Ảnh minh họa
Khi pháp luật còn "xa" với người nghèo
Ở nhiều vùng nông thôn, miền núi, vùng sâu, vùng xa, pháp luật vẫn được cảm nhận như điều gì đó khô khan, khó hiểu và ít liên quan trực tiếp đến cuộc sống hằng ngày. Không ít người nghèo cho rằng pháp luật là việc của "nhà nước", của "cán bộ", còn bản thân mình thì chỉ cần lo làm ăn, sinh sống qua ngày.
Chính tâm lý này khiến nhiều người nghèo không chủ động tìm hiểu pháp luật, không biết quyền và nghĩa vụ của mình, cũng không biết khi nào cần tìm đến trợ giúp pháp lý. Khi xảy ra tranh chấp đất đai, mâu thuẫn gia đình hay vướng mắc trong tiếp cận chính sách an sinh xã hội, họ thường chọn cách cam chịu hoặc giải quyết theo cảm tính, dẫn đến thiệt thòi kéo dài.
Thực tế đó cho thấy, nếu pháp luật chỉ được truyền thông theo cách "từ trên xuống", nặng về văn bản, thuật ngữ pháp lý, thì rất khó chạm tới người nghèo. Muốn đưa pháp luật đến gần người nghèo, cần một cách tiếp cận khác: truyền thông pháp luật từ cộng đồng.
Truyền thông pháp luật từ cộng đồng là gì?
Truyền thông pháp luật từ cộng đồng là cách làm lấy người dân và cộng đồng làm trung tâm, đưa pháp luật đến với người dân thông qua những hình thức gần gũi, quen thuộc, phù hợp với điều kiện sống, văn hóa và nhu cầu thực tế của cộng đồng.
Thay vì chỉ phổ biến luật theo kiểu đọc – chép, truyền thông pháp luật từ cộng đồng chú trọng: Giải thích pháp luật bằng ngôn ngữ đời thường; Gắn pháp luật với các tình huống cụ thể tại địa phương; Khuyến khích người dân tham gia trao đổi, chia sẻ và phản hồi.
Cách làm này phù hợp với tinh thần phát triển cộng đồng trong giảm nghèo bền vững, coi người dân – đặc biệt là người nghèo – là chủ thể của quá trình phát triển, chứ không chỉ là đối tượng thụ hưởng chính sách
Truyền thông - "cửa ngõ" để người nghèo tiếp cận trợ giúp pháp lý
Một trong những nguyên nhân lớn khiến trợ giúp pháp lý chưa phát huy hết hiệu quả là nhiều người nghèo không biết mình có quyền được trợ giúp pháp lý miễn phí theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017. Khoảng trống thông tin này chỉ có thể được lấp đầy bằng truyền thông.
Theo định hướng của Dự án Truyền thông và giảm nghèo về thông tin thuộc Chương trình MTQG giảm nghèo bền vững, truyền thông cần hướng tới mục tiêu giúp người nghèo: Biết các chính sách, quyền lợi liên quan trực tiếp đến mình; Biết địa chỉ, cách thức tiếp cận các dịch vụ hỗ trợ; Biết tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp khi gặp rủi ro
Khi truyền thông pháp luật được triển khai từ cộng đồng, thông tin về trợ giúp pháp lý không còn là khái niệm xa lạ, mà trở thành kiến thức thiết thực, dễ nhớ, dễ áp dụng.
Những hình thức truyền thông pháp luật gần dân, hiệu quả
Thực tiễn tại nhiều địa phương cho thấy, truyền thông pháp luật từ cộng đồng có thể triển khai linh hoạt bằng nhiều hình thức, phù hợp với điều kiện từng vùng.
Truyền thông qua sinh hoạt cộng đồng: Các buổi họp thôn, sinh hoạt tổ dân phố, sinh hoạt chi đoàn, chi hội là dịp thuận lợi để lồng ghép nội dung pháp luật. Khi pháp luật được đưa vào những không gian quen thuộc, người dân dễ tiếp nhận và sẵn sàng trao đổi hơn.
Truyền thông qua hệ thống cơ sở: Loa truyền thanh xã, bảng tin thôn, nhà văn hóa cộng đồng vẫn là kênh thông tin quan trọng đối với người nghèo, nhất là ở vùng nông thôn, miền núi. Những thông tin ngắn gọn, thiết thực về trợ giúp pháp lý, quyền lợi của người nghèo nếu được phát thường xuyên sẽ tạo hiệu ứng nhắc nhớ.
Truyền thông qua báo chí và nền tảng số: Báo chí điện tử, mạng xã hội, video ngắn, infographic giúp thông tin pháp luật lan tỏa nhanh, rộng và dễ tiếp cận hơn. Với cách thể hiện sinh động, gần gũi, báo chí đóng vai trò quan trọng trong việc "giải mã" pháp luật cho người nghèo.
Truyền thông gắn với trợ giúp pháp lý lưu động: Các buổi trợ giúp pháp lý lưu động không chỉ để tư vấn, mà còn là cơ hội truyền thông trực tiếp, giải đáp thắc mắc ngay tại chỗ. Đây là hình thức truyền thông "2 trong 1", vừa cung cấp thông tin, vừa giải quyết vấn đề cụ thể cho người dân.
Vai trò của các lực lượng tại cơ sở trong truyền thông pháp luật
Truyền thông pháp luật từ cộng đồng không thể thành công nếu thiếu sự tham gia của các lực lượng tại cơ sở. Cán bộ thôn, bản, người có uy tín, tổ chức Đoàn, Hội chính là những "người truyền tin" hiệu quả nhất.
Họ là những người: Hiểu rõ hoàn cảnh, nhu cầu của người nghèo; Có uy tín, dễ tạo niềm tin trong cộng đồng; Có khả năng chuyển tải pháp luật bằng ngôn ngữ đời sống.
Khi các lực lượng này được trang bị kiến thức pháp luật cơ bản và kỹ năng truyền thông, họ sẽ trở thành cầu nối quan trọng giữa người nghèo với các dịch vụ trợ giúp pháp lý, góp phần giảm "nghèo pháp lý" ngay từ cơ sở.
Truyền thông pháp luật gắn với sự tham gia của người dân
Một điểm then chốt của truyền thông pháp luật từ cộng đồng là sự tham gia của người dân. Người dân không chỉ là người nghe, mà còn là người chia sẻ, phản ánh và góp ý.
Khi người nghèo được tham gia: Họ mạnh dạn nêu ra những vướng mắc pháp lý đang gặp phải; Các vấn đề pháp luật được nhận diện sát thực tế hơn; Giải pháp đưa ra phù hợp và khả thi hơn.
Cách tiếp cận này phù hợp với nguyên tắc phát triển cộng đồng: "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra", góp phần nâng cao năng lực tự bảo vệ quyền lợi của người nghèo và củng cố sự gắn kết trong cộng đồng.
Từ truyền thông pháp luật đến giảm nghèo bền vững
Truyền thông pháp luật từ cộng đồng không chỉ giúp người nghèo hiểu luật, mà còn tạo nền tảng để các chính sách giảm nghèo phát huy hiệu quả. Khi người dân nắm rõ quyền lợi và nghĩa vụ của mình: Việc tiếp cận các chương trình hỗ trợ sinh kế, vay vốn, an sinh xã hội trở nên minh bạch hơn; Tranh chấp, khiếu kiện được hạn chế ngay từ đầu; Niềm tin vào pháp luật và chính quyền cơ sở được củng cố.
Ở góc độ dài hạn, truyền thông pháp luật góp phần hình thành văn hóa pháp luật trong cộng đồng, giúp giảm nghèo bền vững không chỉ về kinh tế, mà còn về nhận thức và năng lực xã hội.
Cần làm gì để truyền thông pháp luật từ cộng đồng hiệu quả hơn?
Để truyền thông pháp luật thực sự trở thành "đòn bẩy" giúp người nghèo tiếp cận trợ giúp pháp lý, cần chú trọng một số giải pháp: Đổi mới nội dung truyền thông theo hướng ngắn gọn, dễ hiểu, thiết thực; Đa dạng hóa hình thức truyền thông, kết hợp truyền thống và hiện đại; Tăng cường đào tạo kỹ năng truyền thông pháp luật cho lực lượng cơ sở; Gắn truyền thông với các hoạt động trợ giúp pháp lý, phát triển cộng đồng và giảm nghèo bền vững.
Kết luận
Pháp luật chỉ thực sự đi vào cuộc sống khi được truyền thông đúng cách và đến đúng người. Truyền thông pháp luật từ cộng đồng chính là con đường ngắn nhất để đưa pháp luật đến gần người nghèo, giúp họ hiểu luật, tin luật và chủ động tìm đến trợ giúp pháp lý khi cần.
Khi cộng đồng cùng tham gia truyền thông pháp luật, khi người nghèo không còn đứng ngoài pháp luật, thì giảm nghèo bền vững sẽ không chỉ là mục tiêu, mà trở thành kết quả bền chắc, lâu dài.