Trepanation, một thủ tục phẫu thuật kỳ lạ với lịch sử kéo dài hàng nghìn năm, đã được thực hiện từ thời cổ đại để chữa trị các bệnh về thể chất và tinh thần. Mặc dù việc khoan lỗ vào hộp sọ có vẻ như là phương pháp tra tấn trong các mô tả cổ điển, nhưng thực tế đây là một trong những phương pháp y tế lâu đời nhất được biết đến, xuất hiện từ ít nhất 10.000 năm trước và vẫn được áp dụng trong môi trường y tế hiện đại với một số biến thể.
Lịch sử sơ khai của trepanation
Vào thời kỳ cổ đại, trepanation được thực hiện với những công cụ thô sơ như đá lửa, obsidian, hoặc đá để cạo hoặc khoan qua hộp sọ cho đến khi lộ ra màng dura, một lớp màng bao quanh não. Thủ tục này đã được thực hiện ở nhiều nền văn hóa trên khắp thế giới, từ châu Âu đến châu Á, Nam Mỹ, và châu Phi.
Người Hy Lạp và La Mã là những nền văn minh đầu tiên phát triển các dụng cụ chuyên biệt cho trepanation, trong đó có terebra serrata, một dụng cụ có thể xuyên qua hộp sọ khi bác sĩ lăn nó giữa hai tay. Công cụ này sau đó đã trở thành nguồn cảm hứng cho các thiết bị phẫu thuật thần kinh hiện đại như lỗ burr và máy khoan điện.
Trong các nền văn hóa khác nhau, lý do thực hiện trepanation cũng đa dạng: từ điều trị chứng động kinh, ngăn ngừa "sự chiếm hữu của linh hồn ma quỷ" đến phục vụ nghi lễ chuyển đổi. Điều đáng kinh ngạc là một số phương pháp này, đặc biệt là kỹ thuật cạo lớp xương ra khỏi hộp sọ, đã tồn tại đến thời Phục hưng Ý và vẫn được áp dụng trong một số nghi lễ tâm linh cho đến tận thời hiện đại.
Phương pháp và tỉ lệ sống sót
Có năm phương pháp chính để thực hiện trepanation trong thời cổ đại, bao gồm cạo, cắt hình chữ nhật giao nhau, khoan vòng tròn các lỗ và nâng đĩa xương ra ngoài. Tuy nhiên, bất kể phương pháp nào, việc khoan hoặc cạo hộp sọ luôn đi kèm với nhiều nguy cơ, từ nhiễm trùng, chấn thương não cho đến tử vong. Tuy nhiên, những nghiên cứu gần đây cho thấy tỷ lệ sống sót của bệnh nhân thời cổ đại khá cao, dao động từ 40% đến 90%, tùy thuộc vào kỹ năng của người thực hiện.
Mục đích và ý nghĩa tâm linh của trepanation
Trong nhiều nền văn hóa, trepanation được thực hiện với niềm tin rằng việc tiếp xúc hộp sọ với không khí có thể giúp chữa lành bệnh tật. Thậm chí, có nhiều bằng chứng cho thấy phương pháp này được thực hiện vì lý do tâm linh hoặc nghi lễ. Chẳng hạn, các dấu vết trên hộp sọ từ thời kỳ đồ đồng ở Nga cho thấy trepanation có thể là một nghi lễ mang tính biểu tượng hơn là y tế.
Theo chuyên gia Miguel A. Faria, Jr., lý do chính có thể là để thay đổi hành vi của con người. Trong khi đó, một số hộp sọ trepaned được khai quật ở Nga cho thấy các bệnh nhân có thể đã tham gia vào các nghi lễ để thay đổi bản thân một cách thần bí hoặc đạt được sức mạnh siêu nhiên.
Sự lan tỏa của trepanation qua các nền văn hóa
Bằng chứng khảo cổ học cho thấy trepanation đã xuất hiện ở nhiều nơi trên thế giới. Ở châu Âu, ghi chép sớm nhất về thủ tục này đến từ bác sĩ Hy Lạp Hippocrates vào thế kỷ thứ 5 TCN, khi ông sử dụng phương pháp trepanation để điều trị chấn thương sọ não. Tại Trung Quốc, mặc dù việc trepanation cổ đại từng được coi là hiếm, nhưng các phát hiện gần đây đã chứng minh điều ngược lại, cho thấy nó đã được thực hiện từ thời kỳ đồ đá mới đến thời kỳ đồ sắt.
Ở Nam Thái Bình Dương, vỏ sò mài sắc đã được sử dụng để thực hiện trepanation, trong khi ở Peru, những con dao nghi lễ được cho là công cụ chính. Ở Đông Phi, việc thực hiện thủ tục này thậm chí còn kéo dài đến thế kỷ 20.
Mặc dù phần lớn các hộp sọ trepaned có liên quan đến bệnh tật hoặc chấn thương, một số bằng chứng chỉ ra rằng nhiều người đã thực hiện thủ tục này vì lý do nghi lễ hoặc để chữa bệnh tâm linh.
Trepanation hiện đại và sự ứng dụng trong y học
Ngày nay, một phiên bản hiện đại của trepanation, được gọi là craniotomy, vẫn được sử dụng trong các bệnh viện để điều trị những tình trạng nghiêm trọng như khối u não. Tuy nhiên, thủ tục này chỉ được thực hiện dưới sự giám sát của các chuyên gia y tế nhằm giảm thiểu rủi ro như co giật, đột quỵ hoặc hôn mê.
Điều đáng ngạc nhiên hơn nữa là một số nhóm siêu hình hiện đại đã tự nguyện thực hiện trepanation, tin rằng nó có thể giúp nâng cao sức khỏe tinh thần.
Lời cảnh báo từ giới chuyên gia
Mặc dù một số người tin rằng trepanation đã cải thiện giấc mơ và sức khỏe tinh thần của họ, nhưng các chuyên gia y tế cảnh báo rằng việc tự thực hiện thủ tục này cực kỳ nguy hiểm. Ngay cả trong điều kiện y tế được kiểm soát, các ca phẫu thuật liên quan đến việc mở hộp sọ cũng có nguy cơ cao và không nên thực hiện mà không có sự giám sát y tế chuyên nghiệp.
Trepanation, dù là một thủ tục cổ xưa hay hiện đại, tiếp tục gây tò mò và là chủ đề của nhiều nghiên cứu. Tuy nhiên, những nguy cơ liên quan đến nó khiến phương pháp này, trong phần lớn các trường hợp, không còn phù hợp với nhu cầu y tế hiện đại, ngoại trừ những trường hợp cụ thể yêu cầu phẫu thuật thần kinh.
Đức Khương
