1. Mở đầu
Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số là nội dung quan trọng thúc đẩy quá trình hiện đại hóa Quân đội. Thanh niên Quân đội với tinh thần nhiệt huyết, sáng tạo và khả năng tiếp cận, làm chủ công nghệ được xác định là lực lượng nòng cốt trong thực hiện phong trào "Bình dân học vụ số". Trong điều kiện khoa học công nghệ phát triển nhanh chóng, việc phát huy vai trò thanh niên trong các đề án, chương trình chuyển đổi số sẽ góp phần hình thành đội ngũ "quân nhân số" giỏi chuyên môn, vững bản lĩnh, lan tỏa tinh thần đổi mới, sáng tạo trong toàn quân, đáp ứng yêu cầu bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ mới.
2. Nội dung nghiên cứu
2.1. Thực trạng phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số góp phần xây dựng Quân đội hiện đại
Trong tiến trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại, việc nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số không chỉ là yêu cầu khách quan mà còn là đòi hỏi cấp thiết để nâng cao chất lượng huấn luyện, sẵn sàng chiến đấu, quản lý điều hành và bảo đảm an ninh - quốc phòng trong tình hình mới. Với đặc điểm trẻ trung, năng động, có khả năng tiếp cận nhanh với khoa học công nghệ hiện đại, thanh niên Quân đội ngày càng khẳng định được vai trò xung kích, tiên phong trong thực hiện nhiệm vụ trọng yếu này.
Thực tiễn cho thấy, những năm gần đây, việc phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đã có nhiều chuyển biến tích cực. Nhận thức của đoàn viên, thanh niên về tầm quan trọng của công nghệ số trong xây dựng Quân đội hiện đại ngày càng được nâng lên rõ rệt. Nhiều cán bộ, chiến sĩ trẻ đã chủ động học tập, rèn luyện, nâng cao trình độ tin học, ngoại ngữ, cập nhật tri thức công nghệ hiện đại, tích cực tham gia các phong trào "Thanh niên Quân đội tiên phong chuyển đổi số", thi sáng kiến, ý tưởng công nghệ, diễn đàn "Tuổi trẻ sáng tạo vì sự nghiệp hiện đại hóa Quân đội". Không ít sản phẩm đề tài tuổi trẻ sáng tạo, sáng kiến, mô hình do thanh niên chủ trì nghiên cứu đã được ứng dụng vào thực tiễn, phục vụ thiết thực cho nhiệm vụ huấn luyện, quản lý, hậu cần, kỹ thuật, thông tin liên lạc, góp phần nâng cao chất lượng tổng hợp và sức mạnh chiến đấu của Quân đội. Bên cạnh đó, công tác lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng và hệ thống chính trị cơ sở đã bước đầu được quan tâm, đầu tư đúng hướng; nhiều đơn vị đã chủ động xây dựng kế hoạch, bố trí hạ tầng công nghệ thông tin, hình thành không gian sáng tạo, tổ công nghệ trẻ, thư viện số... tạo môi trường thuận lợi để đoàn viên, thanh niên phát huy năng lực, phẩm chất trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số.
Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực, quá trình phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số vẫn còn bộc lộ một số hạn chế, khuyết điểm cần được thẳng thắn nhìn nhận và khắc phục.
Thứ nhất, nhận thức của một bộ phận thanh niên về vai trò, ý nghĩa của công nghệ số đối với sự nghiệp xây dựng Quân đội hiện đại còn chưa đầy đủ, sâu sắc.
Một số còn biểu hiện thụ động, trông chờ, thiếu tinh thần tự học tập, nghiên cứu, chưa nhận thức rõ việc làm chủ công nghệ là nhiệm vụ thiết thân gắn liền với trách nhiệm chính trị của người quân nhân cách mạng trong thời kỳ mới. Thậm chí, có trường hợp ngại thay đổi, ngại tiếp cận công nghệ mới, dễ bằng lòng với cái cũ, thiếu khát vọng vươn lên làm chủ khoa học công nghệ hiện đại. Thực tế cho thấy, việc tuyên truyền, giáo dục về chuyển đổi số trong Quân đội còn dàn trải, thiếu chiều sâu và chưa tạo được sự lan tỏa mạnh mẽ trong nhận thức của thanh niên. Đây là trở ngại đầu tiên cần khắc phục nếu muốn hình thành đội ngũ "quân nhân số" có tư duy hiện đại, có khả năng đổi mới sáng tạo và sẵn sàng dấn thân trong không gian công nghệ.
Thứ hai, điều kiện hạ tầng kỹ thuật, trang thiết bị công nghệ thông tin ở nhiều đơn vị cơ sở còn thiếu thốn, chưa đồng bộ, chưa theo kịp yêu cầu của công cuộc chuyển đổi số.
Việc triển khai các mô hình, giải pháp công nghệ số do thanh niên đề xuất đôi khi gặp khó khăn do thiếu phần mềm chuyên dụng, thiết bị kỹ thuật hỗ trợ, môi trường thử nghiệm và mạng truyền dữ liệu ổn định. Mặt khác, khả năng kết nối, chia sẻ dữ liệu giữa các cơ quan, đơn vị còn hạn chế, làm ảnh hưởng đến tiến trình ứng dụng công nghệ một cách liên thông, toàn diện. Bên cạnh đó, hệ thống bảo mật thông tin chưa đủ hiện đại, khiến việc áp dụng thử nghiệm nhiều giải pháp công nghệ của thanh niên còn bị giới hạn. Một số đơn vị chưa chú trọng đầu tư lâu dài, bài bản cho hạ tầng số, dẫn đến tình trạng triển khai thiếu bền vững, không duy trì được thường xuyên.
Thứ ba, cơ chế phát hiện, bồi dưỡng và sử dụng cán bộ trẻ có năng lực về công nghệ số chưa rõ nét, chưa có chiều sâu và thiếu tính chiến lược.
Nhiều cá nhân có năng lực nổi bật trong nghiên cứu công nghệ số chưa được tạo điều kiện để phát huy thế mạnh lâu dài hoặc tham gia sâu vào các chương trình, đề án lớn của đơn vị, ngành. Việc tôn vinh, nhân rộng các điển hình tiên tiến trong nghiên cứu, đổi mới sáng tạo còn chưa thường xuyên, dẫn đến tâm lý "ngại cống hiến", giảm sút động lực sáng tạo trong một bộ phận thanh niên. Đáng lưu ý là hiện chưa có một hệ thống quy hoạch nhân lực trẻ làm công tác khoa học – công nghệ có trọng điểm trong toàn quân, dẫn đến việc sử dụng nhân tài trẻ còn mang tính tình huống, ngắn hạn. Nếu không kịp thời phát hiện, bồi dưỡng và trao cơ hội cho thanh niên có tố chất, rất dễ xảy ra tình trạng "chảy máu chất xám" ngay trong nội bộ lực lượng.
Thứ tư, tổ chức đoàn ở một số cơ quan, đơn vị còn lúng túng trong triển khai nội dung nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số gắn với thực tiễn nhiệm vụ.
Một số phong trào thi đua còn hình thức, chưa có chiều sâu, chưa cụ thể hóa bằng các chương trình hành động có tính khả thi cao. Thiếu sự kết nối giữa đoàn với các bộ phận chuyên môn, kỹ thuật trong tổ chức hoạt động khiến các sáng kiến, đề xuất của đoàn viên thiếu "đất" phát huy, chưa được đánh giá và ứng dụng rộng rãi. Bên cạnh đó, việc xây dựng các mô hình chi đoàn công nghệ, tổ ứng dụng số, diễn đàn đổi mới sáng tạo trẻ còn ít và chưa có sức lan tỏa. Chính điều này làm cho vai trò xung kích, tiên phong của tổ chức đoàn chưa được khẳng định rõ ràng trong không gian công nghệ của đơn vị, ảnh hưởng đến chất lượng tham mưu, đề xuất của lực lượng đoàn viên trẻ.
2.2. Yêu cầu phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số góp phần xây dựng Quân đội hiện đại
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang phát triển mạnh mẽ, nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đã và đang trở thành xu thế tất yếu, khách quan, đóng vai trò then chốt trong sự phát triển của mỗi quốc gia, dân tộc. Nhận thức rõ tầm quan trọng này, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra nhiều chủ trương, chính sách thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện trên các lĩnh vực, trong đó lĩnh vực quốc phòng - an ninh được đặc biệt chú trọng. Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng xác định việc ứng dụng công nghệ số là một trong những nội dung đột phá chiến lược, nhằm xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại. Trong tiến trình đó, thanh niên Quân đội được xác định là lực lượng xung kích, tiên phong. Để phát huy vai trò của lực lượng này trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số, góp phần xây dựng Quân đội hiện đại, cần tập trung thực hiện tốt một số yêu cầu sau:
Một là, phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại phải đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp trong Quân đội.
Đây là yêu cầu có tính nguyên tắc, giữ vai trò định hướng và quyết định hiệu quả triển khai thực hiện. Hệ thống tổ chức đảng cần tập trung lãnh đạo, chỉ đạo chặt chẽ công tác đoàn và phong trào thanh niên xung kích, trong đó nhiệm vụ nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số phải được xác định là nội dung trọng tâm. Căn cứ vào các nghị quyết, chỉ thị của Đảng, Quân ủy Trung ương, Bộ Quốc phòng và hướng dẫn của các cơ quan chức năng, cấp ủy các cấp cần cụ thể hóa thành các chủ trương, biện pháp lãnh đạo sát hợp với đặc điểm, tình hình thực tiễn của từng cơ quan, đơn vị. Đồng thời, thường xuyên đổi mới nội dung, hình thức tuyên truyền, giáo dục, nâng cao nhận thức cho cán bộ, chiến sĩ, nhất là thanh niên, về vai trò, ý nghĩa và hiệu quả của công nghệ số đối với sự nghiệp xây dựng Quân đội hiện đại. Việc tuyên truyền cần tập trung vào các nội dung cốt lõi, trọng tâm, như Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, Chiến lược quốc gia về chuyển đổi số, các đề án, kế hoạch của Bộ Quốc phòng về chuyển đổi số trong Quân đội.
Hai là, phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại phải tổ chức thực hiện có chất lượng, hiệu quả, đúng tiến độ các đề án, kế hoạch về cải cách hành chính và chuyển đổi số trong Quân đội.
Trong những năm qua, Bộ Quốc phòng đã ban hành nhiều đề án, kế hoạch trọng điểm về cải cách hành chính, chuyển đổi số như Đề án phát triển ứng dụng dữ liệu về dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia; Đề án chuyển đổi số trong Bộ Quốc phòng đến năm 2025, định hướng đến năm 2030; Kế hoạch số 01-KH/BCĐTW ngày 21/3/2025 của Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số triển khai Phong trào "Bình dân học vụ số". Kế hoạch số 3760- KH/BCĐ ngày 23/4/2025 của Ban Chỉ đạo Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội về triển khai Phong trào "Bình dân học vụ số" trong Quân đội.
Để thực hiện hiệu quả các nội dung này, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần tổ chức rà soát, đối chiếu, triển khai đồng bộ các nhiệm vụ theo đúng chỉ tiêu, tiến độ. Kịp thời khắc phục những tồn tại, hạn chế; phát hiện, tháo gỡ "điểm nghẽn" ảnh hưởng đến tiến trình triển khai. Đồng thời, lựa chọn các nội dung đột phá có ảnh hưởng sâu rộng để ưu tiên nguồn lực thực hiện, đặc biệt là các nhiệm vụ liên quan trực tiếp đến lực lượng thanh niên. Khuyến khích thanh niên đề xuất sáng kiến, giải pháp công nghệ; đẩy mạnh ứng dụng các nền tảng số của Bộ Quốc phòng trong quản lý, điều hành, trao đổi thông tin, từng bước đưa vào sử dụng văn bản điện tử cấp độ mật trên hệ thống mạng quân sự bảo mật cao.
Ba là, phát huy vai trò thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại phải thường xuyên, quan tâm rèn luyện bản lĩnh, ý chí, khát vọng cống hiến cho thanh niên Quân đội tình hình mới.
Đây là yêu cầu quan trọng, nhiệm vụ thường xuyên, liên tục. Bởi vì, thanh niên Quân đội chỉ có thể phát huy tốt vai trò xung kích trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số khi có bản lĩnh chính trị vững vàng, lý tưởng sống cao đẹp, ý chí vượt khó và khát vọng cống hiến mãnh liệt. Do đó, cấp ủy, chỉ huy các cấp cần xác định đây là nhiệm vụ thường xuyên, liên tục, có trọng tâm, trọng điểm. Đẩy mạnh giáo dục lý tưởng cách mạng, truyền thống vẻ vang của Quân đội và các tấm gương điển hình tiên tiến trong nghiên cứu khoa học để truyền cảm hứng và hun đúc tinh thần phấn đấu. Khuyến khích thanh niên tích cực tham gia các đề tài khoa học, xây dựng thư viện số, kho dữ liệu chuyên ngành; chủ động học tập, trau dồi kiến thức, kỹ năng công nghệ, ngoại ngữ... Qua đó, hình thành thế hệ "quân nhân số" có trình độ, tư duy hiện đại, góp phần hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Quân đội hiện đại.
Bốn là, phải triển khai đồng bộ, toàn diện các nội dung, biện pháp phát huy vai trò thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số.
Việc phát huy vai trò của thanh niên phải gắn liền với đặc điểm, yêu cầu nhiệm vụ của từng cơ quan, đơn vị; được tiến hành toàn diện, đồng bộ ở tất cả các khâu: từ tuyên truyền, giáo dục, tổ chức phong trào thi đua đến xây dựng môi trường, cơ chế, chính sách phù hợp. Cần thiết lập các quy chế phối hợp giữa tổ chức Đoàn với các cơ quan chuyên môn, khoa học – công nghệ để khai thác tốt trí tuệ tập thể, tạo điều kiện thuận lợi cho thanh niên phát huy năng lực. Đồng thời, bảo đảm đầy đủ cơ sở vật chất, phương tiện, trang bị kỹ thuật hiện đại để phục vụ nghiên cứu, ứng dụng. Tránh tình trạng phát huy mang tính ngắn hạn, hình thức, mà phải kiên trì xây dựng các mô hình bền vững, có sức lan tỏa, tạo động lực phát triển lâu dài. Cần thúc đẩy tinh thần tự học, tự nghiên cứu, sự gắn kết giữa phong trào Đoàn với các trung tâm công nghệ, viện nghiên cứu, các nhóm chuyên môn sâu để tạo lập không gian đổi mới sáng tạo hiệu quả, thực chất.
Năm là, phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số đáp ứng yêu cầu xây dựng Quân đội hiện đại phải bảo đảm bảo an toàn thông tin, an ninh mạng trong lĩnh vực quân sự, quốc phòng.
Trong môi trường tác chiến hiện đại, bảo đảm an toàn thông tin và an ninh mạng là điều kiện tiên quyết, không thể tách rời với nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số. Do đó, các cơ quan, đơn vị cần triển khai nghiêm túc các giải pháp kỹ thuật bảo mật theo hướng dẫn của Bộ Tư lệnh 86; thường xuyên kiểm tra, đánh giá, phát hiện và khắc phục kịp thời các lỗ hổng bảo mật, hạn chế nguy cơ rò rỉ, mất an toàn thông tin quân sự. Tăng cường công tác phối hợp giữa các đơn vị chức năng trong phòng ngừa, ứng phó hiệu quả với các mối đe dọa từ không gian mạng. Bên cạnh đó, nâng cao ý thức trách nhiệm, năng lực sử dụng công nghệ an toàn cho thanh niên; tổ chức các lớp tập huấn, đào tạo chuyên sâu về an toàn thông tin, an ninh mạng; gắn trách nhiệm cá nhân trong quản lý, sử dụng dữ liệu quân sự với công tác đánh giá, phân loại cán bộ, chiến sĩ hằng năm. Chỉ khi nào yêu cầu về bảo mật thông tin được bảo đảm tuyệt đối thì quá trình phát huy vai trò của thanh niên Quân đội mới đạt được hiệu quả toàn diện và bền vững.
3. Kết luận
Phát huy vai trò của thanh niên Quân đội trong nghiên cứu, ứng dụng công nghệ số là nhiệm vụ quan trọng cấp thiết, vừa mang tính trước mắt, vừa có ý nghĩa chiến lược lâu dài trong tiến trình xây dựng Quân đội nhân dân Việt Nam hiện đại. Trên cơ sở đánh giá đúng thực trạng, chỉ ra những ưu điểm, hạn chế cụ thể, bài viết đã bước đầu xác lập những yêu cầu cốt lõi nhằm phát huy hiệu quả vai trò xung kích, sáng tạo của lực lượng thanh niên trong thời đại số. Khi các yêu cầu này được thực hiện một cách đồng bộ, dưới sự lãnh đạo chặt chẽ của cấp ủy, tổ chức đảng các cấp, thanh niên Quân đội sẽ thực sự trở thành lực lượng tiên phong, góp phần nâng cao tiềm lực công nghệ, bảo đảm an toàn thông tin, làm chủ không gian mạng và hiện thực hóa mục tiêu xây dựng Quân đội cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, hiện đại.
Thiếu tá Nguyễn Văn Hòa
Học viện Chính trị, Bộ Quốc Phòng
Tài liệu tham khảo:
1. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII , tập 1, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội, tr.151, 158.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2025), Nghị quyết của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 .
3. Kế hoạch số 01-KH/BCĐTW ngày 21-3-2025 của Ban chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số triển khai phong trào "Bình dân học vụ số".
4. Kế hoạch số 3760- KH/BCĐ ngày 23/4/2025 của Ban Chỉ đạo Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội về triển khai Phong trào "Bình dân học vụ số" trong Quân đội.
5. Quân ủy Trung ương, Nghị quyết Quân ủy Trung ương về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số trong Quân đội, Số 3488 - NQ/QUTW ngày 29/01/2025.