1. Đặt vấn đề
Những năm qua, Quân uỷ Trung ương, Bộ quốc phòng đã có nhiều chủ trương, chính sách đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. Đặc biệt là Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 ngày 29/01/2025 của Quân uỷ Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong Quân đội đã xác định: "thể chế, nhân lực, hạ tầng, dữ liệu và công nghệ chiến lược là những nội dung trọng tâm, cốt lõi, trong đó, thể chế là điều kiện tiên quyết cần hoàn thiện và đi trước một bước; nhân tố con người là chủ thể quyết định của sự đột phá, phát triển", từ đó đặt ra nhiệm vụ, giải pháp: "phát triển các nền tảng số theo hướng dùng chung, đảm bảo an toàn và tăng cường ứng dụng công nghệ số, hình thành "quân nhân số". Xây dựng môi trường số an toàn, rộng khắp trong toàn quân. Phát triển văn hoá số, xây dựng bộ quy tắc ứng xử trên không gian mạng của quân nhân, giảm thiểu tác động tiêu cực của công nghệ số trong hoạt động quân sự, quốc phòng".
2. Nội dung nghiên cứu
"Quân nhân số" là hình tượng tiêu biểu của người quân nhân Quân đội nhân dân Việt Nam trong kỷ nguyên chuyển đổi số, kết tinh giữa phẩm chất chính trị kiên định và năng lực công nghệ linh hoạt. Họ không chỉ tinh thông nghiệp vụ, giỏi chuyên môn quân sự mà còn thành thạo trong vận hành các nền tảng số, thiết bị thông minh, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo, phục vụ trực tiếp cho nhiệm vụ huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu và xây dựng đơn vị vững mạnh. Đây là lực lượng có khả năng thích ứng nhanh, xử lý hiệu quả các tình huống phức tạp trong môi trường tác chiến phi truyền thống, góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của Quân đội trong tình hình mới. Đồng thời, "quân nhân số" là những chủ thể sáng tạo, biết phân tích, khai thác và chuyển hóa dữ liệu thành năng lực thực thi nhiệm vụ một cách thông minh, hiệu quả, có tính kết nối cao trong không gian tác chiến đa chiều. Họ chính là hạt nhân thúc đẩy chuyển đổi số toàn quân, là lực lượng nòng cốt kiến tạo nên diện mạo Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. "Quân nhân số" có các đặc điểm như sau:
Một là, "quân nhân số" sở hữu kiến thức và kỹ năng sử dụng thành thạo các công nghệ số tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, điện toán đám mây, thực tế ảo, mạng 5G và cảm biến thông minh.
Họ vận hành thành thạo các nền tảng số và thiết bị hiện đại, từ đó tham gia hiệu quả vào các hoạt động huấn luyện, chỉ huy, bảo đảm kỹ thuật và tác chiến trong môi trường số hóa sâu rộng. Khả năng làm chủ và khai thác sáng tạo các công nghệ này thể hiện trình độ công nghệ và bản lĩnh kỹ thuật của người lính thời đại mới. Đồng thời, họ tích cực cập nhật, nâng cao trình độ công nghệ, không ngừng thích nghi với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ quân sự hiện đại trên thế giới.
Hai là, "quân nhân số" có tư duy số – tư duy dựa trên phân tích dữ liệu, thông tin số hóa làm cơ sở cho quyết định và hành động.
Họ thể hiện sự nhạy bén trong việc vận dụng tư duy đổi mới sáng tạo, liên tục thích ứng và phát triển trong bối cảnh thay đổi nhanh của môi trường chiến tranh công nghệ cao. Tư duy số giúp "quân nhân số" tiếp nhận, xử lý thông tin đa chiều, thúc đẩy hiệu quả chỉ huy, điều hành và thực thi nhiệm vụ trong môi trường số. Họ cũng có khả năng kết nối, phối hợp thông tin từ nhiều nguồn khác nhau để xây dựng phương án tác chiến toàn diện, đảm bảo tính chính xác và kịp thời trong mọi tình huống.
Ba là, "quân nhân số" thực hiện nhiệm vụ trong môi trường số hóa toàn diện, nơi các hệ thống chỉ huy, điều hành tự động, mô phỏng chiến trường ảo và các nền tảng huấn luyện tích hợp công nghệ cao đóng vai trò trung tâm.
Họ tương tác linh hoạt với hệ thống kỹ thuật số đa dạng, khai thác hiệu quả các nguồn lực công nghệ để nâng cao chất lượng huấn luyện, khả năng phản ứng và sức mạnh tác chiến. Môi trường tác chiến đa chiều với sự kết hợp giữa vật lý và không gian số tạo nên đặc thù mới, đòi hỏi "quân nhân số" có khả năng vận hành đồng bộ và phối hợp hiệu quả. Sự phối hợp này không chỉ nâng cao tính chủ động, linh hoạt mà còn đảm bảo sự đồng bộ, hiệu quả của toàn bộ hệ thống quân sự trong bối cảnh tác chiến hiện đại.
Bốn là, "quân nhân số" giữ vững phẩm chất chính trị kiên định, đạo đức cách mạng trong mọi hoàn cảnh, kể cả khi vận hành các công nghệ hiện đại.
Họ là biểu tượng của sự trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và Nhân dân, thể hiện bản lĩnh vững vàng trước những tác động phức tạp của môi trường thông tin đa chiều. Phẩm chất đạo đức và chính trị trở thành nền tảng vững chắc để "quân nhân số" vừa làm chủ công nghệ, vừa giữ gìn truyền thống, bản sắc cách mạng trong kỷ nguyên số. Sự kiên định này giúp họ nhận thức sâu sắc trách nhiệm bảo vệ nền tảng tư tưởng, đấu tranh chống các âm mưu, thủ đoạn phá hoại từ bên ngoài thông qua không gian mạng.
Năm là, "quân nhân số" có khả năng chiến đấu và bảo vệ chủ quyền không gian mạng trong bối cảnh chiến tranh phi truyền thống ngày càng diễn biến phức tạp.
Họ tham gia hiệu quả vào mặt trận bảo vệ an ninh thông tin, chống lại các cuộc chiến tranh mạng, chiến tranh thông tin, thể hiện vai trò xung kích trên mặt trận công nghệ cao. "Quân nhân số" đóng góp quan trọng vào sự ổn định, an toàn của hệ thống thông tin quân sự, đồng thời phát huy năng lực tác chiến tổng hợp trong không gian mạng đa chiều, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong tình hình mới. Sự chủ động và sáng tạo trong phòng, chống các hình thức tác chiến mới càng khẳng định vị trí trọng yếu của họ trong chiến lược quốc phòng – an ninh hiện đại.
Trong tiến trình xây dựng "quân nhân số", Quân đội nhân dân Việt Nam thời gian qua đã ghi nhận những kết quả tích cực và đáng khích lệ. Nhiều đơn vị chủ động đổi mới nội dung và phương pháp huấn luyện, ứng dụng hiệu quả công nghệ số vào giảng dạy và rèn luyện, góp phần nâng cao trình độ kỹ thuật và năng lực số của cán bộ, chiến sĩ. Công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức về chuyển đổi số được đẩy mạnh, tạo ra sự chuyển biến tích cực trong tư duy và thái độ ứng dụng công nghệ mới. Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan, đơn vị trong triển khai các đề án chuyển đổi số đã thiết lập nền tảng vững chắc cho việc hình thành đội ngũ "quân nhân số" có năng lực toàn diện, đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại, chính quy và tinh nhuệ.
Tuy nhiên, bên cạnh những ưu điểm đó, thực trạng phát triển "quân nhân số" vẫn còn nhiều hạn chế cần được khắc phục kịp thời. Trình độ và kỹ năng công nghệ số của một bộ phận cán bộ, chiến sĩ chưa đồng đều, chưa thực sự đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong môi trường tác chiến số hóa ngày càng phức tạp, đòi hỏi sự linh hoạt và nhạy bén cao hơn. Hệ thống cơ sở vật chất, kỹ thuật phục vụ chuyển đổi số tại một số đơn vị còn thiếu đồng bộ, chưa hiện đại, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu trong tình hình mới. Đồng thời, tư duy đổi mới sáng tạo trong việc ứng dụng công nghệ số còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu và sự chủ động, khiến tiến trình chuyển đổi số chưa đạt hiệu quả tối ưu như kỳ vọng.
Trước thực trạng đó, để xây dựng và hình thành thế hệ "quân nhân số" đáp ứng yêu cầu Quân đội "tinh, gọn, mạnh" hiện nay, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần tập trung thực hiện một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:
Một là, tăng cường sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng và cán bộ chủ trì đơn vị trong xây dựng, hình thành thế hệ "quân nhân số".
Đây là nhiệm vụ trọng yếu, bảo đảm cho quá trình xây dựng thế hệ "quân nhân số" đi đúng hướng, đạt hiệu quả thiết thực. Sự lãnh đạo chặt chẽ của cấp ủy, tổ chức đảng là cơ sở vững chắc để xác định chủ trương, nội dung, hình thức và biện pháp triển khai phù hợp, đồng thời phát huy vai trò trách nhiệm của cán bộ chủ trì trong công tác này. Việc quán triệt, cụ thể hóa các quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, nhất là các nghị quyết số 57-NQ/TW và 3488-NQ/QUTW, phải được triển khai nghiêm túc, đồng bộ. Bên cạnh đó, công tác kiểm tra, giám sát và sơ kết tổng kết phải được thực hiện thường xuyên nhằm rút kinh nghiệm kịp thời, đồng thời nêu cao vai trò gương mẫu của đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ chủ trì, làm điểm tựa cho toàn đơn vị trong xây dựng thế hệ "quân nhân số".
Hai là, đầu tư đồng bộ hệ thống cơ sở vật chất và các điều kiện bảo đảm cho quá trình xây dựng, hình thành thế hệ "quân nhân số".
Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại là nền tảng quan trọng thúc đẩy chuyển đổi số trong toàn quân. Nếu thiếu hệ thống mạng viễn thông chất lượng cao, việc tích hợp, truyền tải và khai thác dữ liệu số sẽ gặp nhiều khó khăn, ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả huấn luyện và tác chiến. Do đó, cần ưu tiên nguồn lực để xây dựng hạ tầng khoa học - công nghệ đồng bộ, hiện đại, gắn với xây dựng kế hoạch, phương án sử dụng vật chất và trang thiết bị phù hợp. Đồng thời, chú trọng hoàn thiện chính sách phát triển nguồn nhân lực và hệ thống văn bản pháp lý nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi, thúc đẩy phát triển "quân nhân số" một cách bài bản và bền vững.
Ba là, đẩy mạnh triển khai Phong trào "Bình dân học vụ số" và tăng cường công tác giáo dục, bồi dưỡng nâng cao nhận thức, trách nhiệm cũng như kỹ năng công nghệ số cho cán bộ, chiến sĩ.
Việc nâng cao nhận thức về chuyển đổi số là điều kiện tiên quyết để tạo nên sự đồng thuận, quyết tâm thực hiện các nhiệm vụ chuyển đổi số hiệu quả. Các cơ quan, đơn vị phải tổ chức quán triệt nghiêm túc, đảm bảo 100% cán bộ, chiến sĩ tham gia các lớp đào tạo, tập huấn phù hợp, thiết thực, dễ tiếp cận. Bên cạnh đó, mỗi quân nhân cần chủ động tự học, tự rèn để nâng cao trình độ và kỹ năng số, sẵn sàng đáp ứng yêu cầu công tác, chiến đấu trong môi trường số hóa ngày càng đa dạng và phức tạp. Mục tiêu đến năm 2025 và 2026 là phấn đấu 80-100% cán bộ, chiến sĩ thành thạo các kiến thức, kỹ năng số thiết yếu và có khả năng bảo vệ bản thân trên môi trường mạng.
Bốn là, phát huy tính tích cực, tự giác của quân nhân trong xây dựng, hình thành thế hệ "quân nhân số".
Đây là quá trình hoạt động có ý thức và mục đích của từng quân nhân nhằm nâng cao nhận thức, phát triển kỹ năng chuyên môn và ứng dụng công nghệ số phù hợp với yêu cầu nhiệm vụ. Cấp ủy, chỉ huy các cấp cần quan tâm lãnh đạo công tác giáo dục chính trị tư tưởng, định hướng rõ nét để xây dựng đội ngũ "quân nhân số" có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức cách mạng trong sáng và năng lực chuyên môn đáp ứng chuyển đổi số. Đồng thời, cần đề cao vai trò của tính tự giác, chủ động trong học tập, rèn luyện kỹ năng công nghệ số và ý thức trách nhiệm trong hoạt động trên không gian mạng nhằm tạo nên lực lượng "quân nhân số" bản lĩnh, sáng tạo và hiệu quả.
3. Kết luận
Phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội là một trong các đột phá quan trọng hàng đầu góp phần xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, trong đó, nhân tố con người là chủ thể, có vai trò quyết định. Xây dựng, hình thành thế hệ "quân nhân số" là hoạt động tổng hợp có mục đích của các chủ thể, quá trình thực hiện, các chủ thể phải nhận thức đúng, tránh tuyệt đối hóa từng giải pháp nào; đồng thời, tiếp tục nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện hệ thống giải pháp sao cho phù hợp, khả thi cao trong thời gian tới.
Phạm Đức Chinh
Học viện Chính trị - Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
1. Bộ Chính trị (2019), Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, Hà Nội.
2. Bộ Chính trị (2024), Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, Hà Nội.
3. Quân ủy Trung ương (2025), Nghị quyết số 3488-NQ/QUTW ngày 29/01/2025 về đột phá phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số trong Quân đội, Hà Nội.
4. Văn phòng Bộ Quốc phòng (2025), Thông báo kết luận ngày 19/5/2025 của đồng chí Thượng tướng Lê Huy Vịnh, Thứ trưởng Bộ Quốc phòng, Phó Trưởng ban Thường trực Ban Chỉ đạo Quân uỷ Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội tại Hội nghị triển khai Phong trào "Bình dân học vụ số" trong Bộ Quốc phòng, Hà Nội.