Trong văn hóa Việt Nam, Rằm tháng 10 âm lịch - còn gọi là Tết Hạ Nguyên hoặc Tết Cơm Mới được xem là dấu mốc quan trọng sau khi vụ mùa kết thúc. Đây là dịp người dân tạ ơn tổ tiên, cảm tạ đất trời cho một năm mưa thuận gió hòa và cầu bình an trước khi bước vào mùa đông. Bởi vậy, Tết Hạ Nguyên vẫn giữ vai trò nhất định trong đời sống tinh thần của cộng đồng, đặc biệt ở những vùng còn duy trì nông nghiệp truyền thống.
Theo tư liệu dân gian, giai đoạn từ đầu tháng 10 đến trước Rằm được xem là thời điểm giao mùa mạnh, thời tiết và nhịp sống có nhiều biến đổi. Từ đó hình thành những quy ước ứng xử giúp gia đình giữ hòa khí, bảo đảm an toàn và ổn định sinh hoạt. Dưới đây là ba điều được người Việt xưa khuyên nên tránh trước Rằm tháng 10 - những kinh nghiệm nhằm giữ nếp nhà trong thời điểm cuối năm bận rộn.
Ảnh minh họa.
1/ Tránh cãi vã và hạn chế lời nói tiêu cực trong gia đình
Trong quan niệm truyền thống, tháng 10 âm lịch là giai đoạn kết sổ mùa màng, vì vậy không khí gia đình cần sự ấm áp, yên ổn để chuẩn bị cúng Tết Hạ Nguyên. Nhiều vùng miền kiêng cãi vã, to tiếng từ mùng 1 đến 14/10 âm, cho rằng lời nói nặng nề dễ tạo không khí nặng nề trong nhà, khiến lễ cúng thiếu trang nghiêm.
Ở góc độ thực tế, điều này có cơ sở rõ ràng: cuối năm luôn là thời điểm nhạy cảm khi nhiều gia đình đối mặt áp lực kinh tế, chi tiêu, công việc. Các báo cáo tâm lý học trong nước cũng ghi nhận tần suất xung đột gia đình tăng vào dịp này. Vì vậy, việc giữ hòa khí trước Rằm tháng 10 là cách giúp mọi người bình tĩnh hơn, giảm căng thẳng và tạo sự kết nối trong gia đình, yếu tố quan trọng đối với một dịp lễ mang tính tri ân và đoàn tụ.
Ảnh minh họa.
2/ Hạn chế vay mượn, ký kết hợp đồng lớn hoặc quyết định tài chính nóng vội
Tục lệ nhiều địa phương cho rằng trước Rằm tháng 10 không phải thời điểm thích hợp cho các giao dịch tài chính lớn. Tư duy này xuất phát từ lối sống nông nghiệp, sau khi thu hoạch, người dân thường ưu tiên ổn định tài sản, chốt sổ, trả nợ cũ và hạn chế phát sinh khoản mới.
Tâm lý “giữ vốn” trước mùa đông khắc nghiệt cũng tạo nên thói quen tránh vay mượn, tránh cho nợ hoặc đầu tư gấp gáp trong giai đoạn này.
Khi đặt trong đời sống hiện đại, lời khuyên này vẫn đáng lưu ý. Cuối năm là thời điểm ngân sách gia đình dễ biến động, chi tiêu nhiều, công việc nhiều thay đổi. Các quyết định tài chính vội vàng có thể tạo áp lực kéo dài sang năm sau. Vì vậy, việc cân nhắc thận trọng, đặc biệt với hợp đồng lớn, khoản vay mới hoặc đầu tư rủi ro là bước cần thiết để bảo đảm sự ổn định khi chuẩn bị bước vào mùa lễ Tết.
3/ Không đốt vàng mã tùy tiện, nhất là ngoài trời hoặc vào buổi tối
Phong tục cúng Rằm tháng 10 nhấn mạnh sự giản dị và lòng thành, không đặt nặng hình thức. Tuy nhiên, ở nhiều nơi vẫn tồn tại thói quen đốt vàng mã trước ngày rằm hoặc đốt bừa bãi trong sân, ngoài đường, ven sông suối. Điều này dễ gây mất an toàn cháy nổ, nhất là trong thời điểm hanh khô cuối năm, và ảnh hưởng trực tiếp đến môi trường lẫn sức khỏe người dân.
Từ góc nhìn văn hoá, các nhà nghiên cứu cũng khẳng định Tết Hạ Nguyên vốn không phải lễ đốt vàng mã trọng điểm. Việc cúng gọn gàng, sạch sẽ với hoa trái, mâm cơm mới và nén hương là đủ để thể hiện lòng biết ơn tổ tiên.
Ảnh minh họa.
Chính vì thế, nhiều chuyên gia khuyến nghị hạn chế vàng mã, đặc biệt trước Rằm tháng 10, để giữ không gian sống an toàn, bớt khói bụi và tránh nguy cơ cháy nổ đáng tiếc.
Ngoài ba điều trên, một số lưu ý khác như tránh đi đêm ở nơi vắng, tránh mặc đồ quá u ám hay hạn chế cắt tóc trước lễ… đều mang tính văn hoá - sinh hoạt nhiều hơn là tín ngưỡng. Dù không còn phổ biến ở tất cả khu vực, nhưng các khuyến cáo này phần nào phản ánh mong muốn của người xưa trong việc tạo ra sự hài hòa, sạch sẽ, tươm tất để chuẩn bị đón Tết Hạ Nguyên.
Trong bối cảnh hiện đại, Tết Hạ Nguyên là dịp để mỗi gia đình nhìn lại một năm lao động, bày tỏ biết ơn với thiên nhiên, tổ tiên và giữ nếp nhà bình an. Những điều kiêng kỵ truyền thống, nếu được hiểu theo hướng văn hóa và ứng xử, vẫn góp phần giúp đời sống thêm trật tự, ấm cúng và gắn kết hơn.
*Thông tin chỉ mang tính chất tham khảo, chiêm nghiệm.
Trần Hà