Đặt vấn đề
Lòng yêu nước là một tình cảm thiêng liêng, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt chiều dài lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Từ thuở cha ông gánh vác sơn hà, trải qua biết bao thăng trầm, lòng yêu nước đã hun đúc nên ý chí quật cường, tinh thần đoàn kết, để dân tộc ta vững vàng vượt qua mọi khó khăn, thử thách. Trong thơ ca, nhạc họa, trong những lời ca dao mộc mạc hay những bản hùng ca bất diệt, tình yêu quê hương đất nước luôn hiện diện một cách nồng nàn, sâu lắng. Nó không chỉ là tình yêu dành cho mảnh đất hình chữ S, cho những dòng sông, cánh đồng, làng mạc thân thuộc, mà còn là niềm tự hào về truyền thống lịch sử vẻ vang, về nền văn hóa đậm đà bản sắc, về những giá trị nhân văn cao đẹp đã được lớp lớp thế hệ gìn giữ và phát huy.
Sự cần thiết thanh niên phải yêu nước đúng cách
Yêu nước đúng cách không chỉ là bảo vệ những gì đã có, mà còn là kiến tạo những giá trị mới, là đưa đất nước vươn tầm, sánh vai với các cường quốc năm châu như khát vọng của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Điều đó đòi hỏi một tầm nhìn chiến lược, một tư duy khoa học và một trái tim nhiệt huyết, biết đặt lợi ích quốc gia, dân tộc lên trên hết, đồng thời cũng thấu hiểu và tôn trọng các giá trị chung của nhân loại. Trong bối cảnh phức tạp của các mối quan hệ quốc tế, những thông tin đa chiều và đôi khi là những luận điệu xuyên tạc, việc nhận diện và thực hành yêu nước đúng cách trở thành một nhiệm vụ cấp thiết, góp phần xây dựng một Việt Nam hùng cường, văn minh và hạnh phúc. Tình yêu nước là bản năng, là tình cảm tự nhiên của mỗi người con đất Việt. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên mới, yêu nước không chỉ là cảm xúc mà còn là trí tuệ, là trách nhiệm, là hành động có định hướng. "Yêu nước đúng cách" không còn là một lựa chọn mà đã trở thành một mệnh lệnh của thời đại, đặc biệt đối với thế hệ thanh niên. Có nhiều lý do sâu sắc luận giải cho sự cần thiết này. Cụ thể như sau:
Thứ nhất, thời đại mới đặt ra những thách thức phức tạp mà yêu nước cảm tính khó lòng giải quyết. Kỷ nguyên của toàn cầu hóa và cách mạng công nghiệp 4.0 mang lại vô vàn cơ hội nhưng cũng tiềm ẩn nhiều cạm bẫy. Các vấn đề toàn cầu như biến đổi khí hậu, dịch bệnh, khủng bố, xung đột địa chính trị... đan xen với những thách thức nội tại về kinh tế, xã hội, môi trường. Trong bối cảnh đó, nếu lòng yêu nước chỉ dừng lại ở sự nhiệt huyết đơn thuần, thiếu đi sự hiểu biết sâu sắc, tư duy phản biện và hành động khoa học có thể dễ dàng bị lợi dụng, dẫn đến những hành vi tiêu cực, thậm chí gây tổn hại đến lợi ích quốc gia. Những biểu hiện như chủ nghĩa dân tộc cực đoan, kích động thù hằn dân tộc, phá hoại tài sản công, hay chạy theo những trào lưu tiêu cực trên mạng xã hội nhân danh "yêu nước" là minh chứng rõ ràng cho việc yêu nước sai cách, gây chia rẽ nội bộ và làm xấu đi hình ảnh đất nước trong mắt bạn bè quốc tế.
Thứ hai, thanh niên là lực lượng nòng cốt quyết định tương lai đất nước. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh thanh niên là rường cột nước nhà. Với sức trẻ, trí tuệ, sự năng động và khả năng tiếp thu cái mới, thanh niên chính là chủ thể kiến tạo tương lai. Một quốc gia muốn phát triển bền vững cần có một thế hệ trẻ không chỉ có lòng yêu nước nồng nàn mà còn có đủ tri thức, kỹ năng và bản lĩnh để đưa đất nước tiến lên. Nếu tình yêu nước không được dẫn dắt bởi lý trí, không gắn liền với việc học tập, rèn luyện và cống hiến thực chất, thanh niên sẽ bỏ lỡ cơ hội phát triển bản thân và đất nước, thậm chí trở thành gánh nặng cho xã hội. Yêu nước đúng cách đòi hỏi thanh niên phải ý thức được vai trò lịch sử của mình, không ngừng nâng cao năng lực để sẵn sàng gánh vác trọng trách.
Thứ ba, yêu nước đúng cách giúp bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong quá trình hội nhập. Hội nhập quốc tế là xu thế tất yếu, mang lại nhiều lợi ích nhưng cũng đặt ra thách thức về việc giữ gìn bản sắc văn hóa. Dòng chảy thông tin và văn hóa đa chiều từ thế giới bên ngoài có thể khiến một bộ phận thanh niên bị ảnh hưởng bởi lối sống ngoại lai, quên đi cội nguồn, truyền thống. Yêu nước đúng cách không có nghĩa là khép kín, bài trừ văn hóa khác mà là biết cách tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại một cách có chọn lọc, đồng thời tự hào và phát huy những giá trị văn hóa độc đáo của dân tộc. Đó là sự dung hòa giữa truyền thống và hiện đại, giữa bản sắc và hội nhập. Một thanh niên yêu nước đúng cách sẽ là một "đại sứ văn hóa" của Việt Nam trên trường quốc tế, góp phần quảng bá hình ảnh một đất nước giàu truyền thống, thân thiện và năng động.
Thứ tư, yêu nước đúng cách là yêu nước bằng trí tuệ, bằng hành động xây dựng. Trong kỷ nguyên mới, yêu nước không chỉ là sự sẵn sàng hy sinh xương máu khi Tổ quốc lâm nguy, mà quan trọng hơn là sự cống hiến trí tuệ, sức lực để xây dựng đất nước phồn vinh trong thời bình. Đó là việc học tập thật tốt để có tri thức, làm việc thật hiệu quả để tạo ra của cải vật chất, nghiên cứu khoa học để tìm ra những giải pháp đổi mới, hay tham gia các hoạt động xã hội để góp phần cải thiện đời sống cộng đồng. Một thanh niên yêu nước không thể chỉ hô hào suông mà phải biến tình yêu đó thành động lực để rèn luyện, học tập, lao động sáng tạo, đóng góp cụ thể vào sự phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Từng hành động nhỏ nhặt trong cuộc sống hàng ngày, từ việc giữ gìn vệ sinh môi trường, tuân thủ pháp luật, đến việc thực hiện nghĩa vụ công dân, đều là những biểu hiện của lòng yêu nước đúng cách.
Thứ năm, yêu nước đúng cách thúc đẩy tinh thần đoàn kết và ý thức trách nhiệm cộng đồng. Lòng yêu nước chân chính luôn gắn liền với tinh thần đoàn kết dân tộc, gạt bỏ những khác biệt cá nhân để hướng tới mục tiêu chung. Trong một xã hội đa dạng về tư tưởng, quan điểm, việc yêu nước đúng cách đòi hỏi thanh niên phải có khả năng lắng nghe, thấu hiểu, tôn trọng sự khác biệt và cùng nhau xây dựng khối đại đoàn kết. Nó cũng bao hàm ý thức trách nhiệm với cộng đồng, với những người xung quanh, với thế hệ tương lai. Điều này thể hiện qua việc tham gia các hoạt động thiện nguyện, giúp đỡ người nghèo, người yếu thế, bảo vệ lẽ phải, đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác.
Thứ sáu, yêu nước đúng cách giúp thanh niên nhận diện và chống lại các thế lực thù địch. Trong kỷ nguyên số, các thế lực thù địch thường xuyên lợi dụng các vấn đề nhạy cảm, thổi phồng những hạn chế, sai sót để kích động, chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc, bôi nhọ hình ảnh Việt Nam. Với khả năng tiếp cận thông tin nhanh chóng nhưng cũng dễ bị ảnh hưởng bởi thông tin sai lệch, thanh niên cần trang bị cho mình kiến thức vững vàng về lịch sử, văn hóa, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, cùng với tư duy phản biện sắc bén để nhận diện âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch. Yêu nước đúng cách là tỉnh táo trước những luận điệu xuyên tạc, không dễ dàng bị lôi kéo vào các hoạt động gây rối trật tự, an ninh xã hội, mà biết cách bảo vệ chân lý, đấu tranh bằng lý lẽ, bằng sự thật.
Yêu nước đúng cách là tiền đề để xây dựng một đất nước văn minh, phồn thịnh, có vị thế trên trường quốc tế. Tình yêu nước đúng đắn của thế hệ trẻ sẽ hợp thành một sức mạnh tổng hợp to lớn, thúc đẩy sự phát triển toàn diện của đất nước. Khi mỗi thanh niên đều nỗ lực học tập, làm việc, cống hiến với tinh thần trách nhiệm cao nhất, tuân thủ pháp luật, giữ gìn đạo đức, văn hóa, thì đất nước sẽ có nguồn nhân lực chất lượng cao, xã hội sẽ văn minh, trật tự, kinh tế sẽ phát triển bền vững. Từ đó, Việt Nam sẽ có đủ nội lực và uy tín để hội nhập sâu rộng, khẳng định vị thế và tiếng nói của mình trên trường quốc tế, trở thành một quốc gia đáng tự hào.
Giải pháp để thanh niên thể hiện văn hóa yêu nước trong kỷ nguyên mới
Bước vào kỷ nguyên mới, khi thế giới đang chuyển mình mạnh mẽ với những biến đổi sâu rộng, sự bùng nổ của thông tin và quá trình hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, khái niệm về lòng yêu nước cũng cần được nhìn nhận và thể hiện một cách mới mẻ, phù hợp với thời đại. Thanh niên là lực lượng nòng cốt, chủ nhân tương lai của đất nước, đứng trước vô vàn cơ hội nhưng cũng không ít thách thức. Tình yêu nước của thế hệ trẻ không thể chỉ dừng lại ở những khẩu hiệu sáo rỗng hay những biểu hiện cảm tính nhất thời mà cần được định hướng, vun đắp để trở thành một "nét đẹp văn hóa", một giá trị nội tại, được thể hiện bằng hành động cụ thể, thiết thực và có trách nhiệm.
Để thể hiện lòng yêu nước một cách đúng đắn, văn minh và hiệu quả trong kỷ nguyên mới, thanh niên cần chủ động thực hiện nhiều phương diện. Những hành động này không chỉ thể hiện tình cảm mà còn là trách nhiệm, là sự đóng góp thiết thực vào sự phát triển chung của đất nước. Theo đó, thanh niên cần phải:
Một là, nâng cao tri thức và rèn luyện kỹ năng chuyên môn
Trong kỷ nguyên mới cùng với sựu tác động của cách mạng công nghiệp 4.0, tri thức là sức mạnh. Yêu nước đúng cách trước hết phải được thể hiện bằng ý chí và hành động không ngừng học tập, trau dồi kiến thức. Thanh niên cần chủ động tìm hiểu, nắm vững khoa học công nghệ tiên tiến, ngoại ngữ, các kỹ năng mềm cần thiết để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và hội nhập quốc tế. Việc học không chỉ dừng lại ở trường lớp mà là quá trình học tập suốt đời, cập nhật kiến thức liên tục để làm chủ công nghệ, sáng tạo ra những giá trị mới. Ngoài ra, rèn luyện kỹ năng chuyên môn sâu sắc trong lĩnh vực mà mình theo đuổi là cách tốt nhất để cống hiến cho đất nước. Một kỹ sư giỏi, một nhà khoa học tài năng, một doanh nhân thành đạt hay một người lao động có tay nghề cao đều đang đóng góp trực tiếp vào sự phát triển kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia. Thanh niên cần định hướng học tập và làm việc có mục tiêu, biến tri thức thành năng lực sản xuất, năng lực cạnh tranh của Việt Nam trên bản đồ kinh tế thế giới.
Hai là, rèn luyện đạo đức, lối sống lành mạnh và ý thức công dân
Yêu nước phải đi đôi với yêu người, với việc rèn luyện những giá trị đạo đức tốt đẹp. Thanh niên cần sống có lý tưởng, có hoài bão, trung thực, nhân ái, bao dung, sẵn sàng giúp đỡ cộng đồng. Lối sống lành mạnh, tránh xa các tệ nạn xã hội là nền tảng để mỗi cá nhân phát triển toàn diện, có đủ sức khỏe và tinh thần để cống hiến. Quan trọng hơn, thanh niên cần có ý thức công dân cao, thể hiện qua việc tuân thủ pháp luật, thực hiện nghiêm túc các quy định của nhà nước và địa phương. Từ những hành động nhỏ như chấp hành luật giao thông, không vứt rác bừa bãi, đóng thuế đầy đủ, đến việc tham gia các hoạt động xã hội, bầu cử, đều là biểu hiện của một công dân có trách nhiệm. Yêu nước đúng cách cũng là việc có ý thức bảo vệ tài sản công, lên án cái xấu, cái tiêu cực, góp phần xây dựng một xã hội công bằng, văn minh.
Ba là, tích cực tham gia xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Tình yêu nước cần được cụ thể hóa bằng những hành động đóng góp thiết thực vào sự phát triển của đất nước trên mọi lĩnh vực. Trong phát triển kinh tế - xã hội, thanh niên là lực lượng xung kích trong lao động sản xuất, kinh doanh, khởi nghiệp sáng tạo. Dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, tiên phong ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản xuất, nâng cao năng suất lao động, tạo ra sản phẩm chất lượng cao, mang thương hiệu Việt vươn ra thế giới. Tham gia các dự án phát triển cộng đồng, xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh. Trong bảo vệ chủ quyền, an ninh quốc gia, thanh niên cần nhận thức sâu sắc về tầm quan trọng của việc bảo vệ chủ quyền biên giới, biển đảo của Tổ quốc. Sẵn sàng tham gia nghĩa vụ quân sự, nghĩa vụ công an nhân dân. Luôn cảnh giác trước các âm mưu chống phá của thế lực thù địch, tích cực tuyên truyền, phản bác các luận điệu xuyên tạc lịch sử, bôi nhọ đất nước trên không gian mạng và trong đời sống. Trong bảo vệ môi trường và phát triển bền vững, yêu nước đúng cách còn là việc yêu quý và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, môi trường sống. Thanh niên cần tiên phong trong các hoạt động bảo vệ môi trường, giảm thiểu rác thải nhựa, sử dụng năng lượng tiết kiệm, trồng cây xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu. Đây là trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với tương lai của đất nước và nhân loại.
Bốn là, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại
Yêu nước không thể tách rời việc yêu quý và trân trọng văn hóa dân tộc. Thanh niên cần tìm hiểu sâu sắc về lịch sử, truyền thống, phong tục tập quán, các giá trị văn hóa độc đáo của Việt Nam. Tích cực tham gia các hoạt động bảo tồn, phát huy di sản văn hóa, nghệ thuật truyền thống, ngôn ngữ Việt. Việc giữ gìn bản sắc không có nghĩa là bảo thủ, mà là làm cho những giá trị ấy sống động, phù hợp với hơi thở thời đại. Đồng thời, với tư duy cởi mở, thanh niên cần biết chọn lọc, tiếp thu những tinh hoa văn hóa từ các quốc gia khác để làm giàu thêm cho văn hóa Việt Nam, tạo ra sự đa dạng, phong phú. Đó là quá trình tiếp biến văn hóa một cách thông minh, không đánh mất mình trong dòng chảy hội nhập.
Năm là, chủ động hội nhập và quảng bá hình ảnh Việt Nam trên trường quốc tế
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, thanh niên cần trang bị kiến thức và kỹ năng để tự tin vươn ra thế giới. Tham gia các hoạt động giao lưu văn hóa, học thuật quốc tế, làm việc trong môi trường đa quốc gia. Mỗi thanh niên Việt Nam khi ra nước ngoài, dù học tập, làm việc hay du lịch, đều là một đại sứ không chính thức của đất nước. Hãy thể hiện sự văn minh, thân thiện, bản lĩnh, tri thức của con người Việt Nam để tạo ấn tượng tốt đẹp, quảng bá hình ảnh một đất nước hòa bình, năng động và phát triển. Chủ động tham gia vào các diễn đàn, tổ chức quốc tế của thanh niên, góp phần vào việc giải quyết các vấn đề toàn cầu, thể hiện trách nhiệm của Việt Nam với cộng đồng quốc tế.
Sáu là, nâng cao nhận thức, cảnh giác trước các thông tin sai lệch
Trong thời đại bùng nổ thông tin, mạng xã hội trở thành kênh truyền tải mạnh mẽ, nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro về thông tin giả, thông tin xuyên tạc. Thanh niên cần rèn luyện tư duy phản biện, kiểm chứng thông tin từ nhiều nguồn chính thống, đáng tin cậy. Nắm vững đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để có cái nhìn đúng đắn về các vấn đề thời sự, chính trị, xã hội. Không để các thế lực thù địch lợi dụng lòng yêu nước để kích động, chia rẽ hoặc chống phá. Tích cực đấu tranh chống lại các hành vi sai trái, luận điệu phản động trên không gian mạng bằng những lập luận sắc bén, căn cứ khoa học và tinh thần xây dựng. Yêu nước đúng cách là bảo vệ sự thật, bảo vệ chân lý và uy tín của đất nước. Hơn nữa, yêu nước đúng cách cũng bao gồm việc tự rèn luyện thể chất để có sức khỏe tốt, dẻo dai, bền bỉ. Sức khỏe là vốn quý để học tập, lao động và cống hiến. Bên cạnh đó, cần rèn luyện ý chí kiên cường, không ngại khó khăn, gian khổ, dám đối mặt và vượt qua thử thách. Bản lĩnh vững vàng giúp thanh niên tự tin trong mọi tình huống, không bị dao động trước những cám dỗ hay áp lực tiêu cực, giữ vững lập trường, kiên định với lý tưởng và mục tiêu đã chọn.
Do đó, yêu nước đúng cách của thanh niên trong kỷ nguyên mới là một tổng hòa của tri thức, đạo đức, hành động và trách nhiệm. Đó là một quá trình liên tục tự hoàn thiện bản thân, gắn kết chặt chẽ với sự phát triển của cộng đồng và đất nước. Bằng cách không ngừng học hỏi, rèn luyện, lao động sáng tạo và sống có trách nhiệm, tin tưởng rằng thanh niên Việt Nam sẽ tiếp tục viết nên những trang sử vẻ vang, xây dựng đất nước ngày càng phồn vinh, vững mạnh, xứng đáng với niềm tin và kỳ vọng của toàn Đảng, toàn dân. Yêu nước đúng cách là con đường duy nhất để Việt Nam vươn cao, sánh vai cùng bạn bè quốc tế và đó chính là nét đẹp vĩnh cửu của văn hóa Việt trong dòng chảy thời đại.
Đinh Quang Huy – Trường Đại học Nguyễn Huệ
Tài liệu tham khảo
1. Lê Duẩn (1982), Thanh niên trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa, Nxb, Sự thật, Hà Nội.
2. Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb Chính trị Quốc gia Sự thật, Hà Nội.
3. Nguyễn Tài Đông (2022), Giáo dục tinh thần yêu nước, ý thức dân tộc cho tuổi trẻ Việt Nam hôm nay, Tạp chí Cộng sản điện tử, https://tapchicongsan.org.vn, ngày 20/3/2022.
4. Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 7, Nxb Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.