Việc hình thành và phát triển ý thức học tập suốt đời giúp giảng viên trẻ nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực nghiên cứu và khả năng thích ứng trước sự phát triển của khoa học - công nghệ hiện đại. Đồng thời, quá trình này góp phần xây dựng bản lĩnh chính trị, ý chí phấn đấu và nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên trẻ. Do đó, bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho giảng viên trẻ là nhiệm vụ cấp thiết mang tính chiến lược trong đổi mới giáo dục quân sự hiện nay.
Cán bộ, giảng viên trẻ Trường Sĩ quan Chính trị tham gia lớp tập huấn sử dụng màn hình tương tác thông minh.
Học tập suốt đời không phải là vấn đề mới. Ngay sau Cách mạng Tháng Tám thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã phát động phong trào toàn dân, toàn quân xóa nạn mù chữ, Người căn dặn: "… Muốn biết thì phải thi đua học. Học không bao giờ cùng. Học mãi để tiến bộ mãi. Càng tiến bộ, càng thấy càng phải học thêm"[1]; "Xã hội càng đi tới, công việc càng nhiều, máy móc càng tinh xảo. Mình mà không chịu học thì lạc hậu, mà lạc hậu là bị đào thải, tự mình đào thải mình"[2]. Trong các giai đoạn cách mạng, đặc biệt trong những năm đổi mới, Đảng ta luôn quan tâm, khuyến khích học tập suốt đời và xây dựng cả nước thành xã hội học tập. Đại hội XIII của Đảng khẳng định "Thúc đẩy xây dựng xã hội học tập, học tập suốt đời"[3]; bởi người cách mạng phải học suốt đời, học trong sách vở, học lẫn nhau và học từ nhân dân; "bể học" mênh mông, không bao giờ cạn.
Học suốt đời nay đã trở thành mệnh lệnh của thời đại nhưng con người thì không thể cứ kéo dài mãi tuổi đến trường với một thời gian biểu gò bó vì còn phải mưu sinh. Hơn nữa điều mà nhà trường dạy hôm nay vài năm nữa có thể thành lạc hậu, lỗi thời, thậm chí vô dụng. Người ta thì không thể cứ mỗi lúc lại trở vào trường để cập nhật kiến thức, kỹ năng. Cách chủ yếu là tự cập nhật lấy, tự học lấy trong khi vẫn đi làm.
Ý thức học tập suốt đời là yếu tố then chốt quyết định chất lượng và hiệu quả công tác giáo dục - đào tạo, nghiên cứu khoa học (GD - ĐT, NCKH) của đội ngũ giảng viên trẻ (GVT) ở các học viện, trường sĩ quan quân đội. Trong bối cảnh đổi mới toàn diện giáo dục quân sự và sự phát triển không ngừng của khoa học công nghệ hiện đại, việc bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho GVT trở thành nhiệm vụ cấp thiết, mang tính chiến lược và lâu dài. Quá trình này không chỉ giúp nâng cao trình độ chuyên môn, năng lực nghiên cứu mà còn góp phần xây dựng đội ngũ giảng viên có bản lĩnh chính trị vững vàng, ý chí phấn đấu không ngừng, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp xây dựng quân đội hiện đại. Để thực hiện được các nội dung trên cần làm tốt một số yêu cầu sau:
Thứ nhất, bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho giảng viên trẻ phải bám sát yêu cầu phát triển phẩm chất, năng lực nhà giáo quân đội theo định hướng đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; gắn với thực tiễn nhiệm vụ xây dựng quân đội, bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới
Đây là yêu cầu xuyên suốt trong quá trình xây dựng và phát triển đội ngũ giảng viên trẻ ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay. Trước yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp GD - ĐT, NCKH trong quân đội và nhiệm vụ xây dựng quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, việc bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho giảng viên trẻ cần xuất phát từ đặc thù nghề nghiệp quân sự, yêu cầu về trình độ, phẩm chất và năng lực của đội ngũ nhà giáo quân đội trong thời kỳ cách mạng công nghiệp lần thứ tư, chiến tranh công nghệ cao và hội nhập quốc tế sâu rộng. Đồng thời, phải bám sát mục tiêu, yêu cầu đào tạo, nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, phù hợp với định hướng phát triển giáo dục quân sự đến năm 2030 và những năm tiếp theo. Công tác bồi dưỡng phải được thực hiện một cách có hệ thống, thường xuyên, liên tục, có kế hoạch và gắn kết chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, các khoa chuyên môn và đơn vị quản lý giảng viên; bảo đảm tính thiết thực, hiệu quả, tạo động lực để giảng viên trẻ tự giác, tích cực rèn luyện, học tập, nâng cao trình độ, bắt nhịp với yêu cầu mới của giáo dục và đào tạo quân sự.
Thứ hai, bồi dưỡng phải bảo đảm tính khoa học, tính hệ thống và tính thực tiễn cao; phù hợp với đặc điểm, nhu cầu phát triển nghề nghiệp và trình độ nhận thức của giảng viên trẻ ở các học viện, trường sĩ quan
Ý thức học tập suốt đời không hình thành một cách tự phát mà là kết quả của quá trình giáo dục, bồi dưỡng, rèn luyện lâu dài, có định hướng và chịu sự tác động của nhiều yếu tố. Trong đó, bồi dưỡng tại nhà trường quân đội là khâu đầu tiên và có ý nghĩa nền tảng, góp phần hình thành động cơ, thái độ đúng đắn và thói quen học tập bền vững ở giảng viên trẻ. Do đó, việc lựa chọn nội dung, hình thức, phương pháp bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cần được nghiên cứu kỹ lưỡng, bảo đảm tính khoa học, phù hợp với đặc điểm, vị trí công tác, điều kiện hoạt động nghề nghiệp của giảng viên trẻ. Các nội dung bồi dưỡng phải gắn với yêu cầu cập nhật tri thức mới, kỹ năng sư phạm, công nghệ giáo dục hiện đại và khả năng nghiên cứu khoa học quân sự. Quá trình bồi dưỡng cần có sự kết hợp giữa giáo dục tư tưởng, phát triển động cơ nghề nghiệp với tổ chức hoạt động học tập thực tiễn, chú trọng phương pháp tự học, tự nghiên cứu. Các đơn vị cần căn cứ vào chiến lược phát triển đội ngũ nhà giáo quân đội, đánh giá năng lực thực tiễn và xu hướng phát triển cá nhân của giảng viên trẻ để xây dựng chương trình, kế hoạch bồi dưỡng phù hợp. Qua đó, hình thành và phát triển ý thức học tập suốt đời như một nhu cầu tự thân, trở thành nội lực quan trọng giúp giảng viên trẻ không ngừng nâng cao chất lượng giảng dạy, nghiên cứu khoa học, đáp ứng yêu cầu giáo dục - đào tạo trong quân đội trong thời kỳ mới.
Thứ ba, kết hợp chặt chẽ giữa phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng tham gia với sự tích cực, chủ động, tự giác của giảng viên trẻ
Ý thức học tập suốt đời không chỉ là sản phẩm của nhận thức cá nhân, mà là kết quả tổng hợp của nhiều yếu tố, trong đó có vai trò lãnh đạo, tổ chức, định hướng từ các tổ chức, lực lượng trong và ngoài nhà trường; đồng thời, cũng là sự phản ánh mức độ tích cực, tự giác, chủ động của mỗi GVT trong quá trình tự học, tự rèn luyện. Vì vậy, việc kết hợp chặt chẽ giữa phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng tham gia với sự tích cực, chủ động, tự giác của GVT là yêu cầu có tính nguyên tắc và mang ý nghĩa quyết định đến hiệu quả thực chất, bền vững của hoạt động bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời trong môi trường giáo dục quân sự.
Trong điều kiện đặc thù của các học viện, nhà trường quân đội, việc bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho GVT luôn cần được đặt trong mối quan hệ tương hỗ giữa hai chiều: một mặt là sự lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện từ các cấp ủy đảng, ban giám hiệu, các cơ quan chức năng, tổ chức chính trị - xã hội; mặt khác là tinh thần tự giác, cầu tiến và khả năng tự học, tự rèn luyện của chính GVT. Bỏ qua hoặc coi nhẹ một trong hai yếu tố trên sẽ dẫn tới sự lệch lạc trong nhận thức, hình thức trong tổ chức và hình thành tư tưởng ỷ lại, đối phó trong quá trình bồi dưỡng.
Một là, để thực hiện tốt yêu cầu này, các tổ chức, lực lượng tham gia bồi dưỡng cần xác định rõ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của mình đối với việc hình thành và phát triển ý thức học tập suốt đời cho GVT. Cấp ủy đảng, ban giám hiệu, chỉ huy các khoa, bộ môn và các cơ quan chức năng như phòng đào tạo, phòng khoa học quân sự, phòng chính trị… cần có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ, linh hoạt trong chỉ đạo và tổ chức triển khai các nội dung bồi dưỡng. Mỗi cơ quan, đơn vị phải hoạt động trên cơ sở chức trách, quyền hạn được giao, tránh chồng chéo, phân tán hoặc thiếu trách nhiệm trong thực hiện. Đồng thời, cần tranh thủ tốt sự lãnh đạo, chỉ đạo, hướng dẫn của cấp trên để nâng cao hiệu quả hoạt động.
Hai là, phát huy vai trò trung tâm, chủ thể tích cực của GVT trong tự bồi dưỡng. Thực chất của quá trình bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời là quá trình chuyển hóa từ "được giáo dục" sang "tự giáo dục", từ "được học" sang "tự học", từ "được thúc ép" sang "tự thúc đẩy". Do đó, các tổ chức, lực lượng trong nhà trường không chỉ tổ chức, hỗ trợ mà còn phải khơi dậy, nuôi dưỡng và định hướng tinh thần học tập nội tại của mỗi GVT, tạo điều kiện để họ phát huy năng lực, phẩm chất cá nhân trong môi trường học thuật tích cực, dân chủ và sáng tạo. Quá trình này cũng cần gắn chặt với công tác tuyên truyền, giáo dục, động viên và kiểm tra, giám sát. Các chủ thể bồi dưỡng cần tổ chức các hoạt động thường xuyên nhằm nâng cao nhận thức cho GVT về tầm quan trọng của học tập suốt đời đối với sự phát triển bản thân và nhiệm vụ GD - ĐT, NCKH trong quân đội. Đồng thời, cần có cơ chế kiểm tra, chấn chỉnh kịp thời những biểu hiện thiếu tích cực, thiếu chủ động; đồng thời động viên, khuyến khích, khen thưởng những cá nhân điển hình trong học tập, tự học và nghiên cứu khoa học.
Ba là, cần gắn kết chặt chẽ giữa kết quả tự học, nghiên cứu, rèn luyện của GVT với các tiêu chí đánh giá chất lượng đảng viên, bình xét thi đua, quy hoạch, bổ nhiệm, đề bạt, cũng như phân tích chất lượng cán bộ hằng năm. Điều này không chỉ tạo động lực thúc đẩy tinh thần học tập suốt đời mà còn làm rõ vai trò, trách nhiệm cá nhân trong việc phát triển chuyên môn, nghề nghiệp, góp phần xây dựng đội ngũ giảng viên quân đội "vừa hồng, vừa chuyên", có tư duy đổi mới, năng lực sáng tạo và phẩm chất chính trị vững vàng.
Việc kết hợp chặt chẽ giữa phát huy vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, lực lượng tham gia với sự tích cực, chủ động, tự giác của GVT là yêu cầu có tính chiến lược và toàn diện trong công tác bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời ở các học viện, nhà trường quân đội hiện nay. Đáp ứng tốt yêu cầu này sẽ góp phần tạo ra chuyển biến thực chất trong nhận thức và hành động của đội ngũ GVT, từ đó nâng cao chất lượng GD - ĐT, NCKH và xây dựng nhà trường quân đội chính quy, chuẩn hóa, hiện đại hóa trong thời kỳ mới.
Tóm lại, bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời cho đội ngũ GVT ở các học viện, trường sĩ quan quân đội hiện nay là yêu cầu khách quan, cấp thiết, xuất phát từ đặc điểm nhiệm vụ GD - ĐT, NCKH, xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học kế cận trong quân đội, phù hợp với xu thế đổi mới, phát triển của thời đại và nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Trước những tác động mạnh mẽ của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, sự phát triển của khoa học - công nghệ, yêu cầu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và nhiệm vụ ngày càng cao của quân đội, việc bồi dưỡng ý thức học tập suốt đời không chỉ là trách nhiệm cá nhân của mỗi GVT, mà còn là nhiệm vụ chiến lược của mỗi học viện, nhà trường, là một bộ phận quan trọng trong công tác giáo dục - đào tạo, phát triển đội ngũ cán bộ giảng dạy, nghiên cứu trong toàn quân.
Người viết: Thiếu tá, ThS Nguyễn Xuân Hoàng
Đại úy, CN Mai Thành Công, Trường Sĩ quan Chính trị
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hồ Chí Minh, toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.6, tr.61.
2. Hồ Chí Minh, toàn tập, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2011, t.12, tr.333.
3. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, 2021, tập 1, tr.137.