Trong giai đoạn hiện nay, trước những tác động của mặt trái cơ chế thị trường, hội nhập quốc tế và âm mưu "diễn biến hòa bình" của các thế lực thù địch, việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh để giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Bài viết làm rõ giá trị cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm vận dụng hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng trong giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ. Bài viết làm rõ giá trị cốt lõi của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng và đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm vận dụng hiệu quả tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng trong giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay.
1. Mở đầu
Đạo đức cách mạng là một trong những nội dung cốt lõi trong tư tưởng Hồ Chí Minh, được Người quan niệm là nền tảng, là "cái gốc" của người cán bộ, đảng viên. Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Người luôn nhấn mạnh vai trò của đạo đức đối với sự nghiệp cách mạng và vận mệnh của Đảng. Ngày nay, khi đất nước đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới toàn diện, sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên đã và đang đặt ra những yêu cầu cấp thiết về giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh trong lĩnh vực này không chỉ góp phần nâng cao phẩm chất chính trị, đạo đức của đội ngũ cán bộ, đảng viên, mà còn là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của nhân dân, xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh cả về chính trị, tư tưởng và đạo đức.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng
Trong hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh, đạo đức cách mạng giữ một vị trí đặc biệt quan trọng, được Người xác định là nền tảng của công tác cán bộ, đồng thời là yếu tố cốt lõi trong việc xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức không phải là cái gì cao siêu, trừu tượng mà là những chuẩn mực, nguyên tắc ứng xử cụ thể, gần gũi, thiết thực, gắn liền với đời sống và công việc hàng ngày. Đối với người cán bộ, đảng viên - những người giữ vai trò lãnh đạo trong hệ thống chính trị, đạo đức lại càng trở thành tiêu chí hàng đầu để đánh giá phẩm chất, năng lực và bản lĩnh chính trị. Người khẳng định: "Cũng như sông thì phải có nguồn, không có nguồn thì sông cạn. Cây phải có gốc, không có gốc thì cây héo. Người cách mạng phải có đạo đức, không có đạo đức thì dù tài giỏi mấy cũng không lãnh đạo được nhân dân" (1).
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức cách mạng thể hiện trước hết ở quan điểm coi đạo đức là gốc của người cách mạng. Đạo đức là cái làm nên tư cách, khí chất, bản lĩnh và năng lực hành động của người cán bộ. Theo Người, cán bộ có thể thiếu một phần tri thức, thiếu kinh nghiệm nhưng không thể thiếu đạo đức. Bởi lẽ, nếu không có đạo đức, người cán bộ dễ bị tha hóa bởi quyền lực, sa ngã trước danh lợi, dẫn đến hành vi cơ hội, thực dụng, thậm chí phản bội lý tưởng cách mạng. Trong bối cảnh Đảng cầm quyền, khi cán bộ đảng viên có nhiều điều kiện tiếp xúc với quyền lực, tài sản và lợi ích, thì yêu cầu giáo dục đạo đức lại càng trở nên cấp thiết, nhằm xây dựng đội ngũ có "tâm trong, trí sáng, hoài bão lớn", đủ năng lực lãnh đạo và phục vụ nhân dân.
Giáo dục đạo đức, theo Hồ Chí Minh, không phải là việc làm một lần mà là quá trình lâu dài, liên tục, suốt đời. Người nhấn mạnh: "Đạo đức cách mạng không phải trên trời sa xuống. Nó do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hàng ngày mà phát triển và củng cố. Cũng như ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong" (2) Điều đó cho thấy, đạo đức không thể hình thành qua lời nói suông hay sự tuyên truyền hình thức, mà chỉ có thể đạt được thông qua sự tu dưỡng tự giác, gắn với thực tiễn lao động, công tác, chiến đấu của mỗi người. Giáo dục đạo đức phải đi đôi với rèn luyện trong thực tế, với sự tự kiểm điểm, tự sửa mình nghiêm túc và thường xuyên. Tư tưởng này đặc biệt có giá trị trong công tác cán bộ, khi việc bồi dưỡng phẩm chất đạo đức phải gắn với đào tạo lý luận, công tác thực tiễn và giám sát trách nhiệm công vụ.
Về nội dung, Hồ Chí Minh xác định một hệ giá trị đạo đức cách mạng đặc trưng, có tính nền tảng và phổ quát. Trước hết là "trung với nước, hiếu với dân" – biểu hiện cao nhất của lòng trung thành với lý tưởng cách mạng, với Đảng và Nhà nước, đồng thời thể hiện trách nhiệm sâu sắc đối với nhân dân. Hồ Chí Minh nhấn mạnh: "Trung với Đảng, hiếu với dân là đạo đức cách mạng cần thiết nhất" (3). Trong đó, trung là trung thành với sự nghiệp cách mạng, với lợi ích dân tộc; hiếu là hết lòng phục vụ nhân dân, tôn trọng, gần gũi và học hỏi nhân dân. Đạo đức của người cán bộ phải được thể hiện trong hành động cụ thể, đặc biệt là ở tinh thần "việc gì lợi cho dân thì hết sức làm, việc gì hại cho dân thì hết sức tránh".
Đặc biệt là các phẩm chất: Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đây là hệ thống đạo đức truyền thống được Hồ Chí Minh nâng lên tầm đạo đức cách mạng. Người viết: "Cần là siêng năng. Kiệm là tiết kiệm. Liêm là trong sạch. Chính là ngay thẳng. Chí công vô tư là không thiên vị, đặt lợi ích cách mạng lên trên hết" (4). Theo Hồ Chí Minh, nếu người cán bộ không chí công vô tư thì dễ rơi vào chủ nghĩa cá nhân, mưu cầu lợi ích riêng, làm tổn hại uy tín Đảng. Ngược lại, cán bộ có đạo đức thì sẽ hành động vì cái chung, vì dân tộc, không lạm dụng chức vụ, không lợi dụng quyền lực để vun vén cá nhân.
Một nội dung không thể thiếu trong tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục đạo đức là đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân. Người coi chủ nghĩa cá nhân là "kẻ địch hung ác", là nguồn gốc của mọi căn bệnh trong Đảng. Chủ nghĩa cá nhân biểu hiện ở tư tưởng cục bộ, bè phái, ích kỷ, cơ hội, đặc quyền đặc lợi. Người cảnh báo: "Chủ nghĩa cá nhân là kẻ thù của đạo đức cách mạng. Nó là nguồn gốc của mọi thứ bệnh: tham ô, lãng phí, quan liêu, kiêu ngạo…" (5). Vì vậy, việc giáo dục đạo đức phải kết hợp với việc kiên quyết đấu tranh chống biểu hiện chủ nghĩa cá nhân, nâng cao sức đề kháng chính trị, đạo đức cho cán bộ, đảng viên.
Về phương pháp, Hồ Chí Minh yêu cầu phải kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục, nêu gương và tự tu dưỡng. Giáo dục đạo đức không chỉ là trách nhiệm của tổ chức, mà còn là sự tự giác của từng người. Mỗi cán bộ, đảng viên phải "tự soi", "tự sửa", thường xuyên kiểm điểm bản thân để không ngừng tiến bộ. Bên cạnh đó, Người đặc biệt đề cao vai trò của nêu gương: "Một tấm gương sống còn có giá trị hơn một trăm bài diễn văn tuyên truyền" (6). Lấy gương tốt để giáo dục là phương pháp có sức lan tỏa mạnh mẽ, hiệu quả cao, nhất là trong môi trường tổ chức Đảng, nơi cán bộ lãnh đạo có ảnh hưởng rất lớn đến thái độ và hành vi của cấp dưới.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về giáo dục và rèn luyện đạo đức cách mạng có giá trị chỉ đạo to lớn trong bối cảnh hiện nay, khi Đảng ta đang đẩy mạnh công tác xây dựng, chỉnh đốn Đảng, kiên quyết ngăn chặn tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên. Thực tế cho thấy, nhiều vụ việc vi phạm nghiêm trọng kỷ luật Đảng, tham nhũng, tiêu cực đều bắt nguồn từ sự xuống cấp đạo đức của cán bộ. Do đó, giáo dục đạo đức theo tư tưởng Hồ Chí Minh chính là giải pháp căn cốt để xây dựng đội ngũ cán bộ "vừa hồng, vừa chuyên" như Người từng căn dặn. Đặc biệt, trong điều kiện chuyển đổi số, hội nhập quốc tế, sự tác động của mặt trái kinh tế thị trường và mạng xã hội đòi hỏi người cán bộ càng phải vững vàng về lập trường, kiên định đạo đức cách mạng, chống lại mọi biểu hiện thực dụng, lệch chuẩn giá trị.
3. Một số giải pháp nhằm vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng trong giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay
Trong bối cảnh đất nước đang bước vào giai đoạn phát triển mới, với những thời cơ và thách thức đan xen, yêu cầu nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Đảng trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Một trong những nội dung có tính nền tảng, then chốt để thực hiện thắng lợi nhiệm vụ đó chính là rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã xác định rõ: "Tăng cường xây dựng, chỉnh đốn Đảng về đạo đức; kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực; coi trọng tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng, chống chủ nghĩa cá nhân" (7). Đây là sự kế thừa và phát triển tư tưởng Hồ Chí Minh trong điều kiện mới của cách mạng Việt Nam.
Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng không chỉ là di sản tinh thần quý báu mà còn là kim chỉ nam cho hành động của đội ngũ cán bộ, đảng viên trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Theo Hồ Chí Minh, đạo đức là gốc của người cách mạng, là nền tảng làm nên phẩm chất, bản lĩnh chính trị và năng lực hành động. Người nhấn mạnh, cán bộ nếu không có đạo đức cách mạng thì dù tài giỏi đến đâu cũng không thể hoàn thành nhiệm vụ cách mạng.
Thực tế hiện nay cho thấy, dưới tác động tiêu cực của mặt trái cơ chế thị trường, hội nhập quốc tế, cùng sự chống phá ngày càng tinh vi của các thế lực thù địch, tình trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ phận cán bộ, đảng viên, kể cả cán bộ cấp cao, vẫn còn diễn biến phức tạp. Điều đó đòi hỏi việc vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh vào giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho cán bộ, đảng viên phải được tiến hành đồng bộ các giải pháp sau:
Một là, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng nhằm nâng cao nhận thức về vai trò, ý nghĩa của đạo đức cách mạng trong sự nghiệp cách mạng của Đảng.
Cán bộ, đảng viên cần được quán triệt sâu sắc các quan điểm trong Văn kiện Đại hội XIII về xây dựng Đảng trong sạch, vững mạnh về đạo đức, cùng các nội dung trong Chỉ thị số 05-CT/TW về "Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh". Thông qua học tập lý luận, sinh hoạt chính trị, tổ chức đảng các cấp phải giúp cán bộ, đảng viên thấm nhuần lý tưởng cách mạng, nâng cao bản lĩnh chính trị, củng cố niềm tin vào mục tiêu, lý tưởng xã hội chủ nghĩa. Nội dung giáo dục cần phong phú, sinh động, bám sát thực tiễn công tác và đời sống xã hội, tránh giáo điều, hình thức, khơi dậy động lực nội tại để mỗi cán bộ, đảng viên tự giác rèn luyện đạo đức theo gương Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Hai là, phát huy vai trò tự tu dưỡng, rèn luyện đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên.
Hồ Chí Minh khẳng định rằng đạo đức không phải từ trên trời rơi xuống, mà là kết quả của sự rèn luyện, phấn đấu bền bỉ suốt đời. Mỗi cán bộ, đảng viên phải xây dựng cho mình động cơ trong sáng, lối sống mẫu mực, thẳng thắn, trung thực; cần, kiệm, liêm, chính; dũng cảm tự phê bình và phê bình; kiên quyết đấu tranh chống chủ nghĩa cá nhân, thói cơ hội, thực dụng, vụ lợi. Việc rèn luyện đạo đức không thể tách rời nhiệm vụ chính trị, chuyên môn; phải được kiểm chứng qua công việc, mối quan hệ với Nhân dân, với tập thể và qua kết quả thực hiện nhiệm vụ. Đặc biệt, trong điều kiện hiện nay, khi một bộ phận cán bộ có biểu hiện suy thoái, việc tự soi, tự sửa, giữ mình trong sạch càng cần trở thành nhu cầu tự thân, thường trực và lâu dài.
Ba là, nâng cao vai trò, trách nhiệm nêu gương của đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý, nhất là người đứng đầu.
Đại hội XIII xác định rõ yêu cầu cán bộ phải "gương mẫu về đạo đức, lối sống, nói đi đôi với làm, sâu sát cơ sở, gần gũi Nhân dân". Việc nêu gương là một trong những nguyên tắc quan trọng trong tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cán bộ. Người đứng đầu phải thể hiện sự liêm chính, tận tụy, dũng cảm đấu tranh với tiêu cực, không ngừng học tập, tu dưỡng, tự soi, tự sửa. Sự gương mẫu sẽ là sức mạnh cảm hóa, tạo ảnh hưởng tích cực tới tập thể và đội ngũ cán bộ, đảng viên trong cơ quan, đơn vị. Nêu gương không chỉ bằng những việc lớn, mà còn ở cách ứng xử đời thường, sự công tâm trong đánh giá cán bộ, tinh thần trách nhiệm với công việc, sự công khai, minh bạch trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao.
Bốn là, đổi mới nội dung, phương pháp và cơ chế kiểm tra, giám sát việc rèn luyện đạo đức cách mạng.
Cùng với giáo dục, việc kiểm tra, giám sát là phương thức hữu hiệu nhằm kịp thời phát hiện, uốn nắn những biểu hiện lệch lạc, sai trái về đạo đức. Các cấp ủy đảng cần phát huy dân chủ trong nội bộ, khuyến khích Nhân dân tham gia giám sát cán bộ, đảng viên theo Quy định số 124-QĐ/TW của Ban Bí thư. Đồng thời, tiếp tục hoàn thiện các tiêu chí đánh giá đạo đức, lối sống phù hợp với từng loại hình tổ chức và chức trách, nhiệm vụ của cán bộ, đảng viên, gắn với trách nhiệm giải trình và xử lý vi phạm một cách nghiêm minh. Giám sát phải đảm bảo tính khách quan, công tâm, có cơ chế bảo vệ người phát hiện sai phạm, đồng thời có biện pháp khích lệ, tôn vinh những cán bộ gương mẫu, có đạo đức trong sáng, tận tụy với công việc.
Năm là, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục đạo đức cách mạng với nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng làm việc và bản lĩnh chính trị.
Đạo đức cách mạng không chỉ thể hiện trong lời nói, tư tưởng mà phải được cụ thể hóa trong hành vi, trong hiệu quả công tác. Mỗi cán bộ, đảng viên cần nhận thức rõ rằng: phẩm chất đạo đức chỉ thực sự vững chắc khi gắn với năng lực, bản lĩnh và khả năng hoàn thành tốt nhiệm vụ. Do vậy, việc đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cần bao hàm đầy đủ cả "đức" và : "tài", trong đó "đức" là gốc, là nền tảng. Sự kết hợp này phải được thể hiện trong chiến lược phát triển đội ngũ cán bộ, kế hoạch đào tạo nguồn nhân lực, cũng như trong quy trình đánh giá, sử dụng và bổ nhiệm cán bộ, góp phần xây dựng đội ngũ cán bộ có năng lực, có tâm, có tầm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước.
Kết luận
Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng trong giáo dục, rèn luyện đạo đức cách mạng cho đội ngũ cán bộ, đảng viên hiện nay là yêu cầu cấp thiết, mang ý nghĩa chiến lược lâu dài. Trong bối cảnh đất nước đang đẩy mạnh công cuộc đổi mới, hội nhập quốc tế và đối mặt với không ít khó khăn, thách thức, việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức theo tư tưởng của Người không chỉ góp phần nâng cao phẩm chất chính trị, năng lực công tác của cán bộ, đảng viên mà còn là giải pháp quan trọng nhằm giữ vững bản chất cách mạng, tiên phong của Đảng. Đây chính là nền tảng để xây dựng đội ngũ cán bộ "vừa hồng, vừa chuyên", đủ tâm, đủ tầm, xứng đáng với vai trò nòng cốt trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hiện thực hóa khát vọng phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc như Đại hội XIII của Đảng đã xác định.
Thiếu tá QNCN Hoàng Tuấn Tươi
Phòng Hậu cần - Kỹ thuật, Học viện Chính trị
Tài liệu tham khảo:
1, 2, 3. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 11, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 167, 610, 612.
4, 6. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 5, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 276, 277.
5. Hồ Chí Minh Toàn tập, tập 10, Nxb Chính trị Quốc gia - Sự thật, Hà Nội, 2011, tr. 624.
7. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tr. 95 - 96.
8. Ban chấp hành Trung ương Đảng, Chỉ thị số 05-CT/TW của Bộ Chính trị "về đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh", Hà Nội, 2016.