1. Đặt vấn đề
Chủ tịch Hồ Chí Minh, lãnh tụ kính yêu của dân tộc Việt Nam, đã để lại một di sản văn hóa tinh thần vô giá, một hệ thống tư tưởng toàn diện, một tấm gương đạo đức trong sáng và một phong cách sống giản dị mà cao thượng. Việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách của Người không chỉ là nhiệm vụ chính trị trọng tâm mà còn là kim chỉ nam cho mọi hành động cách mạng của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Đối với Quân đội nhân dân Việt Nam, lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng cho cán bộ, chiến sĩ, đặc biệt là thế hệ thanh niên quân đội có ý nghĩa rất quan trọng. Thanh niên quân đội là lực lượng kế cận, là tương lai của quân đội và đất nước. Vì vậy, việc vận dụng tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh vào công tác này là một yêu cầu bức thiết, nhằm xây dựng một thế hệ quân nhân có bản lĩnh chính trị vững vàng, sẵn sàng hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao trong bối cảnh mới.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Khái quát tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh
Tư tưởng, đạo đức, và phong cách Hồ Chí Minh là một chỉnh thể hữu cơ, có mối quan hệ biện chứng chặt chẽ, tạo nên một hệ giá trị hoàn chỉnh. Trong đó, tư tưởng là hạt nhân cốt lõi, nền tảng lý luận; đạo đức là sự thể hiện của tư tưởng trong hành động, là "cái gốc" của người cách mạng; và phong cách là biểu hiện của đạo đức và tư tưởng trong lối sống hàng ngày. Mối quan hệ này có thể ví như một cây cổ thụ vững chãi: tư tưởng là gốc rễ ăn sâu vào lòng đất, đạo đức là thân cây kiên cường, và phong cách là cành lá xum xuê, đơm hoa kết trái, tạo bóng mát cho đời.
Tư tưởng Hồ Chí Minh là một hệ thống quan điểm toàn diện và sâu sắc về những vấn đề cơ bản của cách mạng Việt Nam. Trong di sản đồ sộ đó, tư tưởng về con người và vai trò của đạo đức được Người đặc biệt coi trọng. Người khẳng định: "Đạo đức là cái gốc của người cách mạng" [1]. Nếu không có đạo đức cách mạng, con người dù có tài giỏi đến đâu cũng dễ sa ngã, hư hỏng, trở thành "kẻ thù" của chính mình. Chính bởi vậy, Người đã suốt đời rèn luyện và xây dựng cho bản thân cũng như cho đội ngũ cán bộ, chiến sĩ một hệ thống đạo đức cách mạng mẫu mực.
Đạo đức Hồ Chí Minh là sự kết tinh của tinh hoa văn hóa dân tộc và trí tuệ thời đại, thể hiện rõ nhất qua các phẩm chất cao quý:
Trung với nước, hiếu với dân: Đây là phẩm chất đạo đức quan trọng nhất. Phẩm chất này được Người nâng lên một tầm cao mới, không chỉ là lòng trung thành với chế độ mà còn là sự tận tụy phục vụ nhân dân. Đối với quân đội, Người đã khái quát phẩm chất này một cách cô đọng trong lời dạy: "Nhiệm vụ nào cũng hoàn thành, khó khăn nào cũng vượt qua, kẻ thù nào cũng đánh thắng" [2].
Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư: Người coi đây là bốn đức tính cơ bản, là "bốn cái trụ của con người" [3]. Thiếu một trong bốn, con người sẽ không thể đứng vững. Trong quân đội, đây là những tiêu chí để chống lại các biểu hiện tham nhũng, lãng phí, xa hoa, hống hách, giữ gìn sự trong sạch của người lính.
Tinh thần đoàn kết, thương yêu đồng chí, đồng bào: Người dạy rằng: "Đoàn kết, đoàn kết, đại đoàn kết; Thành công, thành công, đại thành công" [4]. Tình đồng chí, đồng đội trong quân đội là một giá trị đạo đức thiêng liêng, là sức mạnh nội tại tạo nên chiến thắng.
Phong cách Hồ Chí Minh là sự tổng hòa của phong cách tư duy độc lập, sáng tạo; phong cách làm việc khoa học, dân chủ; và phong cách sống giản dị, khiêm tốn. Phong cách này đã trở thành một chuẩn mực cho mọi cán bộ, chiến sĩ. Trong quân đội, việc học tập phong cách của Người giúp người lính rèn luyện tác phong chính quy, kỷ luật, đồng thời luôn gần gũi, gắn bó với nhân dân.
Những giá trị đạo đức trên không hề cũ kỹ. Ngược lại, những giá trị đó trở thành "vắc-xin" hiệu quả để thanh niên quân đội chống lại những căn bệnh của thời đại, đặc biệt là chủ nghĩa cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng rất độc, nó đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm" [5]. Trong bối cảnh hiện nay, chủ nghĩa cá nhân có nhiều biến thể tinh vi, như lối sống thực dụng, ích kỷ, coi nhẹ kỷ luật, thờ ơ với công việc chung. Việc bồi dưỡng đạo đức cách mạng theo tư tưởng của Người chính là cách tốt nhất để "quét sạch" những "vi trùng" này, xây dựng một thế hệ quân nhân trong sạch, vững mạnh.
2.2. Thực trạng đạo đức cách mạng của thanh niên quân đội và yêu cầu bồi dưỡng theo tư tưởng Hồ Chí Minh
Thanh niên quân đội chiếm tỷ lệ lớn trong các đơn vị cơ sở của Quân đội nhân dân Việt Nam, là lực lượng xung kích với trình độ học vấn cao, sức khỏe, lòng nhiệt huyết và hoài bão lớn. Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng, công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Đại bộ phận cán bộ, chiến sĩ trẻ có bản lĩnh chính trị vững vàng, ý chí quyết tâm cao, sẵn sàng nhận và hoàn thành tốt mọi nhiệm vụ. Sự tu dưỡng và rèn luyện của họ đã góp phần củng cố sức mạnh tổng hợp của quân đội, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đó, công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng vẫn đối mặt với nhiều thách thức từ mặt trái của nền kinh tế thị trường và sự bùng nổ của mạng xã hội. Các biểu hiện tiêu cực, dù chưa phổ biến nhưng vẫn tồn tại, cho thấy sự cấp thiết của việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào công tác này. Một số ít thanh niên quân đội có biểu hiện suy thoái về tư tưởng, chính trị, đạo đức, lối sống, thể hiện rõ qua lối sống thực dụng, đề cao chủ nghĩa cá nhân, sa sút ý chí chiến đấu. Đồng thời, sự ảnh hưởng của mặt trái mạng xã hội với các thông tin xấu độc, quan điểm sai trái và lối sống ngoại lai đã tác động tiêu cực đến nhận thức và tư tưởng của một bộ phận thanh niên quân đội, đặc biệt là những quân nhân thiếu kinh nghiệm và bản lĩnh. Điều này tiềm ẩn nguy cơ làm lung lay niềm tin vào lý tưởng cách mạng, làm mờ nhạt bản chất tốt đẹp "Bộ đội Cụ Hồ". Hơn nữa, sự thiếu gương mẫu của một số cán bộ, chỉ huy cũng làm giảm sút niềm tin và ý chí phấn đấu của cấp dưới, bởi như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: "Một tấm gương sống có giá trị hơn một trăm bài diễn văn" [6].
Những vấn đề nêu trên cho thấy, việc bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh không chỉ là một yêu cầu mang tính lý luận mà còn là một nhiệm vụ thực tiễn vô cùng cấp thiết. Nó đòi hỏi sự đổi mới về tư duy và phương pháp để truyền tải những giá trị cốt lõi của Người một cách hiệu quả nhất. Việc liên kết chặt chẽ giữa học tập tư tưởng, rèn luyện đạo đức và tu dưỡng phong cách là chìa khóa để xây dựng một thế hệ quân nhân mới, "vừa hồng, vừa chuyên", vừa giỏi về chuyên môn, vừa trong sáng về đạo đức, xứng đáng là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
2.3. Nội dung vận dụng tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội
Để công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội đạt hiệu quả cao, cần vận dụng một cách linh hoạt, sáng tạo và có hệ thống những giá trị cốt lõi trong tư tưởng, đạo đức, và phong cách Hồ Chí Minh. Mối quan hệ giữa ba yếu tố này không tách rời mà luôn bổ trợ cho nhau, tạo thành một chỉnh thể thống nhất và bền vững. Việc vận dụng các nguyên tắc này phải được thực hiện một cách đồng bộ và sâu sắc, từ lý luận đến thực tiễn, từ giáo dục nhận thức đến rèn luyện hành động.
Một là, vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục, bồi dưỡng con người.
Hồ Chí Minh đặc biệt coi trọng việc giáo dục, bồi dưỡng con người, coi đó là nền tảng của mọi thắng lợi cách mạng. Người đã khẳng định: "Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, vì lợi ích trăm năm thì phải trồng người" [7].
Vận dụng tư tưởng này, công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội phải được tiến hành một cách toàn diện, thường xuyên, liên tục. Điều này có nghĩa là giáo dục không chỉ giới hạn trong những bài giảng lý luận mà còn phải được lồng ghép vào mọi hoạt động thực tiễn của đơn vị. Để làm được điều đó, cần đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục chính trị. Các bài giảng về tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh phải trở nên sinh động, gần gũi, tránh lối nói giáo điều, khô khan. Việc ứng dụng công nghệ thông tin, sử dụng các hình ảnh, video, phim tài liệu về Người sẽ giúp thanh niên quân đội tiếp cận một cách trực quan và sâu sắc hơn. Đồng thời, cần phát huy vai trò của các tổ chức quần chúng, đặc biệt là Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh. Các phong trào như "Thanh niên quân đội rèn đức, luyện tài, xứng danh Bộ đội Cụ Hồ" cần được triển khai mạnh mẽ, thu hút sự tham gia tích cực của đoàn viên, thanh niên, biến quá trình học tập thành một phong trào thi đua sôi nổi, hiệu quả.
Hai là, vận dụng đạo đức và phong cách Hồ Chí Minh, xây dựng môi trường sống, làm việc lành mạnh.
Đạo đức của Hồ Chí Minh không chỉ thể hiện qua lời nói mà còn qua hành động cụ thể, tạo nên một phong cách sống giản dị, khiêm tốn nhưng vô cùng sâu sắc. Vận dụng bài học này, việc bồi dưỡng đạo đức cho thanh niên quân đội phải gắn liền với việc xây dựng một môi trường rèn luyện trong sạch, lành mạnh. Tập thể đơn vị phải được coi là một "trường học lớn", nơi mỗi quân nhân được tôi luyện và hoàn thiện. Cán bộ, chỉ huy các cấp phải thực sự là những tấm gương sáng về đạo đức, lối sống, tác phong công tác, bởi sự gương mẫu của người đứng đầu có tác động mạnh mẽ đến ý thức, thái độ của cấp dưới. Cần tổ chức các buổi tọa đàm, diễn đàn "Nói chuyện với thanh niên" để cán bộ, chỉ huy chia sẻ kinh nghiệm, giải đáp thắc mắc, tạo ra một không gian đối thoại cởi mở, dân chủ. Đặc biệt, việc bồi dưỡng đạo đức phải gắn liền với đấu tranh kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: "Chủ nghĩa cá nhân là một thứ vi trùng rất độc, nó đẻ ra trăm thứ bệnh nguy hiểm" [8]. Vì vậy, cần có cơ chế kiểm tra, giám sát chặt chẽ, kịp thời phát hiện và xử lý nghiêm các trường hợp có biểu hiện suy thoái. Việc này cần được gắn kết chặt chẽ với việc thực hiện các nghị quyết của Đảng, của Quân ủy Trung ương, đặc biệt là Nghị quyết số 847-NQ/TW về phát huy phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân trong tình hình mới.
Ba là, vận dụng phong cách Hồ Chí Minh, tích cực học tập, tự rèn luyện.
Phong cách của Hồ Chí Minh là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa sự giản dị, khiêm tốn với sự sâu sắc, quyết đoán, là bài học quý báu cho thanh niên quân đội. Vận dụng phong cách này, mỗi quân nhân cần không ngừng đẩy mạnh học tập, tự rèn luyện. Đây không chỉ là việc trau dồi kiến thức về lý luận chính trị, quân sự, khoa học - công nghệ, mà còn là quá trình tự tu dưỡng đạo đức, ý chí, sự kiên trì. Việc học tập phải gắn liền với thực tiễn chiến đấu và huấn luyện. Đồng thời, cần triển khai hiệu quả các phong trào thi đua để tạo môi trường cho thanh niên rèn luyện. Đặc biệt, phong trào "Bình dân học vụ số" trong Bộ Quốc phòng cần được đẩy mạnh. Đây không chỉ là phong trào học tập kiến thức, kỹ năng số mà còn là phong trào rèn luyện đạo đức, ý chí, sự kiên trì, quyết tâm. Thông qua phong trào này, thanh niên quân đội sẽ được trang bị những công cụ cần thiết để làm chủ công nghệ, bảo vệ an ninh mạng, chống lại các luận điệu sai trái, đồng thời củng cố tình đồng chí, đồng đội, tạo nên một thế hệ quân nhân vừa "hồng" vừa "chuyên", đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới.
2.4. Giải pháp nâng cao hiệu quả vận dụng tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội hiện nay
Một là, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của cấp ủy, chỉ huy các cấp.
Để công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng cho thanh niên quân đội đạt hiệu quả cao, trước hết, cấp ủy và chỉ huy các cấp phải nhận thức một cách sâu sắc và toàn diện về tầm quan trọng của nhiệm vụ này. Đây không chỉ là một công việc mang tính hình thức, mà là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, có ý nghĩa chiến lược trong việc xây dựng con người quân đội đáp ứng yêu cầu của kỷ nguyên mới. Họ phải coi đây là trách nhiệm then chốt, được thực hiện một cách thường xuyên, liên tục và lồng ghép vào mọi hoạt động chuyên môn của đơn vị. Một trong những yếu tố quyết định sự thành công là vai trò gương mẫu của cán bộ. Do vậy, cấp ủy và chỉ huy phải thực sự là những tấm gương sáng về đạo đức, lối sống, tác phong, kiên quyết chống lại các biểu hiện tiêu cực và chủ nghĩa cá nhân. Sự gương mẫu của người đứng đầu sẽ tạo ra một hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ, truyền cảm hứng và động lực cho thanh niên, khiến họ tự giác học tập và làm theo.
Hai là, đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục chính trị, tư tưởng.
Trong bối cảnh bùng nổ thông tin và sự thay đổi nhanh chóng của các giá trị xã hội, việc đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục chính trị, tư tưởng là vô cùng cần thiết. Nội dung giáo dục cần được cập nhật, bám sát thực tiễn, không chỉ tập trung vào lý luận mà còn phải làm rõ mối liên hệ giữa tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh với những vấn đề mới phát sinh trong quân đội và xã hội. Về phương pháp, cần kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Thay vì các buổi học thuyết trình một chiều, cần tăng cường các hoạt động ngoại khóa sáng tạo, như tổ chức các cuộc thi trực tuyến, các diễn đàn thảo luận, các chuyến hành trình về nguồn. Ứng dụng công nghệ thông tin vào giáo dục, sử dụng các phương tiện đa phương tiện (video, hình ảnh, phim tài liệu) để minh họa, giúp thanh niên quân đội tiếp cận những giá trị đạo đức của Người một cách trực quan và sinh động. Phương pháp này sẽ tạo ra một không gian học tập cởi mở, khuyến khích sự tương tác, giúp họ chủ động tiếp thu và thấm nhuần những giá trị đó một cách tự nhiên.
Ba là, đẩy mạnh ứng dụng phong trào "Bình dân học vụ số" trong bồi dưỡng đạo đức.
Phong trào "Bình dân học vụ số" là một giải pháp đột phá, kết hợp giáo dục tri thức với rèn luyện đạo đức trong kỷ nguyên công nghệ. Kế thừa tinh thần của phong trào "Bình dân học vụ" xóa mù chữ của Người, phong trào này nhằm nâng cao trình độ ứng dụng công nghệ thông tin cho mọi quân nhân trong toàn quân. Đây không chỉ là một phong trào về kiến thức mà còn là môi trường lý tưởng để bồi dưỡng đạo đức cách mạng. Thông qua việc học tập và làm chủ công nghệ, mỗi quân nhân được rèn luyện tính kiên trì, tự giác, và tinh thần sáng tạo. Họ nhận thức rõ hơn về trách nhiệm của mình trong việc bảo vệ an ninh mạng, chống lại các thông tin xấu độc, phản động trên không gian mạng. Quá trình làm việc nhóm, hỗ trợ nhau trong phong trào này cũng góp phần củng cố tình đồng chí, đồng đội, tinh thần tương thân tương ái. "Bình dân học vụ số" giúp thanh niên quân đội trở thành những người lính vừa "hồng" vừa "chuyên", sẵn sàng đối mặt và làm chủ những thách thức của kỷ nguyên số, phát huy phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ" trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.
Bốn là, phát huy vai trò xung kích, tự rèn luyện của thanh niên quân đội.
Để công tác bồi dưỡng đạo đức cách mạng đạt hiệu quả bền vững, thanh niên quân đội phải là chủ thể chính, là người trực tiếp tham gia và chủ động trong quá trình này. Thay vì chỉ là đối tượng được giáo dục, họ phải trở thành lực lượng xung kích trong việc học tập và làm theo Người. Mỗi thanh niên quân đội cần tự ý thức về trách nhiệm của mình, không ngừng tự tu dưỡng, tự rèn luyện đạo đức, lối sống, ý chí chiến đấu. Tổ chức Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh trong quân đội cần đóng vai trò nòng cốt, tạo ra các sân chơi, diễn đàn để thanh niên thể hiện bản lĩnh và tài năng. Các cấp bộ Đoàn phải là cầu nối giữa thanh niên với cấp ủy, chỉ huy, để lắng nghe, giải quyết kịp thời những tâm tư, nguyện vọng chính đáng của họ. Bằng cách khuyến khích thanh niên tham gia tích cực vào các nhiệm vụ chính trị, chuyên môn của đơn vị, giúp thanh niên quân đội rèn luyện đạo đức cách mạng một cách thực chất, biến những lời Người dạy thành hành động cụ thể, tạo nên một thế hệ quân nhân mới, xứng đáng với truyền thống vẻ vang hơn 80 năm của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng.
3. Kết luận
Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh là một hành trình dài, đòi hỏi sự nỗ lực không ngừng nghỉ của mỗi cá nhân và của cả tập thể. Đối với thanh niên quân đội, việc vận dụng sáng tạo di sản của Người trong bồi dưỡng đạo đức cách mạng không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là một vinh dự, trách nhiệm. Bằng việc kiên trì, bền bỉ thực hiện các giải pháp đã đề ra, tin rằng thế hệ thanh niên quân đội sẽ tiếp tục phát huy phẩm chất "Bộ đội Cụ Hồ", kiên quyết chống chủ nghĩa cá nhân, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, góp phần xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam vững mạnh về chính trị, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và nhân dân, xứng đáng là lực lượng nòng cốt trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Trung tá, ThS Nguyễn Quốc Duy
Hệ Đào tạo Sau đại học, Học viện Chính trị
Tài liệu tham khảo:
[1], [3]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 252, 116.
[2]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 15, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 584.
[4], [5], [8]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 12, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 439, 548, 548.
[6]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 130.
[7]. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 353.