Số lượng mỏ và sự phân bổ đá quý
Theo một đánh giá năm 2019 trên tạp chí Minerals, thế giới hiện chỉ có 49 mỏ ngọc lục bảo được biết đến. Ngược lại, một bài báo năm 2022 trên tạp chí Mineralogy & Geochemical Reviews cho biết có khoảng 1.000 thành tạo đá chứa kim cương, và trong số đó chỉ có 82 mỏ đang hoạt động. Mặc dù con số này cho thấy kim cương có vẻ phổ biến hơn ngọc lục bảo, nhưng việc so sánh hai loại đá quý này vẫn gặp khó khăn bởi sự chênh lệch lớn trong mức độ khai thác và quy mô của hai ngành công nghiệp.
Ngành công nghiệp kim cương đã phát triển mạnh mẽ và được tổ chức chặt chẽ với các tập đoàn lớn tham gia vào khai thác, kinh doanh và định giá. Theo Bộ Tài nguyên Thiên nhiên Canada, mỗi năm thế giới sản xuất từ 100 đến 150 triệu carat kim cương, tương đương khoảng 20 đến 30 tấn. Ngược lại, sản lượng ngọc lục bảo chỉ vào khoảng 6 đến 9 tấn mỗi năm, dựa trên dữ liệu năm 2015 từ các quốc gia sản xuất chính như Colombia, Zambia, Ethiopia, Madagascar và Brazil, theo công ty khai thác mỏ Gemfields của Anh.
Những điều kiện địa chất hiếm gặp
Không chỉ về số lượng, sự khác biệt cơ bản giữa kim cương và ngọc lục bảo còn nằm ở quá trình hình thành địa chất phức tạp của chúng. Kim cương được hình thành sâu trong lớp phủ Trái Đất - tầng nằm giữa lớp vỏ và lõi - ở độ sâu từ 150 đến 200 km dưới bề mặt. Được tạo thành từ các tinh thể đơn carbon, kim cương cần điều kiện đặc biệt về nhiệt độ và áp suất cực cao để hình thành. Theo một bài báo năm 2018 trên tạp chí Gems & Gemology, những viên kim cương là một trong những viên đá quý có nguồn gốc sâu nhất trên Trái Đất.
Tuy nhiên, việc kim cương được hình thành sâu dưới lòng đất không đồng nghĩa với việc chúng dễ dàng tiếp cận. Để kim cương có thể nổi lên bề mặt và con người có thể khai thác, phải có sự kiện địa chất cực kỳ hiếm gặp: một vụ phun trào núi lửa loại kimberlite. Những vụ phun trào này đưa magma từ độ sâu khoảng 170 đến 300 km lên bề mặt, mang theo kim cương trong quá trình. Dù vậy, không phải vụ phun trào nào cũng mang kim cương lên mặt đất, và đó là lý do khiến việc khai thác kim cương vẫn mang tính may rủi.
Ngọc lục bảo, trái lại, lại có quá trình hình thành phức tạp hơn nhiều. Theo Evan Smith, nhà khoa học nghiên cứu cấp cao tại Viện Đá quý Hoa Kỳ, ngọc lục bảo là một phiên bản màu xanh của khoáng vật beryl, với màu sắc đặc trưng nhờ sự kết hợp của các nguyên tố crom và vanadi. Những nguyên tố này có xu hướng tập trung ở lớp vỏ lục địa phía trên, trong khi beryl lại được hình thành từ các đá lửa nằm sâu hơn trong lớp vỏ. Vì vậy, để tạo thành một viên ngọc lục bảo, các môi trường địa chất khác nhau này phải kết hợp với nhau, một quá trình đòi hỏi sự tương tác giữa đá chứa beryl và các đá trầm tích như đá vôi hoặc đá phiến.
Chris Tucker, chuyên gia địa chất tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Bắc Carolina, cho biết: “Bạn cần hai yếu tố này phải gặp nhau và phản ứng theo đúng cách để tạo thành ngọc lục bảo”. Do quá trình hình thành đòi hỏi sự tương tác giữa các lớp địa chất khác nhau, ngọc lục bảo thường được tìm thấy ở những khu vực có hoạt động kiến tạo mạnh mẽ, như các vùng núi nơi các mảng kiến tạo va chạm.
Quy mô khai thác và sự khó khăn trong theo dõi
So với kim cương, quá trình khai thác ngọc lục bảo mang tính phức tạp nhiều hơn. Kim cương có thể được khai thác trên quy mô lớn nhờ sự phân bố khá đồng đều trong các thành tạo kimberlite. Người ta có thể đào các mỏ lớn, cho nổ và xử lý hàng loạt để thu được kim cương. Ngược lại, ngọc lục bảo thường nằm rải rác trong các khu vực địa chất phức tạp, khiến việc khai thác đòi hỏi quy mô nhỏ hơn và phụ thuộc vào các phương pháp khai thác thủ công.
Theo công ty Gemfields, việc theo dõi sản lượng ngọc lục bảo và các loại đá quý khác ngoài kim cương là vô cùng khó khăn. Điều này là do các mỏ ngọc lục bảo trải rộng trên toàn cầu, phần lớn được khai thác bởi các công ty nhỏ không có hệ thống báo cáo mạnh mẽ như trong ngành công nghiệp kim cương. Do đó, thông tin về lượng ngọc lục bảo được khai thác thường không chính xác và khó kiểm soát.
Sự hiếm có và giá trị của ngọc lục bảo so với kim cương
Dù cả kim cương và ngọc lục bảo đều được hình thành từ những quá trình địa chất đặc biệt, ngọc lục bảo được coi là hiếm hơn từ góc độ mà con người có thể tiếp cận. Kim cương có thể được khai thác với quy mô lớn và hệ thống sản xuất, thương mại phát triển, nhưng ngọc lục bảo lại yêu cầu những điều kiện đặc biệt hơn, không dễ dàng khai thác và phân bổ trên toàn cầu.
Mặc dù kim cương từ lâu đã là biểu tượng của sự sang trọng và tình yêu, ngọc lục bảo vẫn thu hút những người đam mê đá quý nhờ màu sắc mê hoặc và sự quý hiếm thực sự của chúng. Sự khác biệt về giá trị giữa hai loại đá quý này không chỉ nằm ở quá trình hình thành mà còn phụ thuộc vào thị trường và văn hóa tiêu dùng.
Dù xét về số lượng mỏ, quy mô khai thác hay quá trình hình thành, ngọc lục bảo vẫn vượt trội hơn kim cương về độ hiếm. Cả hai loại đá quý đều được tạo thành từ những điều kiện địa chất đặc biệt, nhưng việc hình thành ngọc lục bảo đòi hỏi nhiều yếu tố hơn, khiến nó trở nên khó khai thác và ít phổ biến hơn kim cương. Chính sự hiếm có này đã khiến ngọc lục bảo trở thành một trong những loại đá quý được khao khát và đánh giá cao nhất trong thế giới đá quý.
Đức Khương
