Ảnh minh họa
1. Đặt vấn đề
Văn hóa học đường là tập hợp các giá trị, quy tắc, chuẩn mực hành vi được hình thành và duy trì trong môi trường giáo dục. Nội dung của văn hóa học đường bao gồm các giá trị, chuẩn mực, thái độ và hành vi mà nhà trường mong muốn truyền đạt tới sinh viên và duy trì trong quá trình giáo dục. Những nội dung này không chỉ được giảng dạy trong lớp học mà còn được thể hiện qua các hoạt động ngoại khóa, các sự kiện và các chương trình giáo dục giá trị. Một văn hóa học đường tích cực sẽ thúc đẩy sự phát triển toàn diện của sinh viên, tạo ra một môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ và kích thích sự sáng tạo.
Văn hóa học đường còn được hiểu như một phần của văn hóa quốc gia. Văn hóa học đường hiện đại bắt đầu ở Anh vào đầu thế kỷ XX, lan rộng đến Bắc Mỹ và phát triển mạnh mẽ nhờ giới nghiên cứu Mỹ vào cuối thế kỷ XX - đầu thế kỷ XXI. Tính tương đồng về mục tiêu giáo dục đã tạo nền tảng chung cho văn hóa học đường Âu-Mỹ, từ đó các mô hình văn hóa học đường lan rộng ra toàn cầu. Tại mỗi nơi, lý luận văn hóa học đường mang thêm màu sắc địa phương do ảnh hưởng của văn hóa, điều kiện chính trị và lịch sử - xã hội địa phương, tạo nên sự thống nhất trong đa dạng của văn hóa học đường trên thế giới [1]. Văn hóa học đường mang trong mình những giá trị truyền thống và hiện đại, đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng và phát triển con người, giúp sinh viên không chỉ học tập kiến thức mà còn rèn luyện nhân cách và kỹ năng sống. Việc thực hiện tốt các quy định về văn hóa học đường không chỉ giúp sinh viên đạt được thành tích học tập tốt mà còn giúp họ phát triển các kỹ năng mềm cần thiết như giao tiếp, làm việc nhóm, giải quyết vấn đề và quản lý thời gian. Những kỹ năng này là hành trang quan trọng giúp sinh viên thành công trong cuộc sống và sự nghiệp sau khi ra trường [2].
Giáo dục văn hóa học đường là một quá trình giáo dục nhằm trang bị cho sinh viên những kiến thức, kỹ năng và giá trị văn hóa cần thiết để họ có thể phát triển toàn diện cả về trí tuệ, đạo đức và thể chất. Giáo dục văn hóa học đường không chỉ tập trung vào việc giảng dạy các môn học mà còn bao gồm các hoạt động ngoại khóa, các chương trình giáo dục giá trị và các hoạt động cộng đồng. Với sự phát triển của toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0, văn hóa học đường tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam cần phải thích nghi và đổi mới để đáp ứng những yêu cầu ngày càng cao của xã hội. Tuy nhiên, thực trạng hiện nay cho thấy nhiều vấn đề còn tồn tại, đòi hỏi phải có những giải pháp kịp thời và hiệu quả để nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa học đường.
2. Thực trạng văn hóa học đường tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam
2.1. Kết quả giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học
Chính phủ và Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy giáo dục văn hóa học đường, như tích hợp các môn học về văn hóa, lịch sử và đạo đức vào chương trình giảng dạy chính khóa. Nhiều trường đại học đã xây dựng và triển khai các chương trình giáo dục văn hóa đa dạng và phong phú, bao gồm các môn học về văn hóa, các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ văn hóa và nghệ thuật. Sau khi Nghị quyết Trung ương 9, Khóa XI của Đảng "Về xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước" được ban hành vào tháng 6 năm 2014, Đảng và xã hội đã đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng văn hóa trong các trường học. Từ tháng 10 năm 2018 đến tháng 3 năm 2022, Chính phủ đã ban hành 04 quyết định phê duyệt các chương trình và đề án nhằm xây dựng văn hóa trong các trường học, tập trung vào việc giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, khơi dậy khát vọng cống hiến, nâng cao sức khỏe học đường cho học sinh, sinh viên, và xây dựng xã hội học tập. Ngành giáo dục đã chỉ đạo nhiều giải pháp nhằm tăng cường giáo dục đạo đức, lối sống, thẩm mỹ, ứng xử văn hóa và kỹ năng sống cho trẻ em, học sinh và sinh viên. Đặc biệt, ngày 1/6/2022, Bộ đã đề xuất để Thủ tướng Chính phủ ký ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg nhằm tăng cường triển khai công tác xây dựng văn hóa học đường, tạo nền tảng cho những thay đổi tích cực trong tương lai [3]. Hiện nay, 100% các cơ sở giáo dục đã xây dựng và triển khai bộ quy tắc ứng xử. Văn hóa học đường đã được lồng ghép vào chương trình giáo dục chính khóa, đổi mới cách dạy và học môn đạo đức, sinh hoạt Đoàn, và việc liên hệ với thực tiễn, nêu gương người tốt việc tốt, đề cao trách nhiệm nêu gương của thầy cô giáo đã được tăng cường.
Giáo dục văn hóa học đường tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam đã mang lại nhiều kết quả tích cực, góp phần quan trọng vào sự phát triển toàn diện của sinh viên. Một trong những kết quả đáng kể của giáo dục văn hóa học đường là sự hình thành và phát triển nhân cách, giá trị đạo đức ở sinh viên. Thông qua các hoạt động giảng dạy và ngoại khóa, sinh viên được trang bị những giá trị đạo đức cơ bản như lòng trung thực, tinh thần trách nhiệm, và lòng nhân ái. Nhiều sinh viên đã thể hiện rõ sự trưởng thành về nhân cách và đạo đức trong cách ứng xử hàng ngày và trong các hoạt động cộng đồng.
Ngoài ra, giáo dục văn hóa học đường đã nâng cao ý thức cộng đồng và trách nhiệm xã hội của sinh viên. Thông qua các hoạt động tình nguyện, các dự án cộng đồng, và các chương trình giáo dục giá trị, sinh viên nhận thức rõ hơn về vai trò và trách nhiệm của mình đối với xã hội. Nhiều sinh viên đã tích cực tham gia vào các hoạt động tình nguyện, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội và giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn. Sự tham gia tích cực này không chỉ giúp sinh viên phát triển lòng nhân ái mà còn giúp họ hiểu rõ hơn về các vấn đề xã hội và cách đóng góp vào sự phát triển bền vững của cộng đồng.
Giáo dục văn hóa học đường còn góp phần tạo ra một môi trường học tập tích cực và hỗ trợ, nơi mà mỗi sinh viên đều cảm thấy được tôn trọng và khuyến khích phát triển. Môi trường học tập tích cực này không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho việc học tập mà còn thúc đẩy sự sáng tạo và khơi gợi niềm đam mê học hỏi của sinh viên. Nhiều trường đại học đã xây dựng được một văn hóa học đường tích cực, nơi mà sinh viên cảm thấy tự hào và gắn bó, coi đó như là ngôi nhà thứ hai của mình.
Bên cạnh đó, sinh viên cũng rất quan tâm đến chính trị - xã hội và nhiệt tình tham gia các công tác đoàn thể. Các chiến dịch như "Ánh sáng văn hóa", "Mùa hè xanh", các phong trào "Sinh viên tình nguyện", "Hiến máu nhân đạo" đã và đang góp phần tạo ra diện mạo mới cho các phong trào của tuổi trẻ học đường, không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế - xã hội thiết thực mà còn nâng cao vị thế xã hội của sinh viên trong thời kỳ mới.
Về thái độ của sinh viên đối với các giá trị truyền thống, các giá trị như yêu nước, chống giặc ngoại xâm, trọng tình nghĩa, hiếu thuận, nhân ái vẫn giữ được vị trí cao trong thang giá trị. Bên cạnh đó, sinh viên cũng quan tâm đến các giá trị khác của cuộc sống như nghề nghiệp, chuyên môn giỏi, trung thực, tự tin, yêu nghề, sống có lý tưởng, có mục đích, giữ chữ tín, giản dị, năng động sáng tạo, có trách nhiệm, có tinh thần khoa học, sức khỏe tốt và quan hệ xã hội rộng. Các giá trị nhân văn được sinh viên đề cao và các giá trị tinh thần được họ quan tâm hơn so với các giá trị vật chất.
2.2. Một số vấn đề tồn tại trong giáo dục văn hóa học đường cho sinh viên ở các cơ sở giáo dục đại học
Về nhận thức và ý thức của sinh viên: Mặc dù văn hóa học đường đóng vai trò quan trọng trong giáo dục nhân cách và ý thức cho sinh viên, nhưng nhận thức và ý thức của sinh viên về tầm quan trọng của nó vẫn chưa đầy đủ. Nhiều sinh viên vẫn coi nhẹ các quy định văn hóa học đường. Sự thiếu nhận thức này không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục mà còn dẫn đến nhiều hệ lụy tiêu cực như bạo lực học đường, vi phạm kỷ luật và các hành vi lệch chuẩn [4]. Nguyên nhân của vấn đề này có thể xuất phát từ việc giáo dục văn hóa chưa được lồng ghép một cách hiệu quả vào chương trình giảng dạy chính khóa. Nhiều trường đại học chưa chú trọng đúng mức đến giáo dục văn hóa học đường, khiến sinh viên thiếu ý thức tự giác và thực hiện một cách thụ động.
Về chương trình giáo dục: Chương trình giáo dục văn hóa học đường tại nhiều trường đại học vẫn còn nhiều hạn chế về nội dung và phương pháp giảng dạy. Hiện nay, chương trình giáo dục văn hóa thường chỉ tập trung vào lý thuyết mà thiếu các hoạt động thực tiễn, khiến cho việc lồng ghép các giá trị văn hóa vào cuộc sống hàng ngày của sinh viên trở nên khó khăn. Phương pháp giảng dạy chủ yếu mang tính truyền thống, thiếu sự sáng tạo và tính tương tác, làm giảm sự hứng thú của sinh viên đối với các hoạt động văn hóa.
Về sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong giáo dục văn hóa học đường: Gia đình và xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách và giá trị đạo đức của sinh viên. Tuy nhiên, nhiều gia đình chưa thực sự quan tâm và hỗ trợ con em mình tham gia các hoạt động văn hóa. Điều này phần nào làm giảm sự hứng thú và động lực của sinh viên trong việc tham gia các hoạt động này. Mặt khác, sự phối hợp giữa nhà trường và các tổ chức văn hóa, xã hội cũng chưa được đẩy mạnh, dẫn đến thiếu sự đa dạng và phong phú trong các hoạt động văn hóa học đường.
Về tác động của toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0: Toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0 đã mang đến những cơ hội và thách thức mới cho văn hóa học đường. Toàn cầu hóa giúp mở rộng giao lưu văn hóa, chia sẻ tri thức và công nghệ, góp phần thúc đẩy sự phát triển của văn hóa học đường. Nhờ đó, sinh viên có cơ hội tiếp cận với những nền văn hóa khác nhau, học hỏi và áp dụng những giá trị tiến bộ từ các quốc gia khác. Tuy nhiên, toàn cầu hóa cũng mang lại thách thức, bao gồm sự xâm nhập của các yếu tố văn hóa ngoại lai không phù hợp, có thể làm suy yếu bản sắc văn hóa dân tộc và sự đồng nhất trong cộng đồng học đường [5]. Đặc biệt, cách mạng công nghiệp 4.0 đòi hỏi các cơ sở giáo dục phải đổi mới phương pháp giảng dạy và quản lý để thích nghi với những thay đổi nhanh chóng của công nghệ.
3. Một số giải pháp nâng cao chất lượng văn hóa học đường
Một trong những giải pháp quan trọng nhất là nâng cao nhận thức và ý thức của sinh viên về tầm quan trọng của văn hóa học đường. Các trường đại học cần tổ chức các chiến dịch tuyên truyền, giáo dục về văn hóa học đường thông qua các buổi hội thảo, chuyên đề, và các hoạt động ngoại khóa. Việc lồng ghép giáo dục văn hóa vào chương trình giảng dạy chính khóa cũng cần được chú trọng hơn, nhằm giúp sinh viên nhận thức rõ hơn về vai trò của văn hóa trong sự phát triển toàn diện của bản thân.
Thứ hai, cần thiết kế lại chương trình giáo dục văn hóa học đường theo hướng đa dạng hóa nội dung và phương pháp giảng dạy. Các trường đại học cần chú trọng phát triển các hoạt động thực tiễn như các buổi thảo luận nhóm, các dự án cộng đồng, và các hoạt động ngoại khóa nhằm tạo điều kiện cho sinh viên rèn luyện kỹ năng mềm và lồng ghép các giá trị văn hóa vào cuộc sống hàng ngày. Phương pháp giảng dạy cần được đổi mới, tập trung vào tính tương tác, thực tiễn và sáng tạo. Giảng viên cần được đào tạo để nắm bắt các phương pháp giảng dạy hiện đại, từ đó có thể khuyến khích sinh viên tham gia tích cực vào các hoạt động văn hóa và phát triển kỹ năng sống cần thiết cho tương lai.
Thứ ba, gia đình và xã hội đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển văn hóa học đường. Việc phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội là yếu tố then chốt để giáo dục và truyền bá các giá trị văn hóa. Các hoạt động cộng đồng, các chương trình tình nguyện và các dự án văn hóa có sự tham gia của gia đình và xã hội sẽ giúp sinh viên nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của văn hóa học đường và phát triển kỹ năng sống cần thiết. Bên cạnh đó, cần khuyến khích sự tham gia của các tổ chức xã hội, doanh nghiệp trong việc tài trợ và tổ chức các hoạt động văn hóa học đường. Điều này không chỉ giúp tăng cường nguồn lực cho giáo dục văn hóa mà còn tạo ra cơ hội để sinh viên tiếp cận với các kinh nghiệm thực tiễn và phát triển các kỹ năng mềm cần thiết.
Thứ tư, tăng cường ứng dụng công nghệ trong giáo dục văn hóa học đường. Trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0, việc ứng dụng công nghệ vào giáo dục văn hóa học đường là cần thiết. Các nền tảng học tập trực tuyến, mạng xã hội và các phương tiện truyền thông số có thể được sử dụng để truyền tải các giá trị văn hóa, tổ chức các sự kiện trực tuyến và tạo ra môi trường học tập phong phú, đa dạng. Công nghệ cũng cho phép các trường đại học tiếp cận với nhiều nguồn tài liệu giáo dục văn hóa từ khắp nơi trên thế giới, giúp sinh viên mở rộng kiến thức và hiểu biết về các nền văn hóa khác nhau.
4. Kết luận
Văn hóa học đường là một yếu tố không thể thiếu trong việc hình thành nhân cách, đạo đức và phát triển kỹ năng sống của sinh viên. Mặc dù đã đạt được một số kết quả tích cực, giáo dục văn hóa học đường tại các cơ sở giáo dục đại học ở Việt Nam vẫn còn nhiều vấn đề tồn tại cần được giải quyết. Những giải pháp được đề xuất trong bài viết này, bao gồm nâng cao nhận thức, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới chương trình giáo dục và tăng cường ứng dụng công nghệ, sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục văn hóa học đường, giúp sinh viên phát triển toàn diện và chuẩn bị tốt cho tương lai.
Tài liệu tham khảo
[1] [2] Nguyễn Ngọc Thơ (2020), "Khái luận về văn hóa học đường", Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Trà Vinh, số 5, tr. 45-50.
[3] Thu Phương (2022), Xây dựng văn hóa học đường là nhiệm vụ trọng tâm của ngành giáo dục, https://quochoi.vn/pages/tim-kiem.aspx?ItemID=68077 , truy cập ngày 24 tháng 7 năm 2024.
[4] Đào Duy Quát (2022), Xây dựng văn hóa học đường, góp phần xây dựng và phát triển văn hóa con người Việt Nam, https://dangcongsan.vn/tieu-diem/xay-dung-van-hoa-hoc-duong-gop-phan-xay-dung-va-phat-trien-van-hoa-con-nguoi-viet-nam-618141.html, truy cập ngày 24 tháng 7 năm 2024.
[5] Nguyễn Quốc Trường (2023), Nhận diện toàn cầu hóa và những cơ hội, thách thức đặt ra với Việt Nam, https://nif.mof.gov.vn/webcenter/portal/vclvcstc/pages_r/l/chi-tiet-tin?dDocName=MOFUCM263681, truy cập ngày 24 tháng 7 năm 2024.
TS. Nguyễn Thị Thu Hường, Học viện Báo chí và Tuyên truyền
ThS. Phạm Tiến Hùng, Trường Đại học Hà Nội
