Địa y, những sinh vật có sức sống bền bỉ phi thường, có thể tồn tại trên nhiều loại bề mặt, từ đá và cây cối đến đất trống và công trình xây dựng. Nhờ sự hợp tác giữa nấm và sinh vật quang hợp, địa y đã trở thành một thể thống nhất, có mặt trên mọi lục địa và hầu như mọi vùng đất trên hành tinh. Thậm chí, một số loài địa y đã sống sót sau khi tiếp xúc với môi trường khắc nghiệt ngoài Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS).
Sự cứng cáp và khả năng sinh tồn mạnh mẽ của địa y đã thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu, đặc biệt là các nhà sinh vật học vũ trụ đang tìm hiểu về khả năng sự sống có thể tồn tại trên Sao Hỏa. Sa mạc ở gần hai trạm nghiên cứu mô phỏng Sao Hỏa tại Bắc Mỹ – Trạm Nghiên cứu Sa mạc Sao Hỏa ở Utah, Mỹ, và Trạm Nghiên cứu Bắc Cực Sao Hỏa Flashline ở Nunavut, Canada – đã trở thành phòng thí nghiệm sống cho các nhà khoa học khám phá và kiểm kê đa dạng sinh học địa phương thông qua những sứ mệnh mô phỏng lên hành tinh đỏ.
Cả hai trạm nghiên cứu, được điều hành bởi Hiệp hội Sao Hỏa, đều được thiết kế để tạo ra môi trường sống mô phỏng Sao Hỏa. Tại đây, các phi hành đoàn tham gia vào các hoạt động diễn tập mặc bộ đồ vũ trụ để nghiên cứu cách sống và làm việc trên Sao Hỏa. Các "phi hành gia" thực hiện nhiệm vụ không chỉ khám phá môi trường sa mạc mà còn phát triển và thử nghiệm các phương pháp ghi lại dấu hiệu sinh học của vi sinh vật – bước chuẩn bị cho việc triển khai chúng trong các nhiệm vụ không gian thực sự.
Năm 2016 và 2017, trong loạt nhiệm vụ Mars 160 – bao gồm các hoạt động song song tại cả hai trạm nghiên cứu – nhóm nghiên cứu đã tiến hành một khảo sát đa dạng sinh học địa y. Họ đã thu thập các mẫu địa y từ nhiều vi môi trường khác nhau nhằm nghiên cứu và phân tích sâu hơn.
Trong các cuộc khảo sát bên ngoài xe vũ trụ, các thành viên của nhiệm vụ Mars 160 đã mặc bộ đồ vũ trụ mô phỏng và tìm kiếm địa y ở các môi trường sa mạc. Hơn 150 mẫu vật được thu thập và "trở về Trái Đất" để phân tích tại National Herbarium of Canada tại Bảo tàng Tự nhiên Canada. Tại đây, các nhà khoa học đã sử dụng phương pháp kiểm tra hình thái, giải phẫu, hóa học bên trong và mã hóa DNA để xác định cụ thể các loài địa y.
Kết quả nghiên cứu đã xác định được 35 loài địa y từ Trạm Nghiên cứu Sa mạc Sao Hỏa ở Utah và 13 loài từ Trạm Nghiên cứu Bắc Cực ở Nunavut. Những phát hiện này không chỉ mở ra góc nhìn mới về hệ sinh thái đặc thù của hai sa mạc mà còn góp phần xây dựng cơ sở dữ liệu quý báu cho các nghiên cứu sinh học vũ trụ và địa y học.
Nghiên cứu vừa được công bố trên tạp chí Check List với đầy đủ thông tin về các loài địa y, ảnh chụp và đặc điểm nhận dạng chi tiết, sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích cho các phi hành đoàn tương lai làm việc tại hai trạm nghiên cứu. Bên cạnh đó, nó giúp các nhà khoa học Trái đất hiểu rõ hơn về sự phân bố và đặc điểm sinh học của địa y – bao gồm cả những loài hiếm hoặc mới được phát hiện.
Bằng việc khám phá các sinh vật kiên cường như địa y trong điều kiện khắc nghiệt, các nhà khoa học không chỉ mở rộng sự hiểu biết về sự sống trên Trái Đất mà còn đặt nền tảng cho việc tìm kiếm sự sống ngoài không gian, đặc biệt là trên hành tinh láng giềng Sao Hỏa.
Đức Khương
