Nghe qua thì đây là một ý tưởng hấp dẫn, thậm chí mang màu sắc triết học và gợi mở chiều sâu tưởng tượng. Tuy nhiên, khi soi chiếu bằng các nguyên lý cơ bản của khoa học hiện đại, giả thuyết này lại bộc lộ vô số điểm bất hợp lý.
Khoa học không phủ nhận sự sáng tạo của con người, nhưng mọi lập luận mang danh khoa học đều phải dựa trên phương pháp luận rõ ràng, bằng chứng kiểm chứng được và tuân thủ tinh thần của khoa học. Bài viết dưới đây phân tích những khía cạnh quan trọng nhất để lý giải vì sao ý tưởng vũ trụ là một tế bào sinh học chỉ tồn tại trong tưởng tượng chứ không phải trong thực tại.
Khi bàn về một tuyên bố liên quan đến bản chất vật chất, điều đầu tiên phải nhắc đến chính là kết cấu vi mô của mọi vật thể trong vũ trụ. Theo hiểu biết khoa học hiện đại, mọi vật chất mà con người quan sát được, từ các hành tinh khổng lồ đến những hạt bụi nhỏ nhất, đều được cấu thành từ 118 nguyên tố đã biết.
Đây là toàn bộ các nguyên tố đã được phát hiện cả trên Trái Đất lẫn trong vũ trụ. Điều đáng chú ý là dù được tìm thấy ở đâu, chúng vẫn tuân theo cùng một hệ thống định luật vật lý và hóa học. Điều này chứng minh tính thống nhất cơ bản của vũ trụ, đồng thời bác bỏ khả năng tồn tại các dạng vật chất hoàn toàn khác biệt mà một tế bào sinh học vũ trụ giả định có thể chứa.
Ngay cả các nguyên tố nhân tạo, vốn chỉ tồn tại trong phòng thí nghiệm và có chu kỳ bán rã cực ngắn như nguyên tố 118 với thời gian phân rã chỉ 12 mili giây, cũng không thể được xem như bằng chứng về việc vũ trụ có thể được cấu trúc theo kiểu tế bào. Thực tế này chỉ cho thấy rằng những nguyên tố ấy không thể tồn tại bền vững trong tự nhiên chứ không phải nằm ngoài khuôn khổ của vũ trụ.
Khi đi sâu hơn vào cấu trúc nguyên tử, khoa học từ lâu đã xác định rằng nguyên tử bao gồm hạt nhân chứa proton và neutron, bao quanh là electron. Mỗi proton và neutron lại được cấu thành từ ba quark.
Trong suốt nhiều thập kỷ nghiên cứu, khoa học hiện đại chưa từng tìm thấy bằng chứng cho thấy quark có thể tồn tại độc lập do bị chi phối bởi cơ chế giam cầm quark. Bên cạnh đó, một số lý thuyết sâu hơn như lý thuyết dây còn cho rằng bản chất của các hạt cơ bản không phải là điểm mà là những dây cực nhỏ có thể rung theo nhiều tần số khác nhau.
Sự rung động này tạo ra các hạt mà ta quan sát được. Mặc dù lý thuyết dây vẫn còn gây tranh luận và chưa thể kiểm chứng trực tiếp, nó lại là ứng viên sáng giá cho tham vọng thống nhất bốn lực cơ bản trong tự nhiên. Quan trọng hơn, dù đến mức độ quark hay sâu hơn, khoa học chưa từng phát hiện ra bất kỳ cấu trúc nào có thể liên hệ hay tương đồng với cấu trúc của một tế bào sinh học.
Những người ủng hộ quan điểm vũ trụ là một tế bào thường dựa trên sự so sánh hình thức giữa mô hình nguyên tử và chuyển động quỹ đạo của các hành tinh trong hệ Mặt Trời. Tuy nhiên, đây là một suy luận sai lầm từ gốc. Mô hình hành tinh của nguyên tử đã bị bác bỏ từ rất lâu. Thay vào đó, khoa học ngày nay khẳng định rằng electron tồn tại ở dạng đám mây điện tử, chỉ mang tính xác suất chứ không chuyển động theo quỹ đạo cố định như các hành tinh quay quanh Mặt Trời. Việc đánh đồng hai khái niệm hoàn toàn khác biệt chỉ vì hình dung trực quan giống nhau là biểu hiện điển hình của lối suy diễn không dựa trên phương pháp khoa học.
Tương tự, việc suy diễn quy mô vũ trụ thành quy mô sinh học chỉ vì chúng đều có cấu trúc phức tạp cũng thiếu căn cứ. Tế bào là đơn vị cấu trúc và chức năng cơ bản của các sinh vật sống.
Từ khi Robert Hooke quan sát tế bào lần đầu tiên vào năm 1665, qua hàng thế kỷ phát triển, loài người đã hiểu rõ về cấu trúc tế bào, phân loại tế bào nhân sơ và nhân thực, khám phá DNA, cơ chế di truyền và hàng loạt quá trình sinh học khác. Khoa học biết rõ kích thước tế bào dao động từ 0,1 micromet đến vài trăm micromet, lớn nhất là tế bào trứng đà điểu dài tới 15 cm. Tế bào tồn tại trong môi trường sinh học cụ thể, vận hành theo những quy luật hóa sinh đặc trưng.
Tuy nhiên, những quy luật này không thể áp dụng ở quy mô vũ trụ, nơi vật chất vận động theo các lực cơ bản như hấp dẫn, điện từ, tương tác mạnh và yếu. Từ cấu trúc đến cơ chế vận động, hai lĩnh vực này không có một điểm tương đồng về bản chất.
Ngược lại với sự hữu hạn của kích thước tế bào, vũ trụ mà con người quan sát được tồn tại trong thang đo khổng lồ trải dài hàng chục tỷ năm ánh sáng. Mô hình vũ trụ học tiêu chuẩn khẳng định vũ trụ bắt đầu từ vụ nổ lớn cách đây 13,8 tỷ năm dựa trên dữ liệu quan sát về nền vi sóng vũ trụ, sự giãn nở của không gian và nhiều bằng chứng khác.
Hai trụ cột của vật lý hiện đại là thuyết tương đối và cơ học lượng tử đều xác thực mô hình này. Trong khi đó, tế bào sinh học không có tính chất nở rộng theo không gian, không có nguồn gốc tương tự và không chịu tác động của các lực tương tự. Việc gán cấu trúc vũ trụ vào một tế bào cũng không giải thích được sự tồn tại của hàng trăm tỷ thiên hà hay các hiện tượng vật lý phức tạp ở quy mô lớn.
Điểm quan trọng nhất nằm ở tinh thần khoa học. Mọi lập luận khoa học đều phải dựa trên các phương pháp quan sát, thực nghiệm, phân tích định tính và định lượng. Một giả thuyết muốn được công nhận phải có khả năng kiểm chứng bởi bất kỳ nhà khoa học nào khác, được đối chiếu độc lập và được xác nhận bởi các tổ chức nghiên cứu uy tín.
Khoa học luôn mở cửa trước phản biện, nhưng phản biện phải dựa trên bằng chứng và phương pháp, không phải trên tưởng tượng tự do. Trong lịch sử khoa học, những suy luận thiếu căn cứ nhưng mang vẻ uyên bác thường được xếp vào nhóm tư duy ảo tưởng hay khoa học nghiệp dư, bởi chúng chỉ dựa trên ấn tượng cá nhân thay vì dữ liệu.
Khi đặt cạnh những hiểu biết về tế bào và vũ trụ học hiện nay, có thể thấy rõ rằng giả thuyết vũ trụ là một tế bào sinh học không đứng vững trước khoa học. Nó thú vị dưới góc độ triết học hoặc nghệ thuật, nhưng không phản ánh bất cứ quy luật nào của tự nhiên.
Điều mà khoa học nhấn mạnh không phải là hạn chế trí tưởng tượng, mà là nhắc nhở rằng tưởng tượng cần có ranh giới khi bước vào lĩnh vực của khoa học. Chỉ khi dựa trên thực tiễn, bằng chứng và phương pháp, con người mới tiến gần hơn đến sự thật của vũ trụ, thay vì sa vào những suy diễn mang màu sắc bí ẩn nhưng không có giá trị khoa học.
Đức Khương