1. Đặt vấn đề
Kỷ nguyên mới mở ra với sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, đặc biệt là cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cùng những biến động phức tạp của tình hình thế giới và khu vực, đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thanh niên quân đội, lực lượng xung kích, nòng cốt trong thực hiện nhiệm vụ quân sự, quốc phòng, cần hơn bao giờ hết phải được trang bị và phát huy mạnh mẽ ý chí tự lực, tự cường. Đây không chỉ là phẩm chất truyền thống quý báu của dân tộc, của quân đội ta, mà còn là "kim chỉ nam" soi đường, dẫn dắt hành động, giúp họ vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Khái niệm, nội hàm và tầm quan trọng của ý chí tự lực, tự cường đối với thanh niên quân đội.
Ý chí tự lực, tự cường là phẩm chất tâm lý - đạo đức thể hiện ở khả năng tự mình quyết định, tự mình hành động, dựa vào sức mạnh nội tại của bản thân và tập thể để vượt qua khó khăn, thử thách, hoàn thành mục tiêu đề ra mà không trông chờ, ỷ lại vào người khác hay hoàn cảnh bên ngoài. Đối với thanh niên quân đội, ý chí tự lực, tự cường bao hàm sự tự giác, chủ động trong học tập, rèn luyện; tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm; bản lĩnh kiên định trước mọi cám dỗ, khó khăn; khát vọng vươn lên làm chủ khoa học kỹ thuật, vũ khí trang bị; và tinh thần không ngừng đổi mới, sáng tạo trong thực hiện nhiệm vụ.
Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, tự lực, tự cường là một sợi chỉ đỏ xuyên suốt. Người dạy: "Muốn người ta giúp cho, thì trước mình phải tự giúp lấy mình đã" [1], "Một dân tộc không tự lực cánh sinh mà cứ ngồi chờ dân tộc khác giúp đỡ thì không xứng đáng được độc lập" [2]. Quán triệt tư tưởng đó, Quân đội nhân dân Việt Nam, từ khi thành lập đến nay, luôn coi trọng việc rèn luyện ý chí tự lực, tự cường cho cán bộ, chiến sĩ.
Kỷ nguyên mới, với đặc trưng là cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, đặt ra những yêu cầu mới mẻ và thách thức to lớn. Quân đội ta đang đẩy mạnh tiến trình hiện đại hóa, đòi hỏi mỗi quân nhân, đặc biệt là thanh niên, phải có năng lực tự học, tự nghiên cứu, làm chủ công nghệ, vũ khí trang bị hiện đại. Bên cạnh đó, các thế lực thù địch không ngừng gia tăng các hoạt động chống phá bằng những âm mưu, thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt, đặc biệt là trên không gian mạng, nhằm làm suy giảm ý chí chiến đấu, phai nhạt lý tưởng của bộ đội.
Trong bối cảnh đó, ý chí tự lực, tự cường trở thành vũ khí tinh thần sắc bén, là động lực nội sinh mạnh mẽ giúp thanh niên quân đội.
Trong sự nghiệp cao cả bảo vệ Tổ quốc, ý chí tự lực, tự cường là phẩm chất cốt lõi, là hành trang không thể thiếu của mỗi người lính Cụ Hồ. Nó không chỉ là nguồn sức mạnh tinh thần mà còn là kim chỉ nam cho mọi hành động, giúp người chiến sĩ vững vàng trên mọi mặt trận.
Trước hết, ý chí tự lực giúp người chiến sĩ giữ vững bản lĩnh chính trị. Trong bối cảnh phức tạp hiện nay, khi các thế lực thù địch không ngừng tung ra những luận điệu xuyên tạc, chống phá, chính sự tự lực, tự cường về nhận thức giúp họ có một cái đầu "lạnh" và một trái tim "nóng". Họ tự mình nghiên cứu, học tập, nắm chắc đường lối của Đảng, từ đó kiên định với mục tiêu, lý tưởng chiến đấu đã chọn, tuyệt đối không dao động và luôn vững tin vào con đường của dân tộc.
Bên cạnh đó, tinh thần tự lực còn là động lực mạnh mẽ để mỗi quân nhân không ngừng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ. Không trông chờ, ỷ lại, họ chủ động học tập, nghiên cứu, tiếp thu tri thức mới để làm chủ khoa học kỹ thuật quân sự hiện đại. Ý thức tự rèn luyện này là chìa khóa để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của chiến tranh công nghệ cao, bảo đảm sẵn sàng chiến đấu và chiến thắng trong mọi tình huống.
Thực tiễn đã chứng minh, ý chí tự lực là vũ khí sắc bén để khắc phục khó khăn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ. Trong những điều kiện huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu còn nhiều gian khổ, thiếu thốn, chính tinh thần này đã thôi thúc họ tìm tòi, sáng tạo, biến cái không thể thành có thể, vượt qua mọi trở ngại để rèn luyện và chiến thắng. Mỗi cá nhân tự lực, tự cường sẽ là một viên gạch vững chắc để xây dựng đơn vị vững mạnh toàn diện. Sự chủ động, tự giác trong rèn luyện và công tác của mỗi người sẽ góp phần xây dựng một môi trường văn hóa lành mạnh, đề cao tình đồng chí, đồng đội, củng cố tinh thần đoàn kết và ý thức kỷ luật sắt đá, tạo nên sức mạnh tổng hợp của toàn đơn vị.
2.2. Ý chí tự lực, tự cường - "Kim chỉ nam" soi đường cho mọi hành động của thanh niên quân đội
Ý chí tự lực, tự cường không phải là một khẩu hiệu chung chung mà thực sự là "kim chỉ nam", là la bàn định hướng cho mọi suy nghĩ và hành động của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới.
Trong học tập, huấn luyện và sẵn sàng chiến đấu:
Thanh niên quân đội với ý chí tự lực, tự cường sẽ không ngừng nỗ lực học tập, nắm vững kiến thức quân sự, chính trị, hậu cần, kỹ thuật; làm chủ vũ khí, trang bị kỹ thuật, nhất là các loại vũ khí, trang bị mới, hiện đại. Họ chủ động tìm tòi, nghiên cứu, phát huy sáng kiến cải tiến kỹ thuật, nâng cao chất lượng huấn luyện. Khi đối mặt với khó khăn, gian khổ trong huấn luyện, diễn tập hay thực hiện nhiệm vụ đột xuất, họ không nản lòng, không chùn bước mà tìm mọi cách để vượt qua, hoàn thành nhiệm vụ với kết quả cao nhất. Họ coi trọng việc tự rèn luyện thể lực, bản lĩnh, ý thức tổ chức kỷ luật, sẵn sàng nhận và hoàn thành mọi nhiệm vụ được giao.
Trong nghiên cứu khoa học, ứng dụng công nghệ:
Kỷ nguyên số đòi hỏi thanh niên quân đội phải là những người tiên phong trong tiếp cận và ứng dụng thành tựu khoa học công nghệ. Ý chí tự lực, tự cường thúc đẩy họ say mê nghiên cứu, tìm hiểu, làm chủ công nghệ thông tin, công nghệ tự động hóa, trí tuệ nhân tạo... để ứng dụng vào thực tiễn công tác, góp phần hiện đại hóa quân đội. Họ không ngại thử thách, dám dấn thân vào những lĩnh vực mới, khó, góp phần giải quyết những vấn đề thực tiễn đặt ra trong quốc phòng, an ninh.
Trong xây dựng nhân cách, lối sống:
Ý chí tự lực, tự cường giúp thanh niên quân đội hình thành lối sống có trách nhiệm, tự chủ, không ỷ lại, dựa dẫm. Họ tự giác rèn luyện phẩm chất đạo đức cách mạng, nói không với tiêu cực, chủ nghĩa cá nhân, lối sống thực dụng. Họ biết tự phê bình và phê bình, không ngừng hoàn thiện bản thân, xứng đáng với danh hiệu "Bộ đội Cụ Hồ" trong thời kỳ mới. Đồng thời, họ cũng là những người tích cực tham gia xây dựng môi trường văn hóa tốt đẹp, lành mạnh tại đơn vị, góp phần lan tỏa những giá trị tích cực.
Trong đối mặt với thông tin xấu độc, luận điệu xuyên tạc:
Trên không gian mạng, thanh niên quân đội thường xuyên phải đối mặt với các thông tin sai lệch, luận điệu xuyên tạc của các thế lực thù địch. Ý chí tự lực, tự cường, kết hợp với nền tảng lý luận chính trị vững vàng, giúp họ có đủ bản lĩnh, trí tuệ để nhận diện, phân tích và đấu tranh phản bác một cách hiệu quả. Họ không bị động, hoang mang mà chủ động tìm kiếm thông tin chính thống, lan tỏa những điều tốt đẹp, góp phần bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
2.3. Một số giải pháp trọng tâm nhằm tiếp tục bồi dưỡng, phát huy ý chí tự lực, tự cường cho thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới
Một là, tăng cường công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, nâng cao nhận thức.
Các cấp ủy, chỉ huy, cơ quan chính trị, tổ chức Đoàn cần đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục về chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối đổi mới của Đảng, truyền thống vẻ vang của dân tộc, của quân đội. Đặc biệt, cần làm sâu sắc hơn nữa nội dung, ý nghĩa, tầm quan trọng của ý chí tự lực, tự cường trong bối cảnh mới. Lồng ghép nội dung này vào các chương trình giáo dục chính trị, các buổi sinh hoạt, diễn đàn thanh niên.
Hai là, xây dựng môi trường rèn luyện thuận lợi, tạo động lực phấn đấu.
Tổ chức các phong trào thi đua sôi nổi, thiết thực, hướng vào thực hiện thắng lợi nhiệm vụ chính trị trung tâm, tạo điều kiện để thanh niên thể hiện tài năng, trí tuệ, sự sáng tạo và ý chí vươn lên. Quan tâm đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ học tập, huấn luyện, nghiên cứu khoa học. Tạo môi trường dân chủ, đoàn kết, khuyến khích thanh niên dám nghĩ, dám làm, dám đột phá và dám chịu trách nhiệm.
Ba là, phát huy vai trò xung kích, sáng tạo của tổ chức Đoàn và mỗi đoàn viên thanh niên.
Tổ chức Đoàn các cấp cần đổi mới nội dung, phương thức hoạt động, thực sự là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, là nơi bồi dưỡng lý tưởng, rèn luyện bản lĩnh, ý chí. Mỗi đoàn viên thanh niên phải tự giác xây dựng kế hoạch tự học, tự rèn, xác định mục tiêu phấn đấu rõ ràng; tích cực tham gia các hoạt động của đơn vị, của Đoàn; không ngừng tu dưỡng đạo đức, lối sống, nâng cao trình độ mọi mặt.
Bốn là, nêu gương điển hình tiên tiến, nhân rộng mô hình hay, cách làm sáng tạo.
Kịp thời phát hiện, biểu dương, khen thưởng những tập thể, cá nhân thanh niên có thành tích xuất sắc trong học tập, công tác, rèn luyện, đặc biệt là những tấm gương tiêu biểu về ý chí tự lực, tự cường. Tổ chức các buổi giao lưu, tọa đàm, chia sẻ kinh nghiệm giữa các thế hệ, giữa những điển hình tiên tiến với đông đảo thanh niên để lan tỏa tinh thần tích cực.
Năm là, đề cao vai trò tự giáo dục, tự rèn luyện của mỗi thanh niên quân đội.
Bản thân mỗi thanh niên quân đội phải nhận thức sâu sắc rằng, sự nỗ lực của tập thể, đơn vị là quan trọng, nhưng yếu tố quyết định vẫn là sự tự giác, nỗ lực của chính mình. Phải xây dựng cho mình động cơ phấn đấu đúng đắn, ý thức tự giác cao trong học tập, rèn luyện, không ngừng trau dồi kiến thức, kỹ năng, bản lĩnh để đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của nhiệm vụ.
3. Kết luận
Ý chí tự lực, tự cường không chỉ là truyền thống quý báu mà còn là yêu cầu cấp thiết, là "kim chỉ nam" định hướng mọi hành động của thanh niên quân đội trong kỷ nguyên mới. Việc bồi dưỡng, phát huy phẩm chất này là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị trong quân đội, của các cấp chỉ huy, các tổ chức và của chính mỗi thanh niên. Khi ý chí tự lực, tự cường thấm sâu vào nhận thức, trở thành lẽ sống, thành phương châm hành động, thanh niên quân đội sẽ thực sự là lực lượng xung kích, tin cậy, sẵn sàng vượt qua mọi khó khăn, thử thách, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
Trung tá, Ths Nguyễn Quốc Duy
Học viện Lục quân, Bộ Quốc phòng
Tài liệu tham khảo:
[1]. Hồ Chí Minh toàn tập (2011), tập 2, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr.320.
[2]. Hồ Chí Minh toàn tập (2011), tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr.445.