Đất hiếm là nhóm khoáng sản chiến lược, không thể thay thế trong mọi khía cạnh công nghệ cơ giới hiện đại. Từ điện thoại thông minh, thiết bị y khoa, đến hệ thống vũ khí và đặc biệt là ngành công nghiệp xe điện, tất cả đều phụ thuộc vào vật liệu này. Trong chuỗi cung ứng toàn cầu, Trung Quốc không chỉ đơn thuần là một nhà cung cấp mà còn là một thế lực thống trị, kiểm soát gần như toàn bộ quy trình chế biến sản phẩm cuối cùng.
Sự áp đảo tuyệt đối của Trung Quốc
Trung Quốc kiểm soát khoảng 70% sản lượng đất hiếm toàn cầu. Tuy nhiên, "sức mạnh" thực sự của Bắc Kinh nằm ở khâu chế biến sâu, đặc biệt là đối với nhóm đất hiếm nặng. Nước này nắm tới 99% công suất tinh luyện đất hiếm nặng trên thế giới. Đất hiếm nặng như dysprosium và terbium là thành phần thiết yếu để giúp nam châm vĩnh cửu chịu được nhiệt độ cao và duy trì từ tính lâu dài.
Khai thác đất hiếm tại 1 mỏ ở Trung Quốc
Theo thống kê hiện nay, Trung Quốc sản xuất 90% sản lượng nam châm vĩnh cửu toàn cầu, tương đương 200.000 tấn mỗi năm. Những nam châm này, thường được chế tạo từ hợp kim sắt và neodymium (một nguyên tố đất hiếm), mạnh gấp 10 lần nam châm thông thường và là linh hồn của động cơ xe điện cũng như vô số thiết bị công nghệ cao khác. Một chiếc ô tô điện trung bình sử dụng khoảng 0,5 kg đất hiếm. Một chiếc xe hybrid chứa khoảng 1-5 kg đất hiếm, trị giá từ 50 đến 200 USD.
Quyền lực tuyệt đối này cho phép Trung Quốc sử dụng đất hiếm như một công cụ chiến lược. Hồi tháng 4/2025, Bắc Kinh đã siết chặt việc xuất khẩu đất hiếm với lý do an ninh quốc gia và nghĩa vụ không phổ biến vũ khí.
Biện pháp này đã tạo ra sự hỗn loạn và trì hoãn lớn cho các nhà sản xuất quốc tế, đặc biệt là trong ngành công nghiệp ô tô. Các công ty muốn xuất khẩu đất hiếm nặng và dẫn xuất phải xin giấy phép riêng cho từng khách hàng nước ngoài. Nhiều trường hợp bị từ chối chỉ vì lỗi hành chính nhỏ, cho thấy sự không đồng nhất trong thủ tục giữa các địa phương Trung Quốc.
Việt Nam có bao nhiêu đất hiếm?
Trong khi thế giới tìm kiếm nguồn cung thay thế, Việt Nam nổi lên là một ứng viên tiềm năng do được biết đến là quốc gia có trữ lượng đất hiếm lớn. Hồi tháng 3 vừa qua, Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ (USGS) đã điều chỉnh ước tính về trữ lượng đất hiếm của Việt Nam từ 22 triệu tấn (vị trí thứ 2) xuống còn 3,5 triệu tấn trong báo cáo năm 2025, đẩy Việt Nam xuống vị trí thứ 6 toàn cầu.
Lý do của sự thay đổi này là dựa trên việc điều chỉnh dữ liệu từ các báo cáo và nguồn của chính phủ Việt Nam. Dù có trữ lượng lớn, sản lượng khai thác thực tế của Việt Nam vẫn rất thấp, chỉ đạt 300 tấn oxit đất hiếm vào năm ngoái, và sản xuất hàng loạt vẫn chưa được triển khai. Điều này cho thấy tham vọng trở thành cường quốc đất hiếm của Việt Nam cần phải vượt qua nhiều thách thức lớn về công nghệ và vốn đầu tư.
Khai thác đất hiếm ở Việt Nam tập trung ở vùng Tây Bắc và Tây Nguyên, bao gồm các nhóm đất hiếm nhẹ có nguồn gốc thủy nhiệt. Nhiều điểm mỏ đất hiếm đã được xác định, chẳng hạn như Bắc Nậm Xe, Nậm Xe, Đông Pao (Lai Châu), Mường Hum (Lào Cai) và Yên Phụ (Yên Bái).
Ngoài ra còn có một số mỏ đất hiếm nhỏ nằm rải rác dọc theo bờ biển từ Quảng Ninh đến Vũng Tàu.
Mặc dù trữ lượng ước tính bị giảm, các thỏa thuận hợp tác gần đây với Hoa Kỳ về khoáng sản quan trọng vẫn giữ lại cơ hội để Việt Nam phát triển ngành công nghiệp này, tập trung vào chế biến sâu nhằm tận dụng nguồn tài nguyên còn lại một cách hiệu quả nhất.
Nguồn: Tổng hợp
Thanh Huyền