn luyện, tổ chức Đoàn sẽ trao cho thanh niên cơ hội để thể hiện vai trò chủ thể, phát huy tối đa tính năng động, sáng tạo và hun đúc ý chí tự lực, tự cường một cách tự nhiên và hiệu quả nhất ngay từ cơ sở.
Bốn là, nêu gương, nhân rộng các điển hình tiên tiến về ý chí tự lực, tự cường.
Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh hết sức quan tâm coi trọng việc nêu gương. Cả cuộc đời giản dị, trong sáng của Người luôn là tấm gương đạo đức mẫu mực, tự giác nêu gương, nói đi đôi với làm. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, nêu gương có vai trò to lớn và là một giá trị trong chuẩn mực đạo đức của người cán bộ, đảng viên, nhất là người đứng đầu, bởi như Người nói "Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền" [3]. Sức mạnh của sự nêu gương có khả năng lan tỏa và truyền cảm hứng vô cùng mạnh mẽ. Vì vậy, công tác phát hiện, bồi dưỡng, biểu dương và nhân rộng các điển hình tiên tiến là một giải pháp cực kỳ quan trọng. Cấp uỷ, chỉ huy, cơ quan chính trị cần có các biện pháp cụ thể, nhận ra những nỗ lực thầm lặng, những tấm gương vượt khó vươn lên trong học tập, công tác, trong cuộc sống đời thường. Việc tôn vinh phải được thực hiện kịp thời, trang trọng và phổ biến rộng rãi trong toàn đơn vị. Những câu chuyện về các cá nhân, tập thể đã tự lực nghiên cứu, làm chủ vũ khí mới; những chiến sĩ đã kiên trì vượt qua hoàn cảnh cá nhân để hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ; hay những tập thể đoàn kết, tự cường trong thực hiện các nhiệm vụ khó khăn… sẽ là minh chứng sống động nhất, thuyết phục nhất. Những tấm gương này không chỉ là niềm tự hào của đơn vị mà còn trở thành mục tiêu phấn đấu, tạo ra phong trào thi đua tích cực, thôi thúc mỗi thanh niên noi theo.
Năm là, bản thân mỗi thanh niên quân đội phải không ngừng tự tu dưỡng, rèn luyện.
Tất cả các giải pháp trên chỉ là yếu tố hỗ trợ, còn yếu tố quyết định nhất vẫn nằm ở chính bản thân mỗi thanh niên quân đội. Ý chí tự lực, tự cường phải được coi là một quá trình "tự thân vận động" không ngừng nghỉ. Mỗi người cần bắt đầu bằng việc tự nhận thức, xác định rõ mục tiêu, lý tưởng phấn đấu của mình và xây dựng một kế hoạch rèn luyện cụ thể, khả thi. Sự tự giác phải được thể hiện trong từng hành động nhỏ nhất (tự giác trong học tập để nâng cao trình độ, tự giác trong rèn luyện thể lực, tự giác trong chấp hành kỷ luật). Phải chủ động tìm tòi, học hỏi từ sách vở, từ đồng đội và từ chính những thử thách trong thực tiễn; xem khó khăn, thất bại là cơ hội để trưởng thành chứ không phải là lý do để chùn bước. Giữ vững tinh thần lạc quan, ý chí tiến công và một khát vọng cống hiến mãnh liệt là nguồn năng lượng vô tận để chinh phục những đỉnh cao mới. Việc chinh phục những đỉnh cao mới không chỉ là vinh quang cá nhân mà còn là trách nhiệm, là danh dự của mỗi thanh niên quân đội đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
3. Kết luận
Ý chí tự lực, tự cường là ngọn lửa thiêng liêng, là hành trang không thể thiếu của thanh niên quân đội trên con đường chinh phục những đỉnh cao mới. Trong bối cảnh đất nước và quân đội đang bước vào giai đoạn phát triển mới, việc hun đúc, phát huy mạnh mẽ phẩm chất này càng trở nên cấp thiết. Với sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, sự đồng hành của các cấp, các ngành và nỗ lực tự thân, tin tưởng rằng thanh niên quân đội sẽ tiếp tục vững vàng ý chí, bản lĩnh, trí tuệ, xung kích, sáng tạo, góp phần xây dựng quân đội ngày càng hùng mạnh, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới.
Trung tá, Ths Nguyễn Quốc Duy
Học viện Lục quân, Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
[1]. Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2002, tr.55.
[2]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.103.
[3]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.284.