Công tác trọng tâm trong giai đoạn hiện nay và thời gian tới là xây dựng và tổ chức thực hiện mô hình tổng thể tổ chức bộ máy hệ thống chính trị Việt Nam đáp ứng những yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn cách mạng mới"1.
1. Xây dựng bộ máy hệ thống chính trị tinh gọn là đòi hỏi tất yếu, cấp bách đáp ứng yêu cầu kỷ nguyên vươn mình của dân tộc
Thứ nhất, xuất phát từ lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa
Theo V.I.Lênin, xây dựng hệ thống chính trị xã hội chủ nghĩa phải tập trung vào tinh giản bộ máy, không nên và không thể để một bộ máy quá cồng kềnh, thực hiện theo nguyên tắc "Thà ít mà tốt", cần giải quyết tốt mối quan hệ giữa Đảng - Nhà nước - Nhân dân và xã hội.
Ngay từ những ngày đầu xây dựng chính quyền cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thức rõ tầm quan trọng, tính cấp thiết, nội dung và phương thức tinh giản bộ máy. Người chỉ rõ: cần triệt để và đồng bộ giảm bớt những tổ chức, khâu trung gian và cá nhân không cần thiết, "các cơ quan chính quyền và đoàn thể cần phải triệt để giản chính"2. Giản chính tức là "chính quyền và đoàn thể tìm mọi cách để giảm bớt những cơ quan và những nhân viên không cần thiết lắm, để tiết kiệm sức người và của, để thêm sức vào việc sản xuất. Đồng thời tìm mọi cách để nâng cao năng suất của những nhân viên và các cơ quan"3. "… phải sắp xếp cho gọn gàng, hợp lý, mọi người đều có công việc thiết thực, những người thừa phải đưa đi chỗ thiếu, những người ở lại phải thi đua nâng cao năng suất của mình. Thế là tinh, gọn, tinh là năng suất lên cao, làm cho mau, cho tốt, giản là vừa phải, không kềnh càng, tránh hình thức"4.
Thứ hai, xuất phát từ sự vận dụng bài học xây dựng nhà nước phong kiến trong lịch sử dân tộc Việt Nam
Trong lịch sử phong kiến Việt Nam, nổi bật nhất ở thời Lý, Trần, Lê sơ, bộ máy nhà nước quân chủ được quan tâm tổ chức chặt chẽ. Các nhà nước phong kiến Việt Nam thực hiện tinh gọn bộ máy, nâng cao hiệu quả, hiệu lực, giảm đầu mối trung gian, công việc thuận lợi, nhanh chóng, khắc phục tình trạng đề bạt, sử dụng người thân quen, lợi ích nhóm. Bài học của các nhà nước phong kiến ở nước ta cho thấy có 2 cách để tinh gọn bộ máy hiệu quả. Một là "giữ công bằng trung tín", "các người thuộc viên quan trên, thường kiểm xét luôn, giỏi thì tiến lên, hèn thì cho về"5. Hai là, đi đôi với việc giảm bớt số lượng bộ máy thì cần cải cách thủ tục hành chính theo hướng giảm bớt thủ tục rườm rà... Tinh gọn bộ máy cũng là để giảm gánh nặng tiền thuế, ngân sách nuôi bộ máy cồng kềnh.
Thứ ba, xuất phát từ thực tiễn - kinh nghiệm xây dựng Nhà nước dưới sự lãnh đạo của Đảng và xu thế thời đại
Ngay từ khi giành được chính quyền, Đảng ta và Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm xây dựng bộ máy trong sạch vững mạnh, đội ngũ cán bộ có phẩm chất năng lực tốt, hết lòng vì nước, vì dân. Trong công cuộc đổi mới, Đảng ta khẳng định: Cần phải tăng cường bộ máy, từ Trung ương đến cơ sở thành một hệ thống thống nhất, có sự phân định rành mạch nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm từng cấp, theo nguyên tắc tập trung dân chủ.
Thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25/10/2017 của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, chúng ta đạt được những kết quả quan trọng, tạo chuyển biến tích cực trong tổ chức bộ máy, nâng cao hiệu quả hoạt động của các cơ quan, đơn vị trong hệ thống chính trị. Tuy nhiên, tổ chức bộ máy hệ thống chính trị nhiều tầng nấc, nhiều đầu mối; hiệu quả hoạt động chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ; phân định trách nhiệm, phân cấp, phân quyền chưa đồng bộ, hợp lý, bao biện làm thay, bỏ sót nhiệm vụ. Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, tổ chức bộ máy hệ thống chính trị nước ta cơ bản vẫn theo mô hình cồng kềnh, nhiều vấn đề không còn phù hợp, tạo ra tình trạng nói không đi đôi với làm, cản trở sự phát triển.
Nhận thức sâu sắc, thấu đáo đòi hỏi của thực tiễn, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: "Đây là vấn đề rất cấp bách, bắt buộc phải làm, càng làm sớm càng có lợi cho dân, cho nước vì đã nhiều Đại hội của Đảng từ các nhiệm kỳ trước từng đặt ra vấn đề này"6. "Đất nước đang đứng trước cánh cửa lịch sử bước vào kỷ nguyên vươn mình. Những công việc chúng ta làm hôm nay, sẽ quyết định tương lai. Chậm trễ là có lỗi với nhân dân"7.
Những năm qua, tinh gọn tổ chức bộ máy là xu thế chung ở nhiều quốc gia. Các nước: Anh, Pháp, Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore... đang là những quốc gia rất coi trọng tinh gọn bộ máy, đẩy mạnh cắt giảm nhân sự bộ máy hành chính công. Chính phủ đẩy mạnh phân cấp, phân quyền, tăng cường xã hội hóa dịch vụ công... Xu thế đó, đặt ra yêu cầu cấp bách đòi hỏi Đảng ta phải lãnh đạo quyết liệt, với quyết tâm chính trị cao nhất, đổi mới, cấu trúc lại bộ máy, sắp xếp địa giới hành chính theo hướng tinh gọn, giảm tầng nấc trung gian, tạo sự thông suốt, phát huy cao nhất sáng tạo, tự chủ, trách nhiệm, tạo động lực - không gian mới kiến tạo sự phát triển.
Thứ tư, xuất phát từ yêu cầu xây dựng đi đôi với bảo vệ Tổ quốc trong kỷ nguyên mới
Tinh gọn bộ máy, thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược, phát triển nhanh, bền vững trong kỷ nguyên mới, sẽ tạo ra các tiềm lực: Kinh tế, khoa học công nghệ, văn hoá xã hội, quốc phòng - an ninh, quân sự… đủ mạnh, tạo sức mạnh tổng hợp trên nền tảng thế trận lòng dân vững chắc. Sức mạnh tổng hợp của đất nước quyết định sự thành công sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong kỷ nguyên mới, mối quan hệ hữu cơ của hai nhiệm vụ chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc có sự phát triển về chất. Xây dựng đất nước phát triển nhanh, bền vững, phòng chống, ngăn chặn, đẩy lùi các nguy cơ là kế sách bảo vệ cấp bách và tối ưu nhất. Tình hình thế giới hiện nay, sự chuyển hoá, xen kẽ, đan cài giữa đối tượng và đối tác, đồng minh và đối tác có sự biến động nhanh chóng và phức tạp, tiềm lực, vị thế, uy tín của đất nước và sự năng động, thích ứng của bộ máy là nhân tố quyết định thành công sự phát triển độc lập tự chủ, tự lực, tự cường của dân tộc.
Thứ năm, đến nay những thành công bước đầu trong thực tiễn đã khẳng định tính đúng đắn sáng tạo của quyết tâm chiến lược tinh gọn bộ máy của Đảng ta
Sự lãnh đạo, chỉ đạo quyết đoán, sâu sát của Đảng và sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị với quyết tâm chính trị cao nhất, việc thực hiện cấu trúc lại bộ máy, sắp xếp địa giới hành chính, vận hành chính quyền địa phương hai cấp đã mang lại những kết quả, đáp ứng kỳ vọng của Nhân dân, doanh nghiệp, tạo ra bước ngoặt của bộ máy kiến tạo và phát triển, thể hiện sự thành công của Đảng trong kiến tạo không gian mới, động lực mới, chuẩn bị tiền đề quyết định để đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình. Việc cải cách bộ máy đã thực sự đảm bảo phương châm tất cả để phục vụ Nhân dân được tốt hơn, kịp thời hơn, chính quyền gần dân hơn. Nhân dân hài lòng hơn, đồng thuận với cơ quan công quyền và ngày càng tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước.
2. Một số giải pháp tổ chức, triển khai thực hiện thành công chủ trương tinh gọn bộ máy hệ thống chính trị trong tình hình mới
Thứ nhất, nâng cao nhận thức, trách nhiệm cho cán bộ, đảng viên về chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng
Mỗi cán bộ, đảng viên phải được học tập, quán triệt, nhận thức đầy đủ, đúng đắn chủ trương, chính sách tinh gọn bộ máy của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị. Nắm vững mục tiêu, quan điểm chỉ đạo, những yêu cầu giải pháp thực hiện tinh gọn bộ máy. Trên cơ sở đó, mỗi cán bộ, đảng viên nêu cao trách nhiệm, ra sức thực hiện chủ trương của Đảng, nghị quyết, chỉ thị các cấp. Tích cực chủ động hiến kế, đề xuất, tham mưu cho Đảng những phương pháp triển khai hiệu quả, biện pháp tháo gỡ khó khăn vướng mắc trong tổ chức thực hiện nghị quyết ở các cấp. Gương mẫu trong quán triệt và thực hiện nghiêm sự phân công của tổ chức. Phát huy năng lực cá nhân, phấn đấu cống hiến với tinh thần tất cả để tinh gọn bộ máy, thực hiện nghiêm đạo đức công vụ, giữ gìn mối quan hệ đoàn kết, gắn bó Đảng với dân theo tinh thần "Dĩ công vi thượng", "Bảy dám", "Phải thuộc bài và làm tròn vai" có tinh thần dám đổi mới, luôn có khát vọng cống hiến và sẵn sàng thích ứng với yêu cầu của thời đại mới.
Thứ hai, cấp uỷ, tổ chức đảng làm tốt công tác lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện nghiêm chủ trương, chính sách của Đảng về tinh gọn bộ máy
Quá trình triển khai chủ trương, cấp uỷ, tổ chức đảng, các ngành, các cấp phải hành động quyết liệt với quyết tâm chính trị cao nhất. Cán bộ chủ trì, bí thư cấp ủy, cơ quan, đơn vị cần gương mẫu, chủ động, quyết liệt thực hiện nhiệm vụ được giao theo tinh thần "vừa chạy vừa xếp hàng"; "Trung ương không chờ cấp tỉnh, cấp tỉnh không chờ cấp huyện, cấp huyện không chờ cơ sở"; "Trung ương làm gương, địa phương hưởng ứng"8. Từng cấp, từng ngành bám sát kế hoạch để tổng kết và đề xuất mô hình cơ quan, đơn vị mình bảo đảm đúng tiến độ.
Tổ chức đảng, cơ quan các cấp có thẩm quyền thực hiện đúng nguyên tắc lãnh đạo tập thể, cá nhân phụ trách đi đôi với phát huy dân chủ, công khai minh bạch, thực hiện đúng quy trình công tác củng cố kiện toàn. Các cấp uỷ, tổ chức đảng cần phát huy vai trò của các thành viên trong hệ thống chính trị, các thành viên trong Mặt trận Tổ quốc, tạo hiệu ứng đồng thuận, lan toả trong Nhân dân, huy động sự đồng tình ủng hộ của Nhân dân, tham gia thực hiện các khâu, các bước công tác sắp xếp, tinh gọn bộ máy, điều chỉnh địa giới hành chính ở mỗi cấp. Thực hiện tốt phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng".
Thứ ba, kết hợp chặt chẽ công tác tư tưởng, tổ chức, cán bộ và chính sách, bảo đảm công khai minh bạch, đúng chế độ - chính sách với các đối tượng trong quá trình thực hiện
Đây là vấn đề có ý nghĩa quyết định hiệu quả thực hiện chủ trương của Đảng. Trước hết cần làm cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân nhận thức thấu suốt, nhất trí cao với chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng. Muốn vậy, ở mỗi cấp cần đổi mới nội dung, hình thức công tác tuyên truyền giáo dục, khéo làm công tác dân vận, phù hợp từng đối tượng để Nhân dân đồng tình ủng hộ.
Cấp uỷ đảng, chính quyền, mặt trận, các tổ chức chính trị xã hội các cấp cần nhận thức đúng vai trò của công tác tư tưởng, tổ chức cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân học tập, quán triệt đường lối, chủ trương của Đảng, nghị quyết của các cấp. Cấp uỷ, tổ chức đảng các cấp cần vận động và tổ chức cho Nhân dân tham gia đóng góp ý kiến trong quá trình tinh gọn bộ máy, thực sự biết dựa vào dân để khắc phục khó khăn vướng mắc, tháo gỡ các "nút thắt" trong quá trình xây dựng, củng cố hệ thống chính trị, tổ chức Đảng, Nhà nước. Dựa vào dân để phát hiện, trọng dụng người tài, thực sự có "lòng" giúp nước, giúp dân, cũng như dựa vào dân để phát hiện, đưa những người sa vào chủ nghĩa cá nhân, tham nhũng, tiêu cực, lãng phí ra khỏi bộ máy Đảng, Nhà nước.
Thứ tư, phê phán, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái xuyên tạc, phủ nhận chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng
Hiện nay, các thế lực cơ hội, phản động đang tập trung xuyên tạc chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng và Nhà nước ta nhằm gây nhiễu thông tin, làm gia tăng các biểu hiện "tự diễn biến, tự chuyển hóa" trong nội bộ cán bộ, đảng viên, Nhân dân, làm giảm sút niềm tin của Nhân dân với Đảng, Nhà nước, Quân đội, Công an… kích động gây rối an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, từ đó tạo ngòi nổ để phá hoại cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy.
Thực tế đó, đòi hỏi cấp uỷ, tổ chức đảng các cấp cần đặc biệt coi trọng lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thật tốt nhiệm vụ đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái thù địch. Trước hết, cần làm cho mỗi cán bộ, đảng viên có nhận thức đúng, tình cảm đẹp, trách nhiệm cao, tin tưởng tuyệt đối vào chủ trương, đường lối của Đảng trên cơ sở hiểu biết khoa học. Đồng thời, tăng cường tuyên truyền giáo dục, vạch trần bản chất bọn phản động cơ hội, giúp cán bộ, đảng viên và Nhân dân nhận diện đúng âm mưu thủ đoạn của các thế lực thù địch, từ đó kiên định lập trường tư tưởng, tỉnh táo, sáng suốt, không mắc mưu kẻ xấu. Tích cực tham gia đấu tranh phản bác các thông tin bịa đặt của các thế lực cơ hội, phản động, bảo vệ chủ trương tinh gọn bộ máy của Đảng.
Tóm lại, Xây dựng hệ thống chính trị tinh, gọn, mạnh là chủ trương chiến lược, nhất quán của Đảng, Nhà nước ta trong kỷ nguyên mới của đất nước, là điều kiện tiên quyết thực hiện thành công các mục tiêu chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa trong tình hình mới. Đây là nhiệm vụ trọng yếu, cấp bách của cả hệ thống chính trị, là đòi hỏi cấp thiết của thực tiễn, là mệnh lệnh của cuộc sống, là thời cơ vàng để đưa đất nước "cất cánh", sánh vai cùng các cường quốc năm châu, thực hiện khát vọng hùng cường, phồn vinh, hạnh phúc.
Đại tá, TS Nguyễn Thanh Hải - Thiếu tá, ThS Trần Thị Tươi - Đại học Nguyễn Huệ
1. https://www.qdnd.vn/chinh-tri/tin-tuc/phat-bieu-cua-tong-bi-thu-to-lam-tai-hoi-nghi-toan-quoc-quan-triet-trien-khai-tong-ket-viec-thuc-hien-nghi-quyet-so-18-va-mot-so-noi-dung-quan-trong-805283
2,3. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tập 6, tr. 489, 477.
4. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tập 7, tr.432.
5. https://baohaiduong.vn/tinh-gon-bo-may-bai-hoc-tu-thoi-phong-kien-400363.html.
8. https://nvsk.vnanet.vn/tong-bi-thu-to-lam-cac-nganh-tu-trung-uong-toi-co-so-phai-xac-dinh-quyet-tam-chinh-tri-cao-nhat-trong-thuc-hien-chu-truong-tinh-gon-to-chuc-bo-may-cua-he-thong-chinh-tri-1-158507.vna
9. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 6, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.
10. Đảng Cộng sản Việt Nam (2017), Nghị quyết của Ban Chấp hành Trung ương khóa XII về một số vấn đề về tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, số 18-NQ/TW, ngày 25/10/2017.
12. Đảng Cộng sản Việt Nam (2023), Kết luận của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 18-NQ/TW, số 50-KL/TW, ngày 28/2/2023.
13. Đảng Cộng sản Việt Nam (2025), Kết luận của Bộ Chính trị, Ban Bí thư về triển khai nghiên cứu, đề xuất tiếp tục sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, số127-KL/TW, ngày 28/2/2025.
14. Tổng bí thư Tô Lâm (2024), Bài phát biểu tại Hội nghị toàn quốc quán triệt, triển khai tổng kết thực hiện Nghị quyết 18-NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XII, tháng 12/2024.
15. Tổng bí thư Tô Lâm (2025), Rạng rỡ Việt Nam, bài viết nhân dịp kỷ niệm 95 năm Ngày thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam (3/2/1930 - 3/2/2025).