Dinh dưỡng đóng vai trò thiết yếu đối với sức khỏe và sự phát triển của con người. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khẳng định, dinh dưỡng tốt đóng vai trò đặc biệt quan trọng cho sự tăng trưởng và phát triển toàn diện của trẻ em.
Thực trạng tại Việt Nam cho thấy, suy dinh dưỡng vẫn tồn tại, đặc biệt ở trẻ em nghèo và trẻ em dân tộc thiểu số. Dù tỷ lệ trẻ suy dinh dưỡng thể nhẹ cân đã giảm mạnh, suy dinh dưỡng thể thấp còi vẫn còn cao.
Theo Bộ Y tế, tỷ lệ suy dinh dưỡng thể thấp còi ở trẻ dưới 5 tuổi năm 2023 là 18,2%, đặc biệt là ở nông thôn và miền núi, trong khi mục tiêu là đưa con số này về dưới 15% vào năm 2030.
So với thế giới và khu vực, chiều cao của người trưởng thành Việt Nam thuộc nhóm 30% thấp nhất, trung bình nam chưa được 1,7m, còn nữ chưa đạt 1,6m. Chiều cao của người trưởng thành phụ thuộc rất nhiều yếu tố, trong đó có dinh dưỡng những năm đầu đời, đặc biệt là giai đoạn 2-12 tuổi - khi 86% chiều cao của đời người người được quyết định ở giai đoạn này. Vì vậy, đảm bảo mọi trẻ em được tiếp cận thực phẩm an toàn, lành mạnh và đầy đủ trong suốt thời thơ ấu là quyền cơ bản của các em. Đầu tư vào dinh dưỡng cho trẻ trong độ tuổi học đường không chỉ bảo vệ quyền trẻ em mà còn mang lại lợi ích lâu dài về vốn con người và phát triển kinh tế – xã hội.
Việt Nam có thể học được gì từ thành công của các nước?
Hiện nhiều quốc gia trên thế giới, n hận thức được vai trò quan trọng của dinh dưỡng cho trẻ em trong độ tuổi 2-12 tuổi, đã thực hiện một loạt chính sách nhằm nâng cao chất lượng dinh dưỡng học đường, từ đó góp phần xây dựng nguồn nhân lực khỏe mạnh hơn cả về thể chất, tầm vóc, trí tuệ cho tương lai.
Tại Trung Quốc, việc thiết lập cơ chế, chính sách cụ thể và khuôn khổ pháp lý rõ ràng cho dinh dưỡng học đường mang ý nghĩa chiến lược, trong đó tập trung vào phát triển thực đơn khoa học phù hợp với từng cấp học, giáo dục dinh dưỡng và đảm bảo nguồn tài chính bền vững với sự phối hợp của các bộ ban ngành, tổ chức xã hội và doanh nghiệp.
Đặc biệt, hiểu được tầm quan trọng của sữa tươi trong dinh dưỡng học đường, Trung Quốc đã ra các quy định nghiêm ngặt về chất lượng sữa đưa vào trường học. Từ năm 2000, Trung Quốc cấm sử dụng sữa hoàn nguyên trong Chương trình Sữa học đường. Kể từ 16/9/2025, tiêu chuẩn quốc gia Trung Quốc cấm dùng sữa bột (hoàn nguyên) để sản xuất sữa tiệt trùng. Các sản phẩm sữa tiệt trùng tại Trung Quốc phải được làm hoàn toàn từ sữa tươi.
Nhờ chế độ dinh dưỡng cải thiện, tốc độ tăng chiều cao trung bình của thanh niên 19 tuổi ở Trung Quốc là nhanh nhất thế giới trong hơn 35 năm qua. Cụ thể, theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí y khoa The Lancet, năm 1985, chiều cao trung bình của nữ giới Trung Quốc 19 tuổi là 1,58 m và của nam giới ở cùng độ tuổi là 1,67 m. Năm 2019, các con số tương ứng lần lượt là 1,65 m và 1,77 m.
Tương tự, Nhật Bản cũng đã đạt được thành tựu đáng tự hào về cải thiện tầm vóc người Nhật - một phần lớn nhờ những chính sách rất sớm từ giữa thế kỷ XX về dinh dưỡng học đường và bữa ăn học đường. Nhờ triển khai chính sách dinh dưỡng được tách riêng khỏi chính sách y tế và lương thực, chiều cao trung bình của người Nhật hiện thuộc top đầu thế giới. Theo kết quả khảo sát của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi Nhật Bản năm 2023, chiều cao trung bình của nam giới và nữ giới Nhật bản lần lượt là 1,72m và 1,58m. Cách đây hơn 50 năm, các con số này lần lượt chỉ là 1,50m và 1,49m.
Trong khi đó, nước Đức đã ban hành Tiêu chuẩn chất lượng cho bữa ăn trường học (DGE), quy định bữa ăn cần đảm bảo sự đa dạng thực phẩm, bao gồm 200-250g sữa tươi hoặc chế phẩm sữa ít béo trong khẩu phần ăn hàng ngày. Việc tuân thủ tiêu chuẩn giúp tăng 10% hiệu suất nhận thức ở trẻ, tăng mật độ xương và giảm nguy cơ béo phì khi thay thế đồ uống có đường bằng sữa.
Tiến sĩ Philipp Rösler, nguyên Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Y tế Đức, chia sẻ kinh nghiệm nâng cao chất lượng dinh dưỡng học đường tại Hội thảo khoa học quốc tế về dinh dưỡng học đường năm 2025 với chủ đề "Vì một Việt Nam khỏe mạnh – Vì tầm vóc Việt" ngày 14/8 tại Hà Nội.
Ngoài ra, Đức cũng hưởng lợi từ Chương trình Sữa - Rau - Quả học đường của Liên minh châu Âu (EU). Chương trình này là mô hình tích hợp giữa dinh dưỡng, nông nghiệp và giáo dục, thông qua việc phân phối miễn phí sữa tươi, rau và trái cây tươi tại trường học.
Tại Malaysia, thông qua phối hợp với Đại học Reading (Anh), đã giới thiệu Chương trình Giáo dục Dinh dưỡng cho thanh thiếu niên dựa trên Yếu tố Gen và Môi trường (GENEY) nhằm chuyển giao kiến thức và công nghệ đã được mở rộng đến giới trẻ Malaysia, giúp họ tiếp cận nguyên tắc của dinh dưỡng chính xác và xây dựng nền tảng hiểu biết về cách cá thể hóa dinh dưỡng có thể nâng cao sức khỏe. Ngoài ra, Bộ Y tế Malaysia cũng triển khai khóa đào tạo bắt buộc cho các cửa hàng thực phẩm và vận hành căng tin trường học về ăn uống và chuẩn bị thực đơn lành mạnh.
Ấn Độ - quốc gia đông dân nhất thế giới - đã triển khai chương trình bữa ăn học đường miễn phí ở Bangalore từ năm 2000, cung cấp 2 triệu bữa ăn cho học sinh tiểu học mỗi ngày do Quỹ Akshaya Patra điều phối. Nguồn kinh phí thực hiện được cung cấp một phần từ ngân sách của chính phủ Ấn Độ và sự quyên góp từ các nhà hảo tâm, các tổ chức nhân đạo trong và ngoài nước. Quỹ Akshaya Patra cho biết họ đang có kế hoạch mở rộng chương trình phúc lợi này đến với trẻ em ở những vùng sâu vùng xa nhất của Ấn Độ.
Việt Nam cần "cú hích" chính sách với "mặt trận" chính là trường học
Có thể thấy dinh dưỡng học đường là một nhiệm vụ ưu tiên và cấp bách nhằm phát triển nhân lực, giúp trẻ học tập tốt hơn, người trưởng thành yên tâm làm việc hiệu quả hơn và phá vỡ vòng luẩn quẩn đói nghèo.
Theo các chuyên gia, trong công cuộc cải thiện tầm vóc Việt thì trường học - nơi gắn bó lâu dài và chặt chẽ với quá trình phát triển của trẻ em - phải là tuyến đầu, tiên phong trong nâng cao chất lượng dinh dưỡng cho thế hệ tương lai của đất nước. Như lời Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức phát biểu tại Hội thảo Dinh dưỡng học đường 2025 - Vì một Việt Nam khỏe mạnh - Vì tầm vóc Việt, giai đoạn học đường rất quan trọng đối với sự phát triển cả về thể lực và tinh thần, trí tuệ của trẻ, đòi hỏi được chăm sóc dinh dưỡng đầy đủ và hợp lý. Đầu tư cho dinh dưỡng học đường chính là đầu tư cho sự phát triển toàn diện về thể chất, trí tuệ và tầm vóc của thế hệ tương lai - những chủ nhân của một Việt Nam hùng cường.
Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Tri Thức phát biểu tại Hội thảo Dinh dưỡng học đường 2025 - Vì một Việt Nam khỏe mạnh - Vì tầm vóc Việt ngày 14/8 tại Hà Nội.
Một số nội dung quy định về dinh dưỡng học đường đã được Bộ Y tế nỗ lực đưa vào chương về dinh dưỡng trong dự luật Phòng Bệnh sắp được báo cáo Chính phủ để trình Quốc hội xem xét, thông qua.
Tuy nhiên, thực tế tại Việt Nam kết hợp với những kinh nghiệm và bài học quốc tế cho thấy, Việt Nam cần một bộ luật bao trùm hơn dành cho dinh dưỡng học đường, với khung chính sách độc lập để triển khai bữa ăn học đường một cách bền vững, có sự đồng bộ, phối hợp của nhiều bộ ngành, cơ quan.
Rõ ràng, việc luật hóa dinh dưỡng học đường là nền tảng cho đầu tư vào con người - nguồn lực quyết định sự phát triển của quốc gia. Khi bữa ăn học đường trở thành chính sách, nghĩa vụ bắt buộc tham gia, không chỉ thể trạng trẻ em được cải thiện, mà còn thiết lập chuẩn mực công bằng xã hội, tạo tiền đề để các em phát huy tối đa tiềm năng.
Theo Giáo sư Nakamura Teiji, Chủ tịch Hiệp hội Dinh dưỡng Nhật Bản, để triển khai bữa ăn học đường một cách bền vững, cơ quan thực thi cần lựa chọn các doanh nghiệp thấu hiểu mục tiêu và giá trị của chương trình bữa ăn học đường để đồng hành. Các nhà sản xuất thực phẩm cần phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu tăng trưởng của trẻ em, và việc lựa chọn nhà cung cấp cần được cân nhắc kỹ lưỡng.
Đặc biệt, vị chuyên gia Nhật Bản cũng khẳng định sữa tươi là thực phẩm giàu dinh dưỡng, gần như cung cấp đầy đủ các nhóm chất thiết yếu, vì vậy được coi là thực phẩm chủ đạo trong bữa ăn học đường.
Nghiên cứu chỉ ra rằng, trẻ được uống 1 ly sữa tươi sạch học đường mỗi ngày có thể đóng góp đáng kể vào nhu cầu dinh dưỡng và cung cấp các vi chất cần thiết cho cơ thể. Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc FAO đã khẳng định sữa tươi là thức ăn hoàn chỉnh nhất cho trẻ đang tuổi lớn.
Đúc rút từ kinh nghiệm và thành công tại quê nhà - đất nước tỷ dân, PGS, TS Zhuifeng Guo chia sẻ quan điểm, nếu "chậm trễ xây dựng Luật Dinh dưỡng học đường, Việt Nam có thể mất đi cơ hội có một thế hệ khỏe mạnh hơn".