Trong thập niên 1990, khi Cao nguyên Khủng Long tại Turkmenistan còn được xem là khu vực bảo tồn dấu chân khủng long lớn nhất thế giới thì một phát hiện ngoạn mục tại Bolivia đã làm thay đổi mọi quan điểm về dấu vết hóa thạch khủng long.
Vách đá Cal Orck'o gần thành phố Sucre ngày nay đã trở thành kho báu khảo cổ học với hơn 12.000 dấu chân khủng long, phân bố trên 465 con đường hóa thạch và là minh chứng sống động cho sự phong phú và đa dạng của hệ sinh thái khủng long cuối kỷ Phấn trắng.
Cal Orck'o: Vách đá hóa thạch kỳ vĩ và hướng nằm thẳng đứng
Một trong những điểm ấn tượng nhất của Cal Orck'o là cách các dấu chân hóa thạch nằm gần như thẳng đứng trên mặt vách đá vôi. Với góc nghiêng lên tới 72 độ, bức tường khổng lồ dài tới 1,5 km và cao hơn 100 mét này gây ấn tượng mạnh mẽ với bất kỳ ai chứng kiến. Tuy nhiên, ban đầu, những dấu vết này không hề nằm thẳng đứng. Khoảng 68 triệu năm trước, Cal Orck'o vốn là một đồng bằng bùn phẳng, nằm cạnh một hồ nước trên vùng đất thuộc siêu lục địa Gondwana. Khủng long di chuyển dọc theo bờ hồ, để lại các dấu chân rõ nét trên mặt đất mềm nhờ điều kiện ẩm ướt giúp bảo tồn dấu vết.
Quá trình hình thành đá phiến bảo tồn những dấu vết này diễn ra nhờ một vụ phun trào núi lửa lớn, phủ kín đồng bằng bùn với hàng triệu mét khối tro bụi, giúp che chở những dấu chân khủng long khỏi sự bào mòn của thời tiết. Qua thời gian, các lớp trầm tích mới phủ lên trên lớp tro, và nhờ áp lực tự nhiên, lớp trầm tích này hóa đá. Cuối cùng, sự chuyển động kiến tạo mạnh mẽ khi dãy Andes hình thành đã đẩy lớp đất đá này lên, tạo thành vách đá nghiêng như hiện nay.
Kho báu hóa thạch với dấu chân của nhiều loài khủng long
Cal Orck'o hiện tại là một kho tàng dấu chân hóa thạch lớn nhất từng được biết đến, bao phủ trên 65.000 mét vuông vách đá. Các nhà khảo cổ đã tiến hành ghi lại từng chi tiết của khu vực này từ năm 1998 đến 2015, lập bản đồ độ phân giải cao ghi lại hơn 12.000 dấu chân riêng lẻ, thuộc về ít nhất chín loài khủng long khác nhau.
Nổi bật trong số đó là các loài khủng long nổi tiếng như ankylosaur (khủng long bọc giáp), theropod (khủng long ăn thịt), ornithopod (khủng long ăn thực vật có thể đi bằng hai hoặc bốn chân) và đặc biệt là titanosaurs khổng lồ, loài khủng long lớn nhất đã từng tồn tại. Một phát hiện đáng chú ý là đường đi của một chú Tyrannosaurus rex trẻ, được các nhà khoa học gọi là "Johnny Walker". Con đường này kéo dài tới 347 mét, là tuyến đường dài nhất của một con khủng long được biết đến cho đến nay.
Vùng đất ghi lại hành vi và đời sống của khủng long
Những dấu vết hóa thạch tại Cal Orck'o không chỉ là chứng tích về sự tồn tại của các loài khủng long mà còn ghi lại một phần lối sống của chúng. Một số dấu chân cho thấy hành vi di chuyển đơn độc, thể hiện qua các bước đi khập khiễng, dừng lại, quay đầu, hay thậm chí dấu vết của một cá thể theropod đang săn mồi. Một số dấu chân lớn thuộc về loài sauropod khổng lồ – nhóm động vật ăn cỏ khổng lồ thuộc chi Titanosaurus – lại cho thấy hành vi bầy đàn, khi chúng đi cùng nhau theo mô hình chăn gia súc, chiếm khoảng 26% trong tổng số dấu vết tại địa điểm này.
Đặc biệt, hai loại dấu chân của sauropod cho thấy sự khác biệt về hình dáng và kích thước giữa các loài trong cùng nhóm khủng long khổng lồ. Một loại dấu chân có hình bầu dục rộng, trong khi loại khác tròn và mang đặc điểm giống móng ngựa. Những khác biệt này giúp các nhà cổ sinh vật học nhận diện từng loài khủng long cũng như phân tích về hành vi và khả năng tương tác của chúng trong môi trường tự nhiên.
Tình trạng mong manh của một di sản cổ sinh vật
Dù Cal Orck'o hiện là một địa điểm khảo cổ quý giá, nhưng tương lai của nó vẫn còn rất bấp bênh. Địa điểm này được phát hiện lần đầu vào thập niên 1990 khi một công ty khai thác phát hiện ra bức tường đá chứa đầy dấu chân khủng long. Các hoạt động khai thác sau đó đã bị ngừng lại nhằm bảo tồn địa điểm, tuy nhiên, các yếu tố tự nhiên như trọng lực, mưa lớn, động đất vẫn tiếp tục gây áp lực lên vách đá, làm xói mòn từng chút một các dấu vết cổ đại.
Nếu không có sự can thiệp, khả năng Cal Orck'o sẽ tiếp tục bị xói mòn nghiêm trọng, thậm chí đối diện với nguy cơ biến mất trong tương lai gần. Để bảo vệ những dấu chân này, các nhà khoa học và nhà quản lý đang nỗ lực nghiên cứu các biện pháp bảo tồn lâu dài. Một số phương án như dựng cấu trúc che chắn vách đá khỏi tác động thời tiết hoặc tiến hành nghiên cứu thêm để đánh giá mức độ xói mòn được cân nhắc, nhằm kéo dài thời gian tồn tại của địa điểm này.
Tầm quan trọng của Cal Orck'o trong lịch sử khoa học
Cal Orck'o không chỉ đơn thuần là một di sản cổ sinh vật học, mà còn là một minh chứng hiếm có về cách các sự kiện địa chất trong lịch sử đã tạo nên và bảo tồn một "sàn nhảy khủng long" khổng lồ. Những dấu chân khủng long tại đây mang đến cho các nhà khoa học một cái nhìn sống động về thế giới khủng long cuối kỷ Phấn trắng, từ hành vi đơn độc đến tập tính sống bầy đàn.
Qua những nghiên cứu tại Cal Orck'o, các nhà khoa học có thể tái hiện lại cuộc sống và môi trường của khủng long, giúp con người ngày nay có cái nhìn sâu sắc hơn về hành tinh hàng triệu năm trước. Đồng thời, di sản này là lời nhắc nhở về sự mong manh của tự nhiên và tầm quan trọng của việc bảo tồn những di tích cổ sinh vật học quý giá để truyền lại cho các thế hệ mai sau.
Với hơn 12.000 dấu chân lưu giữ hàng triệu năm qua, Cal Orck'o vẫn đứng vững như một bức tường thời gian, lưu giữ những dấu ấn khó phai của một thế giới đã biến mất. Tuy nhiên, trong thời gian tới, để bảo vệ và gìn giữ bức tường dấu chân khủng long này, cần có sự nỗ lực liên tục từ các nhà khoa học, các tổ chức bảo tồn và cả cộng đồng quốc tế.
Đức Khương
